1821. Η μεγάλη ελληνική και ευρωπαϊκή Επανάσταση. Πόσα γνωρίζουμε για τα 400 χρόνια σκλαβιάς, για τα γεγονότα και για τα πρόσωπα που έπαιξαν μεγάλο ή μικρότερο ρόλο στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα; Όλες οι παραστάσεις που πραγματοποιούνται με την ευκαιρία της επετείου των 200 ετών από την ελληνική επανάσταση δίνουν μια καλή ευκαιρία να γνωρίσουμε πτυχές της ιστοριογραφίας. Το έργο της Ιόλης Ανδρεάδη και του Άρη Ασπρούλη με τίτλο «Φιλική Εταιρεία. Η Αδελφότητα πίσω από την Επανάσταση», βασισμένο σε έρευνα, φέρνει στο επίκεντρο την Φιλική Εταιρία, την πιο σημαντική από άποψη μαχητικότητας οργάνωση που δημιουργήθηκε το 1814 στην Οδησσό της Ρωσίας με σκοπό την προετοιμασία του ένοπλου αγώνα των Ελλήνων για ανεξαρτησία. Πώς είναι άραγε να ερμηνεύεις τον Αλέξανδρο Υψηλάντη ή τον Αθανάσιο Τσακάλωφ; Οι τέσσερις πρωταγωνιστές της παράστασης -Νεφέλη Κουρή, Αγησίλαος Μικελάτος, Κώστας Νικούλι, Δέσποινα Σαραφείδου- λίγο πριν παρουσιαστεί στο Ιστορικό Αρχείο του ΠΙΟΠ (3, 6/9) και στο Παλαιό Ελαιουργείο Ελευσίνας στο πλαίσιο των Αισχυλείων (8/9) με ελεύθερη είσοδο, μας αποκαλύπτουν όλα όσα ανακάλυψαν για τη Φιλική Εταιρεία, αλλά και τα πρόσωπα που ερμηνεύουν.
Δέσποινα Σαραφείδου-Αλέξανδρος Υψηλάντης
«Στο πλαίσιο της προετοιμασίας για την παράσταση, πολλά είναι τα στοιχεία που θυμάμαι ή ανακαλύπτω για πρώτη φορά στις βιογραφίες των Φιλικών και στα πεπραγμένα της «περιέργου Εταιρίας των Φιλικών», όπως την αποκαλεί ο Φιλήμων. Παράλληλα, καθώς προσεγγίζουμε τους ρόλους, τα πρόσωπα αυτά παύουν να είναι παγιωμένες «ιστορικές μορφές» και αναδεικνύεται η ανθρώπινή τους διάσταση. Θα σταθώ σ’ ένα σημείο που με την ευκαιρία της παράστασης συνειδητοποίησα με έκπληξη: οι πρωτεργάτες της Φιλικής, αφού υπηρετούν τον μεγάλο σκοπό το διάστημα 1814-1820 (και στις αρχές του 1821), μετά την έκρηξη της Επανάστασης δεν λαμβάνουν ενεργό μέρος περαιτέρω.
Ο Σκουφάς έχει ήδη πεθάνει, άλλοι αποσύρονται, απομακρύνονται, ή φυλακίζονται, πάντως δεν συνεχίζουν. Είναι ένα γεγονός που με απασχόλησε αυτό, το πώς δηλαδή αφιερώνεις τη ζωή σου σ’ έναν αγώνα και πώς διαχειρίζεσαι τη συνέχειά του, ποιο κενό αντιμετωπίζεις. Αλλά και το πώς διαχειρίζεσαι την προσωπική ευθύνη της ήττας, όπως στην περίπτωση του Υψηλάντη, μετά τη μάχη στο Δραγατσάνι, την καταστροφή του στρατού του και την αιχμαλωσία του από τους Αυστριακούς. Επίσης, ένα στοιχείο που με συγκινεί ιδιαίτερα, σε σχέση με τον δικό μου ρόλο, είναι η επιθυμία του Υψηλάντη να αποσπαστεί η καρδιά του από το σώμα του και να μεταφερθεί στην Ελλάδα, την οποία ο ίδιος δεν γνώρισε από κοντά. Η ταριχευμένη καρδιά του, μάλιστα, βρίσκεται σήμερα σε επάργυρη λήκυθο στην Αθήνα, στο παρεκκλήσι των Παμμεγίστων Ταξιαρχών, στην οδό Στησιχόρου 6, πίσω από τον Εθνικό Κήπο».
