Γιάννης Βαρελάς, «Face», 2023
Είναι περίεργη αίσθηση να περνάς τις γυάλινες πόρτες του Ωνάσειου Νοσοκομείου για να πας σε συνέντευξη τύπου, ενώ τριγύρω σου κόσμος περιμένει στη μεγάλη αίθουσα αναμονής να εξυπηρετηθεί από το ιατρικό προσωπικό. Άγχος, φόβος, ανυπομονησία και κούραση είναι συναισθήματα συνυφασμένα με την επίσκεψη σε ένα νοσοκομείο, όμως το Ωνάσειο επιχειρεί να κάνει την εμπειρία ασθενών, επισκεπτών και εργαζομένων κάπως πιο ευχάριστη, εστιάζοντας στη θεραπευτική πλευρά της τέχνης. Αυτά μας εξηγούν εκπρόσωποι του καρδιοχειρουργικού κέντρου και του Ιδρύματος Ωνάση, όσο παρουσιάζουν το πρότζεκτ "Η τέχνη στο Ωνάσειο Νοσοκομείο".
Δεν είναι η πρώτη φορά που βλέπουμε έργα τέχνης από το Onassis Collection μέσα στο Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο, το Μεταμοσχευτικό Κέντρο και το Ωνάσειο Παίδων, καθώς το νοσοκομείο ανέκαθεν πρέσβευε την ιδέα ότι η υγεία είναι ζήτημα πολιτισμού. Έργα Ελλήνων καλλιτεχνών από διαφορετικές γενιές -Τσόκλης, Ζογγολόπουλος, Βολανκάκης, Κεφαλληνός κ.α.- συνομιλούν μέσα στο νοσοκομείο και στοχεύουν όχι απλώς στην αισθητική αναδιαμόρφωση του κτιρίου, αλλά κυρίως τη δημιουργία ενός γαλήνιου, ενδυναμωτικού περιβάλλοντος. Πρόσφατα, το Ίδρυμα Ωνάση συνεργάστηκε με τον εικαστικό Γιάννη Βαρελά για τη δημιουργία μίας νέας σειράς έργων που μας επιτρέπουν να αποδράσουμε έστω για λίγα λεπτά από την πραγματικότητα, παίρνοντας "μια ανάσα ζωής".
Ήδη από την είσοδο του Ωνασείου, ερχόμαστε σε επαφή με την τέχνη: ο Γιάννης Παππάς έχει σμιλεύσει σε μάρμαρο τον όρκο του Ιπποκράτη, ενώ δίπλα του δεσπόζει ο ίδιος ο Ιπποκράτης σε προτομή φιλοτεχνημένη από τον Γεώργιο Μπονάνο. Απέναντί τους βρίσκονται οι "Θώρακες XXIII & XVI no 2", η "Πανοπλία VII B" και το "Άλογο LXXV" της Αλεξάνδρας Παπαθανασιάδη, έργα που συμβολίζουν τη δύναμη σε έναν χώρο "όπου όλοι τη χρειάζονται", μας εξηγεί η Άρτεμις Παλάσκα, coordinator στο Onasssis Collection.
"Νομίζω ότι είναι πιο λειτουργικό και ουσιαστικό να συναντάς την τέχνη μέσα σε χώρους αμιγώς ανθρώπινους"
Στο λόμπι, μια επιβλητική ράβδος σε σχήμα σταυρού, με ένα φίδι να διακρίνεται στις τέσσερις πλευρές της, αναδύεται από το έδαφος. Το έργο ανατέθηκε στον Γιάννη Παππά όταν το νοσοκομείο εγκαινιάστηκε, το 1992. Τα περισσότερα έργα τέχνης μέσα στο καρδιοχειρουργικό κέντρο (26 συνολικά0 έχουν επίκεντρο το ανθρώπινο σώμα και τα δύο νέα έργα του Γιάννη Βαρελά, που συνομιλούν με το γλυπτό του Παππά, δεν αποτελούν εξαίρεση. Το κατσούφικο "Face", ένα εξάμετρο γλυπτό που με μια μονοκοντυλιά σχηματίζει ένα πρόσωπο-καρικατούρα, συμβολίζει τον άνθρωπο σε αναμονή, ο οποίος συχνά καταλήγει να σχεδιάζει αυθαίρετα σχήματα στο χαρτί ενώ περιμένει ή μιλάει στο τηλέφωνο, χαμένος σε έναν δικό του κόσμο.
Στο βάθος της αίθουσας, ο Βαρελάς γεμίζει με χρώμα το νοσοκομείο με το έργο "Snooze": ο μνημειακών διαστάσεων πίνακας με τις απρόσωπες φιγούρες διαστέλλει τον χρόνο, όπως ακριβώς συμβαίνει σε μια αίθουσα αναμονής. Για τον καλλιτέχνη, αυτή η ανάθεση από το Ίδρυμα Ωνάση ήταν μια μεγάλη δοκιμασία. "Μιλάμε για έναν χώρο όπου οι άνθρωποι επισκέπτονται για σοβαρά προβλήματα. Σκεπτόμενος πώς να προσεγγίσω τα έργα, συμπέρανα ότι, ως επί το πλείστον, οι άνθρωποι περιμένουν και, όταν περιμένουμε, τα πράγματα έρχονται πολύ κοντά μας και διαστέλλονται. Κοιτώντας το παντελόνι σου, μία τσάκιση αρχίζει να γίνεται τοπίο, και ο πολύ κοντινός σου χώρος μετατρέπεται σε κάτι αχανές" αναφέρει ο καλλιτέχνης εξηγώντας την ιδέα πίσω από το "Snooze".
