To φαινόμενο που παρατηρείται όταν τρεις πλανήτες ή δορυφόροι ευθυγραμμίζονται απόλυτα σχηματίζοντας έναν εντυπωσιακό «ιπτάμενο» δίσκο φωτός στον ουρανό, το φαινόμενο της έκλειψης, αποτελεί το σύμβολο και τον τίτλο της 7ης Μπιενάλε Αθήνας, η οποία δηλώνει πρόθυμη να εξερευνήσει την επόμενη μέρα από το σκοτεινό κι αρκετά δυσοίωνο στάδιο όπου βρισκόμαστε. «Ιστορικά μια έκλειψη τονίζει τις δεισιδαιμονίες, τα στερεότυπα και τις φοβίες σε πολλούς πολιτισμούς», ανέφερε ο καλλιτεχνικός διευθυντής και ιδρυτικό μέλος της Μπιενάλε Poka-Yio μόλις πήρε το λόγο στη συνέντευξη Τύπου που δόθηκε την Πέμπτη (5/3) στο New Hotel του γνωστού συλλέκτη Δάκη Ιωάννου. «Βρισκόμαστε σε μια δυσοίωνη, σκοτεινή, μεταβατική περίοδο, την οποία έχουμε ενσωματώσει όλοι μας· η έκλειψη για εμάς είναι ένα μεγάλο εργαλείο προκειμένου να δούμε αυτή τη μετάβαση».
Υπό τη φτερούγα πλέον της Στέγης Ιδρύματος Ωνάση, καθώς «η ομάδα της Μπιενάλε ανήκει κατά κάποιον τρόπο μέσα στην ομάδα του Onassis Culture», όπως είπε χαρακτηριστικά η Αφροδίτη Παναγιωτάκου από το ίδρυμα, ο επιδραστικός εικαστικός θεσμός της πρωτεύουσας μπαίνει σε νέα εποχή. Έπειτα από τους κλυδωνισμούς της τελευταία δεκαετίας, όπου οι ελλιπείς πόροι γεννούσαν διαρκώς άγχος για τη συνέχεια του θεσμού, η Μπιενάλε Αθήνας εξασφαλίζει σταθερή στήριξη από το ιδιωτικό μέτωπο, μαζί με τη χρηματοδοτική αρωγή του Υπουργείου Πολιτισμού που επαναλαμβάνεται φέτος.
«Η Αθήνα δεν είναι πια μια περιφερειακή πόλη σε κρίση όπως όταν ξεκινήσαμε το 2007 αλλά έχει αναδυθεί σε μητρόπολη του νότου της Ευρώπης», συμπλήρωσε ο Poka-Yio προτού μπει στο ζουμί της φετινής έκδοσης η οποία έρχεται το φθινόπωρο σε συνεπιμέλεια του Γκανεζο-αμερικανού Larry Ossei-Mensah και της κολεκτίβας OMSK Social Club, «αυτό αλλάζει το σκοπό της Μπιενάλε: τώρα καλείται να σκεφτεί εκ νέου τη θέση της, ύστερα από αυτή την περίοδο δεινών την οποία πέρασε».
Το ενδιαφέρον είναι πως το βλέμμα της ΑΒ7 τοποθετείται έξω από τη βεβαιότητα του δυτικού πολιτισμού. «Η Αθήνα είναι πολύ πιο πολυπολιτισμική από όσο έχουμε σκεφτεί», είπε ο καταξιωμένος επιμελητής και κριτικός τέχνης Larry Ossei-Mensah, ο οποίος κατά τη διάρκεια προηγούμενων επισκέψεων στην πόλη μας ήρθε σε επαφή με διάφορες κοινότητες και μεμονωμένους μετανάστες δεύτερης γενιάς, «θα χρησιμοποιήσουμε, λοιπόν, αυτό που αποκαλούμε “μαύρο πρίσμα”, τόσο με την κυριολεκτική έννοια του όρου, προβάλλοντας την αισθητική, τα έργα και τον τρόπο σκέψης της αφρικανικής διασποράς, όσο και με τη μεταφορική, μιλώντας για όλους τους ανθρώπους που βρίσκονται στο περιθώριο, όπως τα LGBTQ+ άτομα».
