Τα αθηναϊκά μουσικά πράγματα εμπλουτίσθηκαν ευπρόσδεκτα τον τελευταίο μήνα με δύο εξαιρετικά ενδιαφέροντα ρεσιτάλ για την εξέλιξη, από τον 17ο έως και το 19ο αιώνα, της φωνητικής τέχνης αλλά και των μουσικών οργάνων, εν προκειμένω του πληκτροφόρου και του μαντολίνου.
Η αρχή έγινε με το ρεσιτάλ τραγουδιού της υψιφώνου Φανής Αντωνέλου υπό τη συνοδεία του πιανίστα και τσεμπαλίστα Γεράσιμου Χοϊδά (13/4, «Αίθουσα Δημ. Μητρόπουλος» Μεγάρου Μουσικής). Αρθρωμένο γύρω από τέσσερις ενότητες με έργα για φωνή και πληκτροφόρο όργανο, αλλά και για σόλο πληκτροφόρο, το διμερές πρόγραμμα αποτέλεσε ένα ευρύ πανόραμα της εξέλιξης του έντεχνου τραγουδιού από το αγγλικό μπαρόκ μέχρι τον γερμανικό ρομαντισμό. Επί σκηνής, τέσσερα αντίγραφα ιστορικών μουσικών οργάνων, και δη ένα τσέμπαλο, δύο φορτεπιάνα και ένα πιάνο, μάς έφεραν πιο κοντά στον αυθεντικό ήχο κάθε εποχής, σε μια προσπάθεια αναζήτησης/αναπαραγωγής των μουσικών όρων και της ιδιαίτερης αισθητικής που ίσχυαν κατά το χρόνο γραφής των έργων.
Η βραδιά υπήρξε, κατ’αρχάς, συναρπαστική για τη γνωριμία με πληκτροφόρα, τα οποία ήσαν αντίγραφα οργάνων παρόμοιων με αυτά που είχαν στη διάθεσή τους οι συνθέτες των έργων του προγράμματος. Ένα τσέμπαλο συνόδευσε στο ξεκίνημα τραγούδια των Πέρσελ, Εκλς αλλά και ένα γαλλικό του Μότσαρτ. Το πέρασμα στον κλασικισμό (αγγλικά τραγούδια του Χάϋντν, 2 γερμανικά του Μότσαρτ αλλά και άγνωστα έργα των Ράϊχαρτ και Τσέλτερ) σηματοδοτήθηκε από τη χρήση ενός φορτεπιάνου (νέου τσέμπαλου με σφυριά) Neupert / Dulcken του 1795. Άκρως αποκαλυπτική υπήρξε στην ενότητα αυτή η ακρόαση του Ροντό «alla turca» από τη Σονάτα KV 331 του Μότσαρτ: παρά τα αρκετά μικροολισθήματα, ο Χοϊδάς απέδωσε τους διασημότατους διακοσμητικούς φθόγγους με φρεσκάδα και ρυθμική ζωντάνια, ως αποτζιατούρες. Ακολούθως, τραγούδια των Μπετόβεν και Σούμπερτ, χαρακτηριστικά του -πρώιμου- γερμανικού ρομαντισμού των αρχών του 19ου αιώνα, αποδόθηκαν με την ιδανική συνοδεία ενός φορτεπιάνου Stodart του 1820. Τέλος, ο πλούσιος ήχος ενός γαλλικού πιάνου Pleyel (περ. 1870) δικαίωσε την ώριμη ρομαντική γραφή κομματιών των Μπραμς και Βάγκνερ.
Δεδομένων αφενός του αδύναμου ήχου των οργάνων εποχής αφετέρου της σχετικά περιορισμένης έκτασης, καθαρής, χωρίς βιμπράτο φωνής της σοπράνο, οι ερμηνείες των τραγουδιών χαρακτηρίσθηκαν, σίγουρα, από μία ισορροπία και ένα αρμονικό ηχητικό δέσιμο με το εκάστοτε πληκτροφόρο. Σε αμιγώς φωνητικό επίπεδο, το αποτέλεσμα ξένιζε κάποιες φορές, ιδίως σε σύγκριση με τα καθιερωμένα σήμερα πρότυπα ερμηνείας σε συγκεκριμένα ρεπερτόρια (όπως π.χ. αυτό του ρομαντισμού), παρότι δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι συχνά οι παρτιτούρες άφηναν αρκετά περιθώρια ελευθερίας στους τραγουδιστές, αντανακλώντας πρακτικές και αισθητικές της εποχής εκείνης.
