© Νικόλας Κομίνης
Με δύο σημαντικές λυρικές εκδηλώσεις τίμησε ο Δήμος Αθηναίων, νωρίτερα από όλους τους βασικούς μουσικούς θεσμούς μας, και μέσα σ’ένα μόλις δεκαπενθήμερο, την φετινή επέτειο 100 χρόνων από τη γέννηση της Μαρίας Κάλλας. Αυτές αποτέλεσαν τα αρχικά μέρη ενός αφιερώματος στη θρυλική ντίβα, που θα λάβουν χώρα στα "Ολύμπια". Το Δημοτικό Μουσικό Θέατρο Αθηνών φέρει εδώ και μερικά χρόνια στην επωνυμία του και το όνομά της.
Εντυπωσιάζοντας με την ευστοχία του προγραμματισμού και των -υψηλού επιπέδου- μετακλήσεων καλλιτεχνών και πληρώνοντας δεδομένα κενά της εγχώριας μουσικής ζωής, οι καθ’όλα επιτυχημένες πρώτες εκδηλώσεις πρέπει να πιστωθούν στον καλλιτεχνικό διευθυντή του θεάτρου Ολιβιέ Ντεκότ.
Στις 27/1 παρουσιάσθηκε συναυλιακά για ένα μόνο βράδυ "Ο Πρωτομάστορας" του Καλομοίρη, εμβληματική όπερα της Εθνικής μας Σχολής αφιερωμένη στον Ελευθέριο Βενιζέλο. Υπό τη διεύθυνση της αρχιμουσικού Ζωής Τσόκανου, συνέπραξαν αποκλειστικά Έλληνες μονωδοί και τα μουσικά σύνολα (Συμφωνική Ορχήστρα και Χορωδία) του Δήμου Αθηναίων.
Το έργο είχε να δοθεί στη χώρα μας 15 ολόκληρα χρόνια, από τον Ιανουάριο του 2008, όταν και ανέβηκε σκηνικά από την Εθνική Λυρική Σκηνή στην "Αίθουσα Αλεξάνδρα Τριάντη" του Μεγάρου Μουσικής. Καθώς η συγκεκριμένη παραγωγή δεν ήταν διόλου αξιομνημόνευτη, ένα σύγχρονο ανέβασμα -που θα καταφέρει να αναδείξει την κυρίαρχη εδώ σύνδεση ρεαλισμού και συμβολισμού, με αφορμή το μύθο του "Γεφυριού της Άρτας" και τον προβληματισμό για τον καζαντζακικό/νιτσεϊκό Πρωτομάστορα/Υπεράνθρωπο- παραμένει πρόκληση, δεδομένης της ποιότητας και της ασυνήθιστης- για τον Καλομοίρη- οικονομίας μουσικοδραματικών μέσων αυτής της "μουσικής τραγωδίας".
Εξίσου, αν όχι σημαντικότερο, όμως, είναι να ακούσει κανείς καλά τη συναρπαστική, πλην δυσκολότατη για ορχήστρα και μονωδούς παρτιτούρα. Και εδώ η παραγωγή της Λυρικής είχε ατυχήσει: ενδεικτικά θυμίζουμε ότι τους πρωταγωνιστικούς ρόλους είχαν ερμηνεύσει -σε …ακαταλαβίστικα ελληνικά!- ένας Ρώσος τενόρος και μία Αμερικανίδα υψίφωνος… Ομοίως ακατάληπτα ήσαν τα ελληνικά και της αμιγώς ρωσικής διανομής στη -μοναδική μέχρι σήμερα- ηχογράφηση του έργου στην (τότε) Σοβιετική Ένωση (LYRΑ, 1990). Η ηχογράφηση αυτή είχε, βέβαια, το πλεονέκτημα της εξαιρετικής απόδοσης της πυκνής, πληθωρικής ενορχήστρωσης με την έντονη μελωδικότητα και τη μίξη δημοτικοφανών και οριενταλιζόντων ακουσμάτων, κατά τρόπο που να μην ηχεί "λασπώδης".
Αυτό το στοίχημα κερδήθηκε εν πολλοίς στα "Ολύμπια". Η καταφανώς διεξοδική και σε βάθος προετοιμασία της Συμφωνικής Ορχήστρας του Δήμου από την Τσόκανου επέτρεψε επαρκή διαύγεια ήχου, όσο και αν αυτός πρόβαλε συχνά εκκωφαντικός στην προβληματικής ακουστικής αίθουσα, όσο και αν η τεράστια ορχήστρα δεν μπόρεσε -πλην των ξύλινων πνευστών- να κρύψει τις ενδημικές της αδυναμίες, ιδίως στα έγχορδα (μέτρια σόλι του εξάρχοντα Χ. Σούκα), με ό,τι αυτό συνεπαγόταν για την ανάδειξη των αισθησιακών ηχοχρωμάτων. Η αρχιμουσικός διατήρησε επίσης από την αρχή έως το τέλος σφιχτό έλεγχο του συνόλου και διασφάλισε συμφωνικό ακρόαμα με σαφή παλμό και επαρκέστατη ρευστότητα αφήγησης, που επέτρεπε την αβίαστη εκτύλιξη του λυρικού τραγουδιού.