Στον έβδομο όροφο καλούμαστε να ακολουθήσουμε μία ιδιότυπη εικαστική διαδρομή, παρατηρώντας το τσιμεντένιο δάπεδο: στο "The Path", ο Γιάννης Βαρελάς έχει ενώσει υλικά στοιχεία του χώρου με πολύχρωμα σχήματα που παραπέμπουν σε ανθρώπινα όργανα, ραχοκοκαλιές και μικροοργανισμούς -ενδεχομένως και παιδικές ζωγραφιές- και μας οδηγούν από γραφείο σε γραφείο και από χώρο σε χώρο, χαράζοντας έτσι τις διαδρομές που κάνουν καθημερινά οι εργαζόμενοι και οι επισκέπτες του Ωνασείου. Στον ίδιο όροφο βρίσκονται και τα δύο "τσαλακωμένα" γλυπτά της κεραμίστριας Χριστίνας Μόραλη, ένας μπλε και ένας κόκκινος κύβος (2011-2012), καθώς και η "Ανδρική φιγούρα" του Παύλου Διονυσόπουλου, που, όπως ακριβώς και τα έργα του Γιάννη Βαρελά στο ισόγειο, απεικονίζουν τον άνθρωπο σε αναμονή και σε μία αλλόκοτη κατάσταση "παύσης".
"Τελικά, οι χώροι που είναι κατάλληλοι για να δείχνεις τέχνη, είναι χώροι σαν το Ωνάσειο. Νομίζω ότι είναι πιο λειτουργικό και ουσιαστικό να συναντάς την τέχνη μέσα σε χώρους αμιγώς ανθρώπινους" αναφέρει ο Γιάννης Βαρελάς στο τέλος της ξενάγησης, και έχει δίκιο. Αυτή η διαστολή του χρόνου που προκαλεί η συνθήκη της αναμονής συχνά μας οδηγεί να παρατηρούμε πράγματα που συνηθώς αγνοούμε, καθώς αναζητάμε ένα μέσο διαφυγής ή έναν τρόπο να ξεχαστούμε για λίγο. Έτσι καταλήγουμε να χαζεύουμε ένα επιβλητικό γλυπτό, τις ιδιομορφίες ενός πίνακα ή τις ζωγραφιές στο πάτωμα ενός νοσοκομείου. Πείτε το απλώς περισπασμό, όμως σε τέτοιες καταστάσεις αποδεικνύεται η θεραπευτική διάσταση της τέχνης. Η διευθύντρια πολιτισμού του Ιδρύματος Ωνάση, Αφροδίτη Παναγιωτάκου, ανέφερε ένα συγκινητικό περιστατικό που συνέβη πριν από λίγο καιρό στο νοσοκομείο: αργά το βράδυ, ένας πατέρας που καθόταν επί ώρες στο Ωνάσειο γιατί το παιδί του βρισκόταν σε μονάδα εντατικής θεραπείας, κάθισε στο πιάνο που βρίσκεται στο ισόγειο και άρχισε να παίζει συγκλονιστικά, σε μια προσπάθεια να εκτονωθεί. "Δεν ξέρω αν η τέχνη θεραπεύει, αλλά παρηγορεί" σχολιάζει η Παναγιωτάκου.
Έργα στο Ωνάσειο Νοσοκομείο
Κώστας Τσόκλης, Χωρίς τίτλο, 1981
Γιάννης Βαρελάς, Snooze, 2023
Γιάννης Βαρελάς, Face, 2023
Βασίλης Ιθακήσιος (1879–1977), Θέα στον Όλυμπο, 1950
Γιώργος Ζογγολόπουλος (1903–2004), Σύνθεση, 1968
Χριστίνα Μόραλη, Κύβος μπλε, 2011–2012
Χριστίνα Μόραλη, Κύβος κόκκινος, 2011–2012
Παύλος Διονυσόπουλος, Ανδρική φιγούρα, δεκαετία 1970
Αλεξάνδρα Αθανασιάδη, Πανοπλία VII B, 2005
Αλεξάνδρα Αθανασιάδη, Θώρακας XXIII, 2009
Αλεξάνδρα Αθανασιάδη, Θώρακας XVΙ no 2, 2007
Αλεξάνδρα Αθανασιάδη, Άλογο LXXV, 2009
Γεώργιος Μπονάνος (1863–1940), Προτομή του Ιπποκράτη, χ.χ.
Γιάννης Παππάς (1913 – 2005), Όρκος του Ιπποκράτη
Γιάννης Παππάς (1913 – 2005), Η ράβδος του Ασκληπιού
Γιάννης Βαρελάς, Path, 2023
