Την αέναη συζήτηση για την αξιοποίηση της πιανιστικής δεξιοτεχνίας ως εκφραστικού εργαλείου πυροδότησαν οι εμφανίσεις τριών ακμαίων νέων Ελλήνων σολίστ στην «Αίθουσα Δημ. Μητρόπουλος» του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών.
Τις προάλλες (30/1), ο 35χρονος Βασίλης Βαρβαρέσος έδωσε, στο πλαίσιο του «Κύκλου Λιστ» του Μεγάρου, ένα ρεσιτάλ με τις δύο πρώτες συλλογές από τα «Χρόνια προσκυνήματος» του σπουδαίου Ούγγρου συνθέτη. Αυτή η τρίτη από τις …ήδη τέσσερις μέχρι σήμερα εμφανίσεις του Θεσσαλονικιού πιανίστα κατά τη φετινή καλλιτεχνική σαιζόν επιβεβαίωσε, πέρα από την εργατικότητα και το ταλέντο του, την προϊούσα εξέλιξη και ωρίμανσή του.
Ειδικευόμενος στο ρομαντικό ρεπερτόριο, ο Βαρβαρέσος ξεχώριζε μέχρι πρόσφατα για τη δεξιοτεχνική δεινότητα και την κυρίαρχα εξωστρεφή διάθεση του παιξίματός του. Αυτές οι αρετές, όμως, μόνο μέχρις ενός βαθμού επαρκούν για την άρτια ερμηνεία ενός από τα κορυφαία έργα της πιανιστικής φιλολογίας του ρομαντισμού, όπως τα «Χρόνια προσκυνήματος». Σε αυτά, ο Λιστ απεικονίζει μουσικά εντυπώσεις και αισθήσεις από ταξίδια του σε ευρωπαϊκές χώρες, εν προκειμένω την Ελβετία και την Ιταλία.
Τα περισσότερα από τα 9 κομμάτια της πρώτης συλλογής έχουν άμεσες λογοτεχνικές αναφορές με ιστορικό ή φυσιολατρικό περιεχόμενο. Την μάλλον θεατρική παρά περιγραφική προσέγγισή τους οριοθέτησαν αφηγηματική ρευστότητα, προσεγμένη άρθρωση και φραστική, καλή αίσθηση των αντιθέσεων, φωτοσκιάσεις μέσω συνεχών εναλλαγών ταχυτήτων και δυναμικών (αλλά και παιχνιδιών -καθ’όλη τη διάρκεια του ρεσιτάλ- με τους φωτισμούς!). Έστω και αν οι άκρως δεξιοτεχνικές «Καταιγίδες» έφεραν τον σολίστ στα όρια του, θαύμασε κανείς την εσωτερικότητα προσέγγισης του «Παρεκκλησιού του Γουλιέλμου Τέλλου», τη μελαγχολία της «Λίμνης Βάλλενστατ» (με υποδειγματική τήρηση της ένδειξης «pianissimo e dolcissimo egualmente»), την ομιχλώδη ατμόσφαιρα της «Κοιλάδας του Όμπερμαν» ή ακόμη το διακριτικό καντάμπιλε στις «Καμπάνες της Γενεύης».
Από τη δεύτερη συλλογή (όπου παραλείφθηκε το μεταγενέστερο συμπλήρωμα «Βενετία και Νάπολη») ακούσθηκαν τα αρχικά 7 κομμάτια που αντλούν έμπνευση από έργα τέχνης (ζωγραφικούς πίνακες, τραγούδια, ερωτικά ποιήματα, θεατρικά) της όψιμης Αναγέννησης. Χωρίς έντονη διαφοροποίηση των τέμπι (σε σχέση με την πρώτη συλλογή), ο Βαρβαρέσος εστίασε εδώ, με παίξιμο γεμάτο αποχρώσεις και μετρημένο συναίσθημα, περισσότερο στην ανάδειξη της εκφραστικότητας της γραφής, όπως π.χ. της στοχαστικότητας των ασκήσεων ύφους που συνιστούν τα 3 «Σονέτα του Πετράρχη». Μεγαλύτερη ένταση και τέχνη χρωματισμών επενδύθηκε, ευπρόσδεκτα, στην ερμηνεία του καταληκτικού κομματιού, της συναρπαστικής, σκοτεινής φαντασίας σαν σονάτα «Μετά από μία ανάγνωση του Δάντη», που φώτισε την ψυχολογική αλήθειά του.