Όμως, παρά την οπερατική της εμπειρία, δεν κατάφερε να συντονίσει καλύτερα με την ορχήστρα πρωτίστως την χορωδία και δευτερευόντως τους μονωδούς, που συχνά αποζητούσαν την αυτονόητη καθοδήγηση.
Ακόμη ισχυρότερες εντυπώσεις άφησε η αμιγώς ελληνική διανομή ακμαίων μονωδών, την οποία, ειλικρινά, ελάχιστοι θεωρούσαν ότι είναι δυνατό να …βρεθεί! Η ανάθεση στον τενόρο Κωνσταντίνο Κληρονόμο και την υψίφωνο Μαριτίνα Ταμπακοπούλου των εξαιρετικά απαιτητικών πρωταγωνιστικών ρόλων ήταν ευτυχής: αμφότεροι εντυπωσίασαν με τις υγιείς λυρικοδραματικές φωνές, την ανεπίληπτη εκφορά του αδόμενου λόγου και τις αντοχές τους!
Ο Πρωτομάστορας του Κληρονόμου διέθετε τόσο τις στεντόρειες/ηρωικές όσο και τις λυρικές ποιότητες, την ένταση αλλά και τις αποχρώσεις για τις οποίες βοά ο ρόλος. Εξίσου πειστική και γεμάτη πάθος ήχησε η Σμαράγδα της διεθνώς ανερχόμενης Ταμπακοπούλου, στην πρώτη (;) -μετά τις σπουδές της στο Εθνικό Ωδείο- μεγάλη εμφάνιση στην πατρίδα της. Καθώς τον συγκεκριμένο ρόλο είχε ερμηνεύσει και η Κάλλας, οι αναπόφευκτες συγκρίσεις είναι ίσως αχρείαστες. Αν κάτι έλειψε από την ερμηνεία της ταλαντούχας καλλιτέχνιδας με το ισχυρό, λαμπερό τίμπρο είναι ένα ενίοτε πιο μαλακό και ευαίσθητο τραγούδι.
Για δύο από τους δευτεραγωνιστικούς ρόλους μετακλήθηκαν μονωδοί με αξιοπρόσεκτη διεθνή καριέρα (κυρίως στη Γερμανία), ο έμπειρος βαρύτονος Άρης Αργύρης και η λυρική κολορατούρα Δανάη Κοντόρα. Καμία ένσταση για τον επιβλητικό Άρχοντα του πρώτου και τον εξαιρετικά καλοτραγουδισμένο Τραγουδιστή της δεύτερης, πλην ίσως μιας κάπως επιτηδευμένης "γερμανικής" προφοράς των συμφώνων από αμφότερους.
Ο βαθύφωνος Πέτρος Μαγουλάς ενσάρκωσε τον Γέροντα με το γνωστό κύρος του και η μεσόφωνος Μαρία Βλαχοπούλου την Μάνα με το θερμό φωνητικό της ηχόχρωμα, αρετές που δεν αρκούσαν για την ιδανική απόδοση των συγκεκριμένων σκοτεινών χαρακτήρων με τη μια κάποια μεταφυσική διάσταση.
Τοποθετημένη στο βάθος της σκηνής και ενισχυμένη μικροφωνικά λόγω της κολοσσιαίας ορχήστρας και της μεγάλης απόστασης από το κοινό, η δραματουργικά κρίσιμη εν προκειμένω Χορωδία ήχησε αδύναμη και από πλευράς τραγουδιού και από πλευράς άρθρωσης.
Σε κάθε περίπτωση, το όλο εγχείρημα υπήρξε και πολύτιμο και συχνά συναρπαστικό. Η δια του ΟΠΑΝΔΑ προσπάθεια του Δήμου Αθηναίων για τη δυναμική επανεγγραφή του θεάτρου "Ολύμπια" στο χάρτη της αθηναϊκής μουσικής ζωής δεν πρέπει να μείνει χωρίς συνέχεια: καθώς η -απολύτως αναγκαία!- πλήρωση των κενών θέσεων στη Συμφωνική Ορχήστρα και τη Χορωδία δεν μπορεί να γίνει σύντομα, θα ήταν ευχής έργο να βρεθούν λύσεις για την άμεση βελτίωση της ηχοχωρητικότητας της αίθουσας…
Δύο εβδομάδες αργότερα (9/2), στα κατάμεστα "Ολύμπια" προσφέρθηκε ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον οπερατικό γκαλά. Ενδιαφέρον λόγω αφενός του χορταστικού προγράμματος, που κάλυψαν αποκλειστικά "οι μεγάλοι ρόλοι επί σκηνής" της Κάλλας, αφετέρου των έξυπνων μετακλήσεων σημαντικών λυρικών καλλιτέχνιδων, εν πολλοίς αγνώστων -εκτός του κύκλου των έμπειρων φιλόμουσων- στο ελληνικό κοινό.