Νεφέλη Κουρή-Αφηγήτρια / Νικόλαος Σκουφάς / Ελλάς
«Αυτό που με συγκινεί ιδιαίτερα στην έρευνα μου για την Φιλική Εταιρία με αφορμή την παράστασης είναι το ότι δημιουργήθηκε από ανθρώπους γεμάτους ανιδιοτέλεια και πραγματική αγάπη, έρωτα θα έλεγα, για την ελευθερία και τη δικαιοσύνη. Ο σκοπός τους ιερός. Ένας ιερός έρως. Ρίχτηκαν στον αγώνα με μια ζηλευτή ερωτική ορμή. Ο ήρωας μου ο Νικόλαος Σκουφάς (πραγματικό όνομα Κουμπάρος) ήταν ένας ευαίσθητος άνδρας που δεν το έβαλε ποτέ κάτω, παρόλο που από τα μικρά του χρόνια αντιμετώπιζε μεγάλες δυσκολίες, φτώχεια και απογοητεύσεις. Βρήκε την πραγματική οικογένεια και αγάπη στη δημιουργία της Φιλικής Εταιρείας και φυσικά στα πρόσωπα των καλών του φίλων, Ξάνθο και Τσακάλωφ. Δυστυχώς, δεν μπόρεσε να χαρεί αυτή την πρωτόγνωρα ωραία περίοδο της ζωής του καθώς πέθανε νέος, γεμάτος όνειρα και ελπίδες για ένα μέλλον με ελευθερία, ισότητα και αλληλεγγύη».
Αγησίλαος Μικελάτος-Εμμανουήλ Ξάνθος
«Πέρα από την καταπίεση που βίωναν από τον Τούρκο δυνάστη και στην οποία θέλησα να αντισταθούν, αυτοί οι τρεις άνθρωποι ενώθηκαν και για μια βαθύτερη ανάγκη τους. Τη δημιουργία μιας οικογένειας που τόσο είχαν στερηθεί ώστε να γιατρέψουν και τις δικές τους πληγές. Ο καθένας είχε φτάσει σε ένα προσωπικό τέλμα. Η δημιουργία της εταιρείας ήταν αναπόφευκτη, ήταν ζωτικής σημασίας, τόσο για την σωτηρία της χώρας αλλά και των ίδιων τους των ψυχών. Και αυτό δεν μπορούμε να πούμε τους αποδόθηκε ποτέ μετά τη λήξη του αγώνα. Ο Ξάνθος, για παράδειγμα, ο ήρωας που υποδύομαι θαρρώ πως -για όσα προσέφερε- άξιζε ένα καλύτερο τέλος».
Κώστας Νικούλι-Αθανάσιος Τσακάλωφ
«Αυτό που μου έκανε εντύπωση και δεν ήξερα για την Φιλική Εταιρία, το συνειδητοποίησα στο ξεκίνημα των προβών, είναι ότι η σύσταση της οργάνωσης αποσκοπούσε στην αντίσταση κατά της απάνθρωπης διακυβέρνησης του σουλτάνου και όχι των Οθωμανών εν γένει. Ένας αγώνας προς υπεράσπιση & Ελλήνων και Οθωμανών και κάθε άλλου υπόδουλου λαού και όπως αναφέρεται και στο κείμενο. Ακόμα, με συγκινεί μια φράση του Αθανάσιου Τσακάλωφ, του ρόλου που υποδύομαι, που αναφέρει «ορκίστηκα να επιστρέψω στην χώρα μου χωρίς κανένα ζυγό και το έβαλα πείσμα να γυρίσω όλον τον κόσμο αν χρειαστεί, για να βρω εμψυχωτές αυτής της ιδέας». Ο Τσακάλωφ απήχθη όταν ήταν μικρός από τον Μουχτάρ πασά στα Γιάννενα και μετά τον φυγάδευσαν στη Μόσχα. Έκτοτε γύρισε όλη την Ευρώπη. Ταυτίζομαι με τον χαρακτήρα γιατί ο αγώνας του καταργεί τα σύνορα και μάχεται για κάτι σημαντικότερο».