Έχοντας να αναμετρηθεί με ρεπερτόριο δύο αιώνων σε 4 μάλιστα γλώσσες, η Αντωνέλου διέθετε και καθαρή άρθρωση και επαρκή νοηματοδότηση του λόγου -κυρίως στα αγγλικά και ιταλικά τραγούδια-, χωρίς, πάντως, ιδιαίτερη αφηγηματική δεινότητα. Εύλογα, απέδωσε θαυμάσια, με τη δέουσα τρυφερότητα αλλά και στιλιζαρισμένη θεατρικότητα, τα τραγούδια του αγγλικού μπαρόκ, ενώ και η προσέγγιση των λήντερ του κλασικισμού ήταν σταθερά καλόγουστη, χωρίς υπερβολές στις διανθίσεις. Στα γεμάτα πάθος και λυρισμό ρομαντικά έργα, και παρά την μια κάποια ομοιομορφία των ερμηνειών, η ευελιξία και γλυκύτητα του τίμπρου, κυρίως όμως η ανεπιτήδευτη συναισθηματική ειλικρίνεια του τραγουδιού της δικαίωσε, χωρίς δυσκολία, τη μελωδική γραμμή των περισσότερων από αυτά.
Συνολικά, λοιπόν, ένα πολύ ερεθιστικό ρεσιτάλ, η αξία και χρησιμότητα του οποίου θα ήταν άδικο να περιορισθεί στην αδιαμφισβήτητη εκπαιδευτική του διάσταση...
Ένα μήνα αργότερα (18/5) δόθηκε στην Αγγλικανική Εκκλησία του Αγίου Παύλου στο Σύνταγμα ένα ρεσιτάλ παλιάς μουσικής με πολλές ομοιότητες με το προηγούμενο. Παρότι και σε αυτό συνέπραξε ο τσεμπαλίστας Γεράσιμος Χοϊδάς, αυτή τη φορά ήταν ο …σολίστ Γιώργος Γουμενάκης που χρησιμοποίησε πληθώρα ιστορικών αντιγράφων οργάνων εποχής, και δη μαντολίνων!
Το ενδιαφέρον του προγράμματος που κάλυψε έναν αιώνα (από το μπαρόκ μέχρι τον κλασικισμό) εστιάσθηκε στο γεγονός ότι τρία μαντολίνα (οι διαφορές των οποίων -όπως εξήγησε κατατοπιστικά ο σολίστ- αφορούσαν περισσότερο τον αριθμό και το υλικό των χορδών, τον τρόπο κατασκευής κλπ., παρά την ποιότητα ήχου) αξιοποιήθηκαν σε διαφορετικές συνθέσεις. Το μπαρόκ εκπροσωπήθηκε με μεταγραφές για μαντολίνο σονατών (για τσέμπαλο) του ναπολιτάνου Ντομένικο Σκαρλάττι. Αυτή της Σονάτας Κ. 88 αποδόθηκε με μεσαίου μεγέθους mandolino lombardo, ενώ αυτή της Σονάτας Κ. 89 όπως και οι «Παραλλαγές για μαντολίνο και σταθερό βάσιμο» με τίτλο “Follia” ανώνυμου συνθέτη (έργο του 1791) με -το μεγαλύτερο όλων (και πιο κοντινό στα σύγχρονα όργανα)- mandolino napoletano. Και στα 3 έργα η κομψότητα, η ευελιξία, η τρυφερότητα του παιξίματος του Γουμενάκη έσμιξαν με τη ρυθμική ακρίβεια και την αίσθηση διαλόγου του Χοϊδά, ο οποίος απέδωσε εμβόλιμα στο τσέμπαλο την -πρωτότυπη- Σονάτα Κ. 213 του Ντομ. Σκαρλάττι.
Ο κλασικισμός είχε την τιμητική του στο δεύτερο μέρος του ρεσιτάλ, όπου ο Μπετόβεν («Αντάντε με παραλλαγές» και -εκτός προγράμματος- μία από τις δύο σύντομες «Σονατίνες», ελάσσονα έργα για μαντολίνο του 1796, εκτός αριθμού καταλόγου) γειτνίασε με τον Χούμμελ και την πιο εμπνευσμένη και περίτεχνη «Μεγάλη Σονάτα» του. Οι συνθέσεις αυτές παίχθηκαν με το πολύ μικρό mandolino bresciano ή cremonese, ο πιο εύθραυστος ήχος του οποίου ενίοτε υποσκελιζόταν από τον εντονότερο του τσέμπαλου: όχι τυχαία, ίσως, στις αρχές του 19ου αιώνα, το μαντολίνο άρχισε σιγά σιγά να παρακμάζει. Κι εδώ, πάντως, απόλαυσε κανείς τη χάρη, την καθαρότητα, την υφολογική ενημερότητα των ερμηνειών. Παρά την έντονη υγρασία, η όμορφη βραδιά συνεχίσθηκε στον προαύλιο χώρο της εκκλησίας επί της οδού Φιλελλήνων, με …γλυκά της εποχής των συνθετών του προγράμματος που προσέφεραν η Κατερίνα Κυπραίου και οι «Ζαχαρομαγείες» της, σ’ένα ακόμη δείγμα -εσχάτως, πολύ της μόδας!- σύζευξης μουσικής-ζαχαροπλαστικής…
Credit φωτογραφιών: Χάρης Ακριβιάδης (1η) / Νίκος Φουρμούζης/Specs ‘n’ arts (2η)