Περίπου εκατό συμμετοχές αναμένονται στο φετινό πρόγραμμα, το οποίο θα τρέξει από 25 Σεπτεμβρίου έως 29 Νοεμβρίου σε διάφορα (άγνωστα ακόμη) κτίρια του κέντρου. Καλλιτέχνες με έδρα τη Βόρεια και Νότια Αμερική, την Καραϊβική, την Αφρική αλλά και την Ευρώπη που έχουν τις ρίζες τους (κυρίως) στην μαύρη ήπειρο, πολλοί από τους οποίους δεν έχουν εκθέσει ξανά στην Ελλάδα ενώ διεθνώς κερδίζουν όλο και περισσότερο έδαφος στη σύγχρονη εικαστική σκηνή, παίρνουν το λόγο. «Υπάρχει τόσο φόβος και άγχος τριγύρω ενώ απουσιάζει παντελώς η γνώση», συνέχισε ο ίδιος, «λόγω του κορονοϊού για παράδειγμα, όλοι μας φοράμε μάσκες ώστε να νιώθουμε λίγο πιο ασφαλείς, χωρίς αυτό να μας προστατεύει πραγματικά· επομένως, μόνο αν σκύψουμε σε αυτούς τους φόβους και τα ερωτήματα θα δούμε τι συμβαίνει πραγματικά στην κοινωνία».
Το δεύτερο όνομα της επιμελητικής ομάδας δεν είναι άγνωστο για τον αθηναϊκό θεσμό. Η καλλιτεχνική κολεκτίβα OMSK Social Club είχε λάβει μέρος στην προηγούμενη Μπιενάλε της Αθήνας, συνδιαμορφώνοντας μια απόλυτα ρεαλιστική συνθήκη ξενοδοχείου στο ΤΣΜΕΔΕ όπου οι συμμετέχοντες έπαιρναν τους αντίστοιχους ρόλους των ρεσεψιονίστ, μπάτλερ, ή επισκεπτών για μερικά εικοσιτετράωρα. Ουσιαστικά, η πρακτική τους αφορά τη δημιουργία «διαφορετικών πραγματικοτήτων, στις οποίες καλείται ο κόσμος να λάβει μέρος», όπως εξήγησε η Penny Rafferty από την πλευρά της ομάδας που δραστηριοποιείται τα τελευταία τρία χρόνια με έδρα το Βερολίνο.
«Υπάρχουν πολλά παράλογα πράγματα που συμβαίνουν στον κόσμο μας σήμερα και ως καλλιτέχνες προσπαθούμε συνήθως να τα εκλογικεύσουμε, αλλά πιστεύω είναι καλύτερο να κάνουμε ένα βήμα πίσω και να διερευνήσουμε μέσω αυτού του παραλόγου ώστε να προβλέψουμε την επόμενή μας κίνηση», συνέχισε η ίδια. Τα ζητήματα ταυτότητας, ιστορίας και πολιτισμικής πολυπλοκότητας που θα απασχολήσουν την επερχόμενη έκδοση πρόκειται, επομένως, περισσότερο να βιωθούν και να εξερευνηθούν παρά να τεθούν ως τετελεσμένες αφηγήσεις: παιχνίδια ζωντανής δράσης, διάφορες σωματικές, ακουστικές ή οπτικές τεχνικές εμβύθισης, μέχρι και παγανιστικές τελετουργίες ύπνωσης, αναμένονται.
Μέσω όλων αυτών, καινούργιες ρευστές πραγματικότητες δημιουργούνται για λίγες ή περισσότερες ώρες, επιτρέποντας σε όσους συμμετέχουν να εξερευνήσουν τα όρια και τις επιθυμίες τους, τις πληγές και τα συναισθήματά τους, εντός της ασφάλειας του εικαστικού πλαισίου. «Θέτοντας ερωτήματα σε τέτοιου είδους συνθήκες ασκείται έντονη πίεση στο μυαλό αλλά και το σώμα», συμπληρώνει, «και αυτό που έχουμε συνειδητοποιήσει είναι πως τα σώματά μας αποτελούν επαν-ενσαρκώσεις τραυμάτων που έχουν περάσει από γενιά σε γενιά, από κοινωνία σε κοινωνία, χωρίς να τα εξερευνούμε συνειδητά». Την ίδια στιγμή, τα σώματα μεταβολίζονται από τη ψηφιακή κυριαρχία, πολλές φορές εργαλειοποιούνται με αναίσχυντο τρόπο, καθώς αναζητούν τη θέση τους στο χάος της δια-τοπικής πραγματικότητας. Πώς να διαχειριστείς τόσο βάρος; Οψόμεθα το φθινόπωρο.
