«Ο ποιητής, λένε, είναι σαν το παγόβουνο: τα τέσσερα πέμπτα του βρίσκονται κάτω από την επιφάνεια», έγραφε ο Γιώργος Σαββίδης στην πρώτη δημόσια παρουσίαση του Αρχείου Καβάφη το 1963, διατυπώνοντας το όραμα της ανοιχτής πρόσβασης στο έργο του μεγάλου Αλεξανδρινού ποιητή. Σήμερα, ύστερα από πέντε γεμάτες δεκαετίες και μερικά χρόνια, αυτός ο στόχος γίνεται πραγματικότητα. Το Ίδρυμα Ωνάση ολοκλήρωσε την ψηφιοποίηση του καβαφικού αρχείου, μαζί με την περιγραφή και την κατάταξη κάθε διαθέσιμου τεκμηρίου ξεχωριστά, προσφέροντας ελεύθερα στο κοινό μια μοναδική ψηφιακή συλλογή που προκαλεί συγκίνηση. Όπως ανακοινώθηκε, μάλιστα, η νέα εποχή του Αρχείου Καβάφη, πέρα από την ψηφιακή του διανομή, επισφραγίζεται με ένα κτίριο στο κέντρο της Αθήνας που πρόκειται να στεγάσει το φυσικό αρχείο στο άμεσο μέλλον.
«Αυτή τη στιγμή έχουμε στα χέρια μας το πρώτο λογοτεχνικό αρχείο στην Ελλάδα που είναι πλήρως ψηφιακά προσβάσιμο και ανοιχτό», ανέφερε γεμάτη υπερηφάνεια η εκτελεστική διευθύντρια του Ιδρύματος Ωνάση, Έφη Τσιότσιου, στη συνέντευξη Τύπου που δόθηκε την Τρίτη στην κατάμεστη Μικρή Σκηνή της Στέγης. Συντονίζοντας μια μακρά λίστα από εξειδικευμένους επιστήμονες και μελετητές για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα, η παρακαταθήκη του Καβάφη βρίσκεται πλέον στα ράφια της παγκόσμιας ιντερνετικής βιβλιοθήκης, δίπλα στα ψηφιακά αρχεία του Γουίλιαμ Μπλέικ, της Έμιλι Ντίκινσον, του Γουόλτ Γουίτμαν και άλλων σπουδαίων δημιουργών. Μια σύντομη περιήγηση στην ιστοσελίδα cavafy.onassis.org αποδεικνύει το μέγεθος του έργου: 2.000 και πλέον αρχειακά τεκμήρια, ανάμεσά τους χειρόγραφα, φωτογραφίες και προσωπικά αντικείμενα του κορυφαίου ποιητή – όλα εμπλουτισμένα με χρήσιμες πληροφορίες και εργαλεία για τον επισκέπτη.
«Αποτελεί μοναδική περίπτωση λογοτεχνικού αρχείου ως προς την πληρότητά του», είπε στη συνέχεια η Αμαλία Παππά, αρχειονόμος και αναπληρώτρια διευθύντρια των Γενικών Αρχείων του Κράτους, υπενθυμίζοντας τη σχολαστικότητα του Καβάφη στη συστηματική αρχειοθέτηση, «η επεξεργασία όλου αυτού του αρχειακού υλικού υλοποιήθηκε με τρόπο ώστε να ανταποκρίνεται στο περιβάλλον ενός ηλεκτρονικού αναγνωστηρίου». Το σύνολο του αρχείου που ανέλαβε το Ίδρυμα Ωνάση το ’12 εμπλουτίστηκε με μερικές επιπλέον προσκτήσεις τα επόμενα χρόνια (όπως μεταγραφές επιστολών, κατάλογος βιβλιοθήκης Καβάφη κά) και επανεξετάστηκε βήμα-βήμα, με απόλυτο σεβασμό στην αρχή προέλευσης του υλικού αλλά και τις μελέτες που είχαν ήδη εκπονηθεί. Οργανικό εργαλείο στάθηκε ο δακτυλόγραφος κατάλογος του Γ. Π. Σαββίδη.