Για την λυρική κολορατούρα Κλάρα Κόλονιτς, την κορυφαία κατά γενική ομολογία Ουγγαρέζα υψίφωνο των τελευταίων δεκαετιών, αυτή ήταν η πρώτη ελληνική εμφάνιση. Για την σημαντική Γαλλίδα μεσόφωνο Καρίν Ντεαί, ήταν η 2η μόλις εμφάνιση στην Ελλάδα, μετά από αυτή νεανική, πριν από 21 χρόνια (Ιαν. 2002) στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, στο πλαίσιο συναυλίας της Ορχήστρας του Φεστιβάλ της Βουδαπέστης. Το αυτό ίσχυε και για την υψίφωνο Μαριτίνα Ταμπακοπούλου, που είχε κάνει το ντεμπούτο της στον "Πρωτομάστορα".
Συνοδευόμενες από την Συμφωνική Ορχήστρα και -κατά περίπτωση- την Χορωδία του Δήμου Αθηναίων υπό τον έμπειρο Ιταλό αρχιμουσικό Σεμπαστιάνο Ρόλλι, οι 3 τραγουδίστριες αναμετρήθηκαν με ρόλους που σημάδεψαν την καριέρα της Κάλλας ή που αυτή ερμήνευσε σπανιότερα (και σε διαφορετική γλώσσα από αυτήν του πρωτοτύπου) επί σκηνής. Πραγματικός άθλος, αν αναλογισθεί κανείς την ασύλληπτη φωνητική ευελιξία της "Divina" ή τις άριες που επέλεγαν συνήθως να ερμηνεύουν συνάδελφοί τους στο πλαίσιο αντίστοιχων αφιερωμάτων κατά το παρελθόν.
Τη δυσκολότερη αποστολή -και την πιο εντυπωσιακή απόδοση!- είχε η Κόλονιτς, καθώς ερμήνευσε εμβληματικές άριες από όπερες του ρομαντικού μπελ-κάντο, όπως η "Νόρμα" του Μπελλίνι, η "Τραβιάτα" του Βέρντι, η "Λουτσία ντι Λαμμερμούρ" του Ντονιτζέττι, αλλά και την άρια της Κονστάντσε από την "Απαγωγή από το Σεράι", μοναδικό μοτσάρτιο ρόλο της Κάλλας.
Έχοντας σκηνική εμπειρία όλων (!) αυτών των ρόλων στην Κρατική Όπερα της Ουγγαρίας και διατηρώντας ακόμη μια ζηλευτών χρωμάτων, δεξιοτεχνίας (εκτός, πάντως, από τις απολύτως υψηλές νότες), εκλεπτύνσεων φωνητική αρματωσιά, η 54χρονη Κόλονιτς χάρισε, παρά την σποραδικά θολή άρθρωση, εξαιρετικά φροντισμένα και μουσικοδραματικά εντελή πορτρέτα όλων των ηρωίδων. Η μουσικότητά της έλαμψε κυρίως στη μεγάλη σκηνή τρέλας της Λουτσίας, η οποία αποδόθηκε στην αυθεντική τονικότητα, συνοδεία του φλάουτου της Μικαέλας Παναγιωτοπούλου.
Στην απόλυτη ακμή της, η Ντεαί ερμήνευσε με μεγάλη αίσθηση του ύφους -και στην γαλλική γλώσσα του πρωτοτύπου- τις βασικές άριες από την "Άλκηστη" του Γκλουκ και τη "Μήδεια" του Κερουμπίνι. Ήταν όμως στη δεξιοτεχνικά ανεπίληπτη απόδοση της άριας της Αρμίντας από τη φερώνυμη όπερα του Ροσσίνι, που έγιναν εναργέστερα αντιληπτές οι ιδιαίτερες ποιότητες της φωνής της: η καλή τοποθέτηση, τα ασφαλή κέντρα, η αβίαστη -αν και κάπως "στενή"- υψηλή περιοχή, οι -περιέργως- πιο θαμπές χαμηλές νότες…
Όπως συνέβη και με την Κόλονιτς, οι ερμηνείες της πρόδιδαν σκηνική εξοικείωση με τους συγκεκριμένους ρόλους. Εύλογα, τα ντουέτα τους Νόρμας-Ανταλτζίζας και Άννας-Τζοβάννας Σεϋμούρ (από την "Άννα Μπολένα" του Ντονιτζέττι) συγκαταλέχθηκαν στις ευτυχέστερες στιγμές του γκαλά, όχι μόνο λόγω της μαγείας των συνηχήσεων αλλά και λόγω της θεατρικής τους αλήθειας!
