Αθόρυβα και απροσδόκητα, απέκτησε πριν λίγο καιρό η Αθήνα άγαλμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου και μάλιστα σε περίοπτη θέση, επί της Λεωφόρου Αμαλίας, κοντά στους Στύλους Ολυμπίου Διός. Η πρωτοβουλία της τοποθέτησής του και «το κλείσιμο της σχετικής εκκρεμότητας» έγινε από τον Δήμο Αθηναίων, στον οποίο το είχε δωρίσει το 2001 το υπουργείο Πολιτισμού επί υπουργίας του Βαγγέλη Βενιζέλου. Η επιλογή του αγάλματος, ενός κλασικού παραστατικού έργου του Γιάννη Παππά (1913-2005) που ο γνωστός, μεταξύ άλλων από δεκάδες ανδριάντες και προτομές, γλύπτης είχε αρχίσει να δουλεύει την περίοδο της Κατοχής και ολοκλήρωσε τη δεκαετία του εβδομήντα, αλλά και της παρουσίασής του, σε βάθρο, με όλη τη μνημειακότητα της σχετικής παράδοσης της δημόσιας γλυπτικής που έχει τις ρίζες της στον μεσοπόλεμο, επιβεβαιώνει τον συντηρητισμό της αρχικής ιδέας.
Ας φανταστούμε πώς θα άλλαζε η πρόσληψη του συγκεκριμένου αγάλματος, το οποίο δεν απεικονίζει τον Μέγα Αλέξανδρο ως θρυλικό στρατηλάτη αλλά ως έφιππο έφηβο, αν για παράδειγμα τοποθετούνταν στο ύψος του δρόμου. Παρόλο πάντως που το γλυπτό μπορεί να μην έχει το κιτς ή την υπερβάλλουσα μνημειακότητα πολλών σχετικών προτομών, σίγουρα τα συντηρητικά μορφολογικά του χαρακτηριστικά επικοινωνούν με το ευρύ κοινό επιβεβαιώνοντας τις προσλαμβάνουσές του χωρίς να κάνουν καμιά ανατροπή, όπως π.χ. η κυβιστική μελέτη του Δημήτρη Καλαμάρα για τον Μέγα Αλέξανδρο το 1970.
Είναι όμως θέμα ύφους; Το βασικό ερώτημα είναι γιατί ένα άγαλμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου αυτή τη δεδομένη στιγμή, σε ένα εμβληματικό σημείο της πόλης (όπου μάλιστα υπάρχει ήδη ένα γνωστό άγαλμα, του Λόρδου Βύρωνα που δίνει το όνομά του πλέον ακόμη και στη στάση τρόλεϊ), δυο βήματα από το Σύνταγμα και από τους κορυφαίους αρχαιολογικούς χώρους, αλλά και από εκεί που στήνουν πιάτσα καθημερινά ντυμένοι Μέγα Αλέξανδροι οι πλανόδιοι καλώντας τους τουρίστες να φωτογραφηθούν επί πληρωμή μαζί τους. Γιατί χρειαζόταν στον απόηχο της Συμφωνίας των Πρεσπών και των συλλαλητηρίων, να πάρει θέση ο Δήμος αποκαθιστώντας… τη μνήμη του Μεγάλου Αλεξάνδρου;
Η καταστατική αρχαιολατρία του νεοελληνικού κράτους φαίνεται ότι συνεχίζει να ελέγχει το παρόν των πολιτών του, οργανώνοντάς μας με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους ως άξιους αποδέκτες μιας φαντασιακής κληρονομιάς και συντηρώντας ένα περιβάλλον εθνολαϊκισμού που σίγουρα δεν βοηθάει ούτε στην υιοθέτηση μιας πιο εκλογικευμένης σχέσης με το παρελθόν ούτε στη δημιουργία ενός πιο συμφιλιωμένου μέλλοντος.
Τα μνημεία λειτουργούν ως υλικά τεκμήρια μιας ιστορικής αφήγησης, η οποία ορισμένες φορές μπορεί να έχει φθαρεί ή να έχει αποσιωπηθεί, και οι πολιτικές χρήσεις της αρχαιότητας δεν είναι κάτι καινούργιο, όπως πολύ καλά έχουμε εμπεδώσει σ’ αυτή τη χώρα. Η καταστατική αρχαιολατρία του νεοελληνικού κράτους φαίνεται ότι συνεχίζει να ελέγχει το παρόν των πολιτών του, οργανώνοντάς μας με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους ως άξιους αποδέκτες μιας φαντασιακής κληρονομιάς και συντηρώντας ένα περιβάλλον εθνολαϊκισμού που σίγουρα δεν βοηθάει ούτε στην υιοθέτηση μιας πιο εκλογικευμένης σχέσης με το παρελθόν ούτε στη δημιουργία ενός πιο συμφιλιωμένου μέλλοντος.