Παρά τις όποιες -μείζονες ή ελάσσονες- ενστάσεις για την ερμηνεία κάποιων κομματιών ή τα σαφή περιθώρια για εμβάθυνση και διαφοροποίηση κάποιων άλλων, αυτή η πρώτη, υποδειγματικής συγκέντρωσης και απαντοχής (επί δίωρο!) αναμέτρηση με τα «Χρόνια προσκυνήματος» είναι άξια μόνο επαίνων. Ο καλός πιανίστας οφείλει φυσικά να επανέλθει, και όχι μόνο για να ερμηνεύσει (και) την τρίτη -αρμονικά, ακόμη πιο περιπετειώδη- συλλογή του κύκλου…
Στην προηγούμενη εκδήλωση (3/12/2018) του ιδίου «Κύκλου Λιστ» είχε εμφανισθεί η 30χρονη πιανίστα Αλεξία Μουζά. Το αντίστοιχης πλην διαφορετικής δυσκολίας πρόγραμμά της περιελάμβανε δύο από τις σημαντικότερες σονάτες για πιάνο που γράφτηκαν ποτέ, την 3η του Σοπέν και τη μοναδική του Λιστ.
Σε αμφότερα τα έργα γίναμε μάρτυρες μίας συνήθους πρακτικής/τάσης, κυρίως ανάμεσα σε μουσικούς της νεώτερης γενιάς, για αναγνώσεις όσο το δυνατόν πιο γρήγορες και εντυπωσιακές. Ελεύθερες λαθών, θεαματικά αριστοτεχνικές, με δεξιοτεχνική άνεση, μυώδη ήχο και αισθητό προσωπικό στίγμα, οι ερμηνείες της Μουζά προκάλεσαν το θαυμασμό, αλλά και τον προβληματισμό για το κατά πόσο ο -μέσος- ακροατής κατάφερε να αντιληφθεί, αφομοιώσει και εν τέλει απολαύσει τις μουσικές ιδέες των σπουδαίων αυτών έργων.
Τα τμήματα της απαιτητικής Σονάτας σε σι ελάσσονα του Λιστ έμοιαζαν μεν άριστα επεξεργασμένα, αλλά η μεταξύ τους σύνδεση δεν καθίστατο πάντοτε προφανής: παρότι οι λυρικές ενότητες ήσαν τρυφερές και ποιητικές, οι πιο ζωηρές αποδόθηκαν ασύλληπτα γοργά! Το ενίοτε στα όρια του martellato παίξιμο και οι πρόωρες εξαντλήσεις των κορυφώσεων δυναμικής είχαν ως αποτέλεσμα τη θολή προβολή του μουσικού συντακτικού και τη διάρρηξη του ειρμού και της συνοχής της αφήγησης. Σίγουρα, πάντως, μια τέτοια «αθλητική», συναισθηματικά αποστασιοποιημένη προσέγγιση ηχούσε εξαιρετικά μοντέρνα, μακράν των συνήθων ρομαντικών στερεοτύπων…
Η δεξιοτεχνία αποτελεί αναγκαία αλλά όχι τη μοναδική συνθήκη για την επιτυχημένη εποπτεία της μουσικής δραματουργίας και των Σονατών του Σοπέν. Ως γνωστόν, η ερμηνεία των έργων του Πολωνού συνθέτη απαιτεί εν γένει φαινομενικά αντίθετες αρετές: δυναμισμό και ευαισθησία, ακρίβεια και πλαστικότητα. Απολύτως καθοριστικές προβάλλουν εδώ αφενός η απόδοση του ύφους κάθε κομματιού, αφετέρου η ανάδειξη των διαθέσεών του. Στην πυρετώδη θεώρηση της 3ης Σονάτας που προσφέρθηκε από την Μουζά, το πληθωρικό βιρτουοζίστικο στίγμα κατίσχυε των απαραίτητων ρομαντικών γλυκασμών, ανατρέποντας ισορροπίες και διαθέσεις της παρτιτούρας και αδυνατώντας να εξασφαλίζει διαρκώς τον απαραίτητο ψυχολογικό χώρο για την εκτόνωση του γεμάτου υδραργυρικές μεταπτώσεις σοπενικού συναισθήματος…
Μιαν πληρέστερη αίσθηση ισορροπιών και ύφους είχε χαρίσει -σε διαφορετικό, πάντως, ρεπερτόριο- λίγες μέρες νωρίτερα (26/11/2018) και στο πλαίσιο της ετήσιας εκδήλωσης/ συναυλίας του συλλόγου «Οι Φίλοι της Μουσικής», η παλιά υπότροφός του Νεφέλη Μούσουρα, ερμηνεύοντας στο δεύτερο μέρος της έργα των Μότσαρτ και Ντεμπυσσύ.
