Δημήτρης Κουρτάκης: «Ο Άρης Σερβετάλης είναι ένας μοναδικός μπεκετικός περφόρμερ»

Ένα πελώριο κτίσμα, διαστάσεων έντεκα μέτρων επί ενάμισι μέτρα ύψος, γεμάτο λαγούμια και επίπεδα, στήνει στην Πειραιώς 260 του Φεστιβάλ Αθηνών ο σκηνοθέτης Δημήτρης Κουρτάκης. Eντός του «αιωρείται» ο Άρης Σερβετάλης. Κι εμείς … κρυφοκοιτάμε. Όλα γίνονται για τον Μπέκετ. Και όχι μόνο γι’ αυτόν.

O Μπέκετ, o Σερβετάλης και ένα τεράστιο κτίσμα ως σκηνικό… Πώς ξεκίνησαν όσα σε οδήγησαν στην παράσταση με τον παράξενο τίτλο Αποτυχημένες απόπειρες αιώρησης στο εργαστήριό μου; Η όλη ιδέα ξεκίνησε από τη μεγάλη μου λατρεία στον Μπέκετ και την επιθυμία μου να κάνω μια παράσταση με έναν ηθοποιό, ερευνώντας το μονόλογο ως εσωτερικό μονόλογο. Ο Άρης, πάλι, ίσως είναι ο μόνος ηθοποιός που ξέρω και φέρει τόσο ως σώμα όσο και ως ψυχοσύνθεση αυτή τη μετατόπιση του Μπέκετ: βρίσκεται σε ένα διάκενο, σε ένα χώρο μετάβασης. Φέρει μια θεολογία σχεδόν μπεκετική. Γιατί κι ο Μπέκετ, μες στην άρνησή του, θεολογεί. Λάτρης και γνώστης του μπεκετικού έργου ο Άρης, άνθρωπος με βαθιά πίστη, έχει μια υποκριτική ικανότητα αποκαλυπτική, είναι ένας μοναδικός μπεκετικός περφόρμερ τόσο για τα ελληνικά όσο και για ξένα δεδομένα.

Όταν μιλάς για «εσωτερικό μονόλογο», εννοείς ότι θα δούμε μια βουβή παράσταση; Όχι, κάθε άλλο. Υπάρχει κείμενο, κανονική δραματουργία (σημ. από τον ίδιο και τις Ελένη Παπάζογλου, Αναστασία Τζέλλου), περίπου 15 σελίδες, εμπνευσμένη από το πεζογραφικό έργο του Μπέκετ –αυτό που και ο ίδιος θεωρούσε ως το σημαντικότερο της ζωής του. Εκεί όπου εντοπίζεται και η συναισθηματική καταγωγή των θεατρικών του χαρακτήρων –από τους Μερσιέ και Καμιέ μέχρι τους Βλαντιμίρ και Εστραγκόν. Υπάρχει μια πορεία στο πεζογραφικό έργο του Μπέκετ: από ομιλούντα πρόσωπα, στραδιακά, στρέφεται σε πρόσωπα βουβά και από μια αφήγηση σε α΄ πρόσωπο καταλήγει σε μια τριτοπρόσωπη. Σαν, προς το τέλος της ζωής του, να παρατηρεί χαρακτήρες του σε μια ακίνητη εικόνα αναμονής. Σα να μπαίνει σε πιο περφόρματιβ φόρμες… Αναφέρομαι στη δραματουργία μας ως «εσωτερικό μονόλογο» γιατί αφορά στις σκέψεις και τις αισθήσεις που έχει κάποιος σε παρόντα χρόνο αλλά αποχωρισμένος από τον κόσμο, σε απόλυτη μοναξιά, όταν δηλαδή ο εαυτός είναι ρευστός. Γι’ αυτό οδηγήθηκα στον εγκιβωτισμό του Άρη Σερβετάλη μέσα σε ένα κτίσμα, ώστε να μην υπάρχει ως φυσική παρουσία στη σκηνή. Η εξωτερίκευση του εσωτερικού μονολόγου, το παραλήρημα, η αγωνία του εαυτού να συγκροτηθεί και του τόπου να οριστεί –αυτά γίνονται ο φέρων λόγος.