Χρήσιμες πληροφορίες για την παράσταση
Το Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς (ΠΙΟΠ) βρίσκεται πίσω από την παραγωγή της θεατρικής παράστασης «Φιλική Εταιρεία. Η Αδελφότητα πίσω από την Επανάσταση» σε σκηνοθεσία Ιόλης Ανδρεάδη και πραγματοποιείται στο πλαίσιο των Επετειακών Δράσεων της Τράπεζας Πειραιώς για τα 200 χρόνια από την Επανάσταση του 1821. Αυτό είναι το δωδέκατο θεατρικό της Ιόλης Ανδρεάδη και του Άρη Ασπρούλη. Έχουν προηγηθεί τα πρωτότυπα έργα: «Οικογένεια Τσέντσι» (2015), «Διακόσιες δέκα χιλιάδες οκάδες βαμβακιού – μια παράσταση στο αρχείο» (2016), «Young Lear» (2016), «Στη μνήμη ενός μικρού παιδιού» (2019), η μετα-γραφή έργου: «Ένας άνθρωπος επιστρέφει στην πατρίδα του πιστεύοντας ότι θα τον σκοτώσουν και τον σκοτώνουν» - νέα γραφή για δύο πρόσωπα του έργου «Murder in the Cathedral» του T.S. Eliot πάνω στη μετάφραση του Γιώργου Σεφέρη (2017) και οι διασκευές έργων «Όλα αυτά τα υπέροχα πράγματα» των Ντάνκαν ΜακΜίλαν και Τζώνυ Ντόναχο (2017), «Ίων» του Ευριπίδη (2017), «O Μισάνθρωπος» του Μολιέρου (2018), «Πόλεμος και Ειρήνη» του Λέοντος Τολστόι (2019), «Περηφάνια και Προκατάληψη» της Τζέην Όστεν (2020), «Ελένη» του Ευριπίδη (2020).
Αυτή τη φορά οι δυο συγγραφείς συνδυάζοντας ιστορικά γεγονότα με μυθοπλασία, ξετυλίγουν επί σκηνής το μελαγχολικό νήμα που διέπει τις ζωές των ιδρυτών της Φιλικής Εταιρείας, από το τρελό και παθιασμένο όραμα της εθνικής ανεξαρτησίας ως το σκληρό και μοναχικό βίωμα της προσωπικής προδοσίας. Η πρεμιέρα της παράστασης πραγματοποιήθηκε στις 15 Ιουλίου και ακολούθησε καλοκαιρινή περιοδεία στους ανοιχτούς χώρους των εννέα Μουσείων του ΠΙΟΠ. Επίσης, έχει προσκληθεί και θα παρουσιαστεί και στη Νέα Υόρκη, στο θέατρο THE TANK στο Μανχάταν, τον Απρίλιο του 2022, για τρεις βραδιές με αγγλικούς υπέρτιτλους. Περισσότερες πληροφορίες για την παράσταση μπορείτε να βρείτε εδώ.
Το κείμενο της παράστασης κυκλοφορεί από το Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς και την Κάπα Εκδοτική, με πρόλογο του Αναπληρωτή Καθηγητή του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών, Γρηγόρη Ιωαννίδη.