Νεώτερη και πιο άπειρη σκηνικά, η Ταμπακοπούλου αναμετρήθηκε κυρίως με το ρεπερτόριο του βερισμού, που σπούδασε κοντά σε μία σπουδαία ερμηνεύτρια του είδους, την Βουλγάρα υψίφωνο Ράινα Καμπαϊβάνσκα. Η άρια της Σαντούτσα από την "Καβαλλερία Ρουστικάνα" του Μασκάνι εντυπωσίασε με την αμεσότητά της, αλλά το περίφημο "Vissi d’arte" από την "Τόσκα" του Πουτσίνι ήχησε μάλλον υπερβολικό, όχι ως προσευχή. Εξίσου υπερβολική, χωρίς τις δέουσες αποχρώσεις και ενίοτε ορθοτονικά επισφαλής ήχησε και η δημοφιλής άρια "Ritorna vincitor" από την "Αΐντα" του Βέρντι. Ανεξαρτήτως των επιφυλάξεων αυτών, δύσκολα μπορεί κανείς να αρνηθεί την εκφραστική γενναιοδωρία και την προσεγμένη εκφορά λόγου της καλλιτέχνιδας, κυρίως όμως την ποιότητα και τον αντίκτυπο μιας τέτοιας λυρικοδραματικής φωνής, που όμοιά της δεν διαθέτει αυτή τη στιγμή η Ελλάδα! Καθώς η Ταμπακοπούλου βρίσκεται στο ξεκίνημα μιας υποσχόμενης σταδιοδρομίας σε λυρικά θέατρα του εξωτερικού, θα ήταν κρίμα να μην την αξιοποιήσει η Εθνική Λυρική Σκηνή…
Σημαντικό μερίδιο στις συνολικά πολύ καλές εντυπώσεις ανήκει στην υφολογικά ενημερωμένη μουσική διεύθυνση του 47χρονου Ρόλλι, που συνόδευσε με ασφάλεια τις μονωδούς και άντλησε, στη δεδομένα άχαρης ακουστικής αίθουσα, ό,τι καλύτερο μπορούσε από τα σύνολα του Δήμου, που δεν βρέθηκαν σε ιδανική βραδιά. Εκτός φωνητικών μερών, η απόδοση της μεν εισαγωγής από την όπερα "Φιντέλιο" του Μπετόβεν υπονομεύθηκε από τα αδύναμα έγχορδα της ΣΟΔΑ, του δε κοσμαγάπητου χορωδιακού "Va pensiero" από τον "Ναμπούκκο" του Βέρντι από το όχι πάντοτε εστιασμένο τραγούδι και την τοποθέτηση της Χορωδίας στο βάθος της σκηνής…
Στο θερμό χειροκρότημα του κοινού, οι 3 τραγουδίστριες αντιχάρισαν το τρίο "Tendre amour" από την 2η σκηνή της Γ’ Πράξης της όπερας "Ορφέας και Ευρυδίκη" του Γκλουκ στην αναθεωρημένη γαλλική εκδοχή (Παρίσι, 1774). Αν το συγκεκριμένο έργο δεν ερμηνεύθηκε σκηνικά ποτέ από την Κάλλας, ο κεντρικός ρόλος στην "Ιφιγένεια εν Ταύροις" του Γκλουκ αποτέλεσε μιαν από τις μεγάλες επιτυχίες της στην Σκάλα του Μιλάνου. Ένα νέο σκηνικό ανέβασμα της όπερας αυτής στα "Ολύμπια" θα αποτελέσει προσεχώς (17-23 Μαρτίου) το τρίτο σκέλος του αφιερώματος του ΟΠΑΝΔΑ…
Λεζάντα κεντρικής ωτογραφίας: Στιγμιότυπο από τη συναυλιακή εκτέλεση της όπερας του Καλομοίρη "Ο Πρωτομάστορας" ("Ολύμπια" Δημοτικό Μουσικό Θέατρο Αθηνών, 27/1): εκατέρωθεν της αρχιμουσικού Ζωής Τσόκανου διακρίνονται η υψίφωνος Μαριτίνα Ταμπακοπούλου (Σμαράγδα) και ο τενόρος Κωνσταντίνος Κληρονόμος (Πρωτομάστορας)
Διαβάστε Επίσης