Δεν θα βλέπουμε, δηλαδή, τον Σερβετάλη επί σκηνής; Βεβαίως και θα τον βλέπουμε αλλά ανάμεσα από τα ανοίγματα του κτιρίου και στις προβολές πάνω στο κτίριο-σκηνικό. ‘Έτσι θα παρατηρούμε τι συμβαίνει στο εσωτερικό του κτίσματος. Γιατί ο Άρης θα κινηματογραφεί τον εαυτό του όπως ο Κραππ μαγνητοφωνεί το δικό του (σημ. στον ομώνυμο μονόλογο του Μπέκετ «Η τελευταία μαγνητοταινία του Κραππ). Έκανα μια ολόκληρη έρευνα πάνω στο πώς συγκροτείται η αρχιτεκτονική στον Μπέκετ…

Πού κατέληξες; Είναι προθάλαμοι, χώροι αναμονής, έξω από οποιοδήποτε γωγραφικό σημείο, σημεία μετακινούμενα, παλλόμενα διαρκώς, λαβύρινθοι, άμορφοι χώροι, χωρίς ιδιότητες. Ένας κύλινδρος στους «Χαμένους», ένας ρευστός χώρος με δική του θερμοκρασία και φως στον «Ακατανόμαστο».. Είναι τόποι υπαρξιακής αγωνίας. Ο Μπέκετ, όπως δεν ορίζει τον εαυτό με τυπικούς όρους, δεν ορίζει ούτε και τον χώρο. Ρευστοί μένουν και οι δύο. Δεν μπορώ να ορίσω έναν εαυτό ούτε έναν τόπο, μας λέει. Ή ότι από τη στιγμή που δεν μπορώ να πω που βρίσκομαι, δεν μπορώ να έχω κι έναν εαυτό. Ο περίφημος «μπουχός» των λέξεων αδυνατεί να περιγράψει μια πραγματικότητα. Ατελέσφορη μένει η προσπάθεια να εξανθρωπιστεί ο άνθρωπος. Τις λέξεις, πάλι, πρέπει να τις επαναλάβει έως ότου τις αχρηστεύσει για να βρεθεί στο κενό, στην πρώτη σιωπή.

Τι προσδοκείς να εκλάβει από την παράστασή σας ο θεατής; Αυτό στο οποίο μπορούμε να ταυτιστούμε όλοι: κάτι για τη σχέση μας με την υπαρξιακή μας αγωνία, αυτό το «τώρα που;», «τώρα πότε;», «τώρα ποιος;»

Προέρχεσαι από μια οικογένεια με μεγάλη παράδοση στην οινοποιία. Πήρες, όμως, από νωρίς τις αποστάσεις σου, σπούδασες μουσική, έζησες στο Παρίσι και το Βερολίνο, κάποια στιγμή στράφηκες στη σκηνοθεσία… Ναι, μάλλον έτσι είμαι. Kρύβομαι πίσω από τις παραστάσεις μου. Στην Ελλάδα, μόλις τρεις: την «Αραβική Νύχτα» (Αμόρε, 2004), το «Καφενείο» (Φεστιβάλ Αθηνών, 2008) και τώρα αυτή.

Τι σημαίνει αυτό; Είσαι πολύ επιλεκτικός και καθόλου …βουλιμικός; Δεν με ενδιαφέρει η παραγωγή –το να κάνω, δηλαδή, μια παράσταση το χρόνο. Για την τωρινή εργάζομαι δύο χρόνια. Είχα κάνει τόση μελέτη ώστε όταν πρωτοσυναντήθηκα με τους συνεργάτες μου, είχα να δώσω από ένα ντοσιέ στον καθένα για το πώς ορίζει ο Μπέκετ το χώρο, το φως, τον ήχο… Γιατί σκέψου ότι το βίντεο (του Ζερεμί Μπερνάερ, συνεργάτη του σκηνοθέτη Ζυλιέν Γκοσλέν) είναι όλο live camera, ενώ live επεξεργάζεται το ήχο και ο Δημήτρης Καμαρωτός. Κι επειδή αναφέρομαι στους υπόλοιπους συντελεστές, τα φώτα έχει αναλάβει ο συνεργάτης του Ρόμπερτ Ουίλσον, Σκοτ Μπόλμαν.