Ανοίγοντας το διάλογο για την τοποθέτηση του συγκεκριμένου γλυπτού, ζητήσαμε από 3 καταξιωμένες εικαστικούς που έχουν δουλέψει με τη γλυπτική και το δημόσιο χώρο να καταθέσουν τη γνώμη τους.
Πάκυ Βλασσοπούλου
Πέρα από την καλλιτεχνική δύναμη της δουλειάς του Γιάννη Παππά, ενός καλλιτέχνη που με μεγάλη φροντίδα κοίταζε το αντικείμενο μελέτης του, η τοποθέτηση του αγάλματος τώρα (25 χρόνια μετά την αγορά του, 46 μετά την κατασκευή του αλλά και στον απόηχο των διαδηλώσεων για τη συμφωνία των Πρεσπών) είναι στενάχωρη. Καταλήγει να λειτουργεί ως επανάληψη μιας λανθασμένης και επικίνδυνης εθνικής αφήγησης που αναπαράγει ένα κόσμο με κλειστά σύνορα, ανταγωνιστικό και παράλογα άδικο. Η Αθήνα δεν έχει ανάγκη από ένα ακόμα έμβλημα άντρα στρατηλάτη (παρ’ όλη την καλλιτεχνική του αξία και παρότι απεικονίζεται άοπλος, στην εφηβεία του) αλλά χρειάζεται επειγόντως έργα που μιλούν για μια άλλη ιστορία: λιγότερο προσωποκεντρική, λιγότερο αρρενωπή, λιγότερο εθνολατρική. Λείπουν έργα σύγχρονης τέχνης που εισάγουν, εδώ και δεκαετίες, μια διαφορετική καλλιτεχνική γλώσσα, έργα νεότερων δημιουργών και επιβεβλημένα περισσότερων γυναικών.
Αναστασία Δούκα
H αναπαράσταση του έφιππου έχει απασχολήσει πολλούς ως συνταίριασμα ανθρώπου και ζώου. Το ελληνικό στερεότυπο ορίζει τη φιγούρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου ως εμβληματικό σχήμα για άνδρα ήρωα αναβάτη και εξημερωμένο ζώο. Το ολοκληρωμένο έργο του Παππά καθόταν για χρόνια σε αυτοσχέδιο βάθρο στην αυλή του καλλιτέχνη στου Ζωγράφου περιστοιχισμένο από πολυκατοικίες. Ο ιδανικός Βουκεφάλας για αναβάτη αναστήματος 1,67 βρέθηκε από τον καλλιτέχνη στον Ιππικό όμιλο Αμαρουσίου, το μοντέλο πόζαρε φορώντας πανοπλία. Ο υπερβολικός κύβος του βάθρου προστέθηκε ανάμεσα στην Ελλάδα που θρηνεί τον Βύρωνα και στη γονατισμένη Μνήμη του Περαντινού. Θα προτιμούσα το άγαλμα να είχε παραμείνει καλυμμένο από το μαύρο πανί των αποκαλυπτηρίων και τις λευκές κορδέλες, να ξεχαστεί το άγαλμα.
Γεωργία Σαγρή
Αυτό που με ανησυχεί είναι το γεγονός του υποτιθέμενου έντονου διαχωρισμού μεταξύ της αισθητικής που υποστηρίζει το κράτος και οι δημόσιοι φορείς από τη μία, και οι ιδιωτικοί φορείς και τα ιδρύματα από την άλλη. Αυτοί οι μηχανισμοί ενώ φαίνονται αισθητικά αντίθετοι, μοιράζονται τα ίδια συστατικά: ατομικοποίηση, ολοκληρωτισμό, νεοφιλελευθερισμό και λαϊκό πατριωτισμό, καθώς και τον υπερβολικό χειρισμό της τέχνης για την διασφάλιση πολιτικης και οικονομικης εξουσίας. Είναι κρίμα που δεν φαίνεται να υπάρχει τρόπος όλοι μας να δούμε την τέχνη ανεξάρτητα από τις δυνάμεις της οικονομίας και της πολιτικής εξουσίας. Είναι στο χέρι μας να πράξουμε αυτό που μοιάζει ακατόρθωτο, να κάνουμε τέχνη.