Συνολικά, χρειάστηκαν περισσότερες από 11.000 λήψεις και ένας εκτενής διαχωρισμός σε πολλές κατηγορίες και υποενότητες. Το τελικό σύνολο που παραδίδεται στο κοινό έχει ως ξεχωριστή ενότητα το Αρχείο του Αλέκου Σεγκόπουλου, κληρονόμου του Κ. Π. Καβάφη, και της συζύγου του Ρίκας Σεγκοπούλου, ενώ το Αρχείο Κ. Π. Καβάφη περιλαμβάνει ποιήματα, πεζά λογοτεχνικά κείμενα, μελέτες, σημειώσεις του ποιητή, καθώς και το προσωπικό του αρχείο με πλούσια αλληλογραφία, κείμενα και φωτογραφίες από όλη την περίοδο της ζωής του. Σε αυτόν τον όγκο ψηφιοποιήθηκαν επίσης τα περίφημα 158 μικροφίλμ του ΓΠ Σαββίδη, για τα οποία χρειάστηκαν επιπλέον 4.000 λήψεις.
«Σε ότι αφορά το σχεδιασμό του έργου επιλέξαμε να αποφύγουμε την προβολή προσωπικών απόψεων κατά την επεξεργασία των τεκμηρίων, όπως και κάθε σχόλιο που θα μπορούσε να λειτουργήσει ως τροχοπέδη ή ως χειραγώγηση για τη μελλοντική έρευνα», τόνισε με τη σειρά του ο Τάκης Καγιαλής, καθηγητής φιλολογίας και μέλος της επιστημονικής επιτροπής του αρχείου Καβάφη, ενώ έπειτα σχολίασε: «Mε την έναρξη της διαδικτυακής του λειτουργίας και βάσει της δίγλωσσης επεξεργασίας του, το αρχείο Καβάφη βγαίνει από τα όρια της ελληνικής φιλολογικής κοινότητας και εντάσσεται στο πεδίο της παγκόσμιας πολιτισμικής κληρονομιάς».
Εκτός αυτού, το νέο ψηφιακό αποθετήριο εγγυάται την ασφάλεια των πρωτοτύπων αρχείων αλλά και την οιονεί διαφύλαξη του περιεχομένου τους διαδικτυακά. Συγκεκριμένα, όλα τα τεκμήρια διατίθενται στο κοινό ως ελεύθερα πολιτιστικά έργα και η χρήση ή η αναπαραγωγή του αρχείου γίνεται με τις ανοιχτές άδειες Creative Commons (CC). Πρόκειται για ένα τυποποιημένο συμφωνητικό που χρησιμοποιείται για τη διασφάλιση των κοινών και ουσιαστικά επιτρέπει σε οποιονδήποτε χρήστη να διαχειριστεί το περιεχόμενο όπως επιθυμεί, αρκεί να μην περιορίζει την ελεύθερη διανομή του (πχ περιορισμένα αντίτυπα σε εμπορική χρήση). Για τέτοιες περιπτώσεις απαιτείται πρώτα αίτηση προς έγκριση.
Επίσης, στη συνέντευξη Τύπου ανακοινώθηκε η ανέγερση στέγασης για το αρχείο του Καβάφη σε ένα περιβάλλον που πληροί όλες τις προϋποθέσεις. «Θα δημιουργηθεί, υπό την αιγίδα του Ιδρύματος Ωνάση, ένα οικιστικό τρίγωνο πολιτισμού και παιδείας στο κέντρο της Αθήνας που θα περιλαμβάνει το Αρχείο Καβάφη, δίπλα στην Ωνάσειο Βιβλιοθήκη και το κτίριο του Onassis AiR, του προγράμματος φιλοξενίας για τους διεθνείς καλλιτέχνες», ανέφερε ο πρόεδρος του ιδρύματος Αντώνης Παπαδημητρίου, δρομολογώντας τα εγκαίνια για το Φθινόπωρο. Μέχρι τότε, μπορείτε να εμπνευστείτε ελεύθερα με τη γραμματοσειρά του Κ. Π. Καβάφη που σχεδιάστηκε βασισμένη στο Τετράδιο Σεγκόπουλου, διαβάζοντας όσα «εκόμισε εις την τέχνη» ο μεγάλος ποιητής.
Περιηγηθείτε στη ψηφιακή συλλογή του Αρχείου Καβάφη εδώ και κατεβάστε τη νέα καβαφική γραμματοσειρά από εδώ.