Η ικανότατη πιανίστα δραστηριοποιείται τα τελευταία χρόνια στη γενέτειρα του Μότσαρτ, το Σάλτσμπουργκ, κάτι που ίσως εξηγεί -μαζί με την αγάπη της για τον συνθέτη- την σαφή κατανόηση του δημιουργικού του σύμπαντος. Η κρυστάλλινη καθαρότητα του ήχου και η οικονομία των εκφραστικών μέσων υπηρέτησαν μία λεπταίσθητη προσέγγιση της νεανικής 5ης Σονάτας (Κ.283). Αντιθέτως, σ’ένα σπουδαίο έργο της μοτσάρτιας ωριμότητας που προαναγγέλει τον ρομαντισμό, όπως η Φαντασία σε ντο ελάσσονα (Κ.475), η Μούσουρα, χωρίς να θυσιάσει ούτε στιγμή την κρίσιμη ηχητική διαφάνεια, ανέδειξε έξοχα και με (δεξιο)τεχνική ασφάλεια το μεταβατικό χαρακτήρα της γραφής, φωτίζοντας με γλαφυρότητα τις μεταπτώσεις διαθέσεων και τις εναλλαγές συναισθημάτων.
Το μίνι ρεσιτάλ ολοκληρώθηκε με μία επιτυχημένη εκτέλεση της συλλογής «Χαρακτικά» («Estampes») του Ντεμπυσσύ. Η ακρίβεια και μουσικότητα της σολίστ συνδυάσθηκαν εν προκειμένω, ευπρόσδεκτα, με προσπάθεια για αφενός λεπτότερες αποχρώσεις του -μεγάλου- ήχου της, αφετέρου για αποφυγή κάθε περιττής εκφραστικής εξωστρέφειας. Η χαρακτηριστική ατμοσφαιρική διάσταση των τριών μικρογραφιών (που ζωντανεύουν εικόνες και ήχους από την νοτιοανατολική Ασία, την ισπανική Γρανάδα και τη γαλλική Νορμανδία) αποδόθηκε με ευαισθησία και αξιόλογες περιγραφικές αρετές.
Η βραδιά είχε ανοίξει με τη σκηνική παρουσίαση από νέες λυρικές τραγουδίστριες του μαδριγαλιού του Μοντεβέρντι «Ο Θρήνος της Αριάδνης» σε μουσική διδασκαλία του Δημήτρη Μπουζάνη, ο οποίος τις συνόδευσε από το πιάνο. Τη σκηνοθετική και σκηνογραφική επιμέλεια του δρώμενου είχε ο Πάρις Μέξης. Η πρώτη παρουσίασή του είχε γίνει τον Ιούλιο του 2018 στο Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών, στο πλαίσιο ενός ακόμη Art Campus που διοργάνωσαν «Οι Φίλοι της Μουσικής». Την πολυσχιδία δράσεων του Συλλόγου με την πολύτιμη πολιτιστική και εκπαιδευτική προσφορά στα μουσικά πράγματα της χώρας υπογράμμισαν, ενώπιον πολυπληθούς ακροατηρίου, διακεκριμένα στελέχη του, προεξάρχοντος του Προέδρου του Δ.Σ. κ. Πάνου Δημαρά.