Στον ενδιάμεσο χρόνο, από τη μια παράσταση στην άλλη, τι κάνεις; «Κυκλοφορώ» ανάμεσα στις παραστάσεις μου. Η αναζήτηση δεν σταματάει. Για να γυρίσω στον Μπέκετ, στα έργα του υπάρχει μεν το κείμενο αλλά και μια εντελής σκηνογραφία, δοσμένη από αυτόν. Εγώ κάνω το αρνητικό αυτού του πράγματος: τοποθετώ ένα κτίσμα και βάζω μέσα του ένα κείμενο. Όλες, πάντως, οι παραστάσεις μου έχουν μια δυνατή σχέση με αρχιτεκτονική –μια πλατφόρμα επικλινής στην «Αραβική νύχτα» έκανε ασταθείς τους ηθοποιού, ένας ακίνητος χώρος με ένα βάθος τοπίου έως … την αρχαία αγορά έκλεινε τους καφενόβιους του «Καφενείου» και, τώρα, ένα κτίσμα που εγκιβωτίζει. Οι θεατές κάθονται εκατέρωθεν του κτιρίου, με διαφορετικές οπτικές ο καθένας τόσο στο εσωτερικό του όσο και στις κινηματογραφικές προβολές που γίνονται πάνω του. Έχουμε, δηλαδή, ένα είδος φασματικής αρχιτεκτονικής.

Εκδηλώνεις, άραγε, έτσι, το απωθημένο ενός αρχιτέκτονα; Όχι απωθημένο αλλά λατρεία! Στην τωρινή παράσταση, εκτός από τον Μπέκετ, η άλλη μεγάλη μου αναφορά είναι στους καλλιτέχνες της εννοιολογικής τέχνης του ‘70, οι οποίοι κλείστηκαν στην απομόνωση του εργαστηρίου τους για να βρουν τα όρια τέχνης, του κόσμου, του εαυτού τους… Ο Bruce Nauman, ο Vitto Acconci, ο Terry Fox, ο Gordon Matta-Clark, η Rachel Whiteread τέτοιες μπεκετικές «απόπειρες» έκαναν. Με αυτή τη λογική, ο Άρης ετοίμαζε περφόρμανς τις οποίες «έφερνε» στην πρόβα και εντάσσαμε στο παραστασιακό σώμα…

Θα δούμε, δηλαδή, τον Άρη να αιωρείται, όπως μας προδιαθέτει ο τίτλος; Κινείται, αιωρείται, φτάνει στα όρια του σώματος του και του χώρου. Υπάρχουν, δηλαδή, έξι αιωρήσεις του Άρη σχεδόν …κυριολεκτικές. Γιατί ο χώρος είναι όλο λαγούμια, σκάλες, επίπεδα, φέρνοντας τον ίδιο σε μια διαρκή αιώρηση εντός αυτού του σπασμένου εκμαγείου… Υπό μια έννοια, είναι ενταφιασμένος σε αυτό το υλικό, όπως η Γουίνι στο χώμα (από τις «Ευτυχισμένες μέρες» του Μπέκετ). Θα ήθελα αυτή η παράσταση, όπως λέει κι ο τίτλος, να είναι «μια πρώτη απόπειρα», να εργαστώ δηλαδή ξανά πάνω της, σε βάθος χρόνου. Ένας Μπέκετ δεν κλείνει ποτέ. Όπως έλεγε κι ο ίδιος «Προσπάθησε ξανά. Απότυχε ξανά. Απότυχε καλύτερα». Γιατί εκτός από την αγωνία και το μηδενισμό, υπάρχει στον Μπέκετ κι αυτό το κουράγιο.

Χωρίς να θέλω να με παρεξηγήσεις, όσα μου περιγράφεις μου θυμίζουν μια άλλη φράση του Μπέκετ, από το «Περιμένοντας τον Γκοντό: «Όλοι γεννιόμαστε τρελοί. Μερικοί παραμένουν». Μα, ναι! Κάθε παράσταση μου είναι ένα mega project κι εγώ κάθε φορά και πιο αγχωμένος. Ειδικά η φετινή είναι ένα μεγάλο ρίσκο σε όλα τα επίπεδα. Όλων μας τα όρια έχουν εξωθηθεί στα άκρα, οριακά στη μη υλοποίησή της. Έχουμε ανάγκη, όμως, κυρίως σε ένα φεστιβάλ, την περίπτωση μιας …αποτυχημένης αιώρησης. Κάνεις ένα momentum, μια στιγμή, και ορμάς.

Η παράσταση Αποτυχημένες απόπειρες αιώρησης στο εργαστήριό μου παίζεται στην Πειραιώς 260 (Δ΄) στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών στις 18-20 Ιουλίου Πάρτε μια ιδέα από το trailer της παράστασης στο http://greekfestival.gr/gr/events/view/dimitris-kourtakis-2017