Μέτρο και ουσία χαρακτήρισαν τις φετινές προπασχαλινές μουσικές εκδηλώσεις του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, που καλύφθηκαν, ευπρόσδεκτα, κατά βάση με εγχώριες δυνάμεις. Οι προτάσεις του καθιερωμένου πια κύκλου του «Adagio – Mουσικές για τις ημέρες του Πάσχα» -αλλά όχι μόνο- ξεχώρισαν για την πολυσχιδία και το ενδιαφέρον τους, καθώς η εστίαση εκτάθηκε πέραν των θείων και στα ανθρώπινα πάθη. Το δράμα των προσφύγων και της μετανάστευσης βρήκε έτσι, άμεσα ή έμμεσα, τη θέση του σε προγράμματα θρησκευτικής αλλά και κοσμικής μουσικής.
Την ωραιότερη βραδιά χάρισε, κατά την άποψή μας, το πρόγραμμα του συνόλου παλαιάς μουσικής «Ex Silentio» (23/4, «Αίθουσα Δημ. Μητρόπουλος») με τον τίτλο «Μνήμη», που αναπαρήγαγε αυτό πρόσφατης ομότιτλης δισκογραφικής τους δουλειάς. Στο επίκεντρο βρέθηκε φωνητική και ορχηστρική μουσική συνθετών του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης, οι οποίοι έζησαν και εργάσθηκαν μακριά από τις πατρίδες τους. Το πολύχρωμο αφιέρωμα στη Μνήμη (ως «μέσο» διάδοσης της λαϊκής και λόγιας μουσικής τα μεσαιωνικά χρόνια) και τη Διασπορά (ως διαρκή αναζήτηση του Άλλου) αποτέλεσε ευκαιρία γόνιμης αντιπαράθεσης και διαλόγου ποικίλων γλωσσών, παραδόσεων, οργάνων και εκτελεστικών πρακτικών από διαφορετικές περιοχές της ευρύτερης λεκάνης της Μεσογείου, από την πολυεθνική Ισπανία και τη Φλωρεντία μέχρι τη Θεσσαλονίκη και την Πόλη.
Υπό την επιμέλεια και τη μουσική διεύθυνση του φλαουτίστα Δημήτρη Κούντουρα, προσφέρθηκε ένα αντιπροσωπευτικό πανόραμα συνθέσεων από τον 13ο μέχρι και τον 16ο αιώνα, με την εξαίρεση ορχηστρικού κομματιού του Κεμεντζετζί Νικολάκη (Πόλη, 19ος αι.) που απογείωσε το ούτι του Θύμιου Ατζακά. Σύντομα ορχηστρικά έργα (των Τσικόνια, Ιζαάκ, Μουντάρρα) χάρισαν τις αναγκαίες ανάπαυλες μεταξύ τραγουδιών, επιτρέποντας να απολαύσουμε τα ατμοσφαιρικά ηχοχρώματα οργάνων, όπως τα φλάουτα του Κούντουρα, τα κρουστά του Νίκου Βαρελά, ή τις άρπες (μεσαιωνική και αναγεννησιακή) της Φλώρας Παπαδοπούλου. Στο σύνολο του προγράμματος καθοριστική στάθηκε η συνοδεία της βιέλας ή της βιόλας ντα γκάμπα της Ηλέκτρας Μηλιάδου.
Τα κοσμικά φωνητικά κομμάτια ερμήνευσαν ιδανικά -χωριστά ή μαζί, και σε πολλές γλώσσες!- η υψίφωνος Φανή Αντωνέλου και η μεσόφωνος Θεοδώρα Μπάκα. Η φωτεινή, καθαρή, χωρίς βιμπράτο φωνή της πρώτης υπηρέτησε αρτιότερα τα τραγούδια των ντε Βακέϊρας και φον Βόλκενσταϊν, με τα οποία άνοιξε η συναυλία. Η γλυκύτητα και ευελιξία του τίμπρου και η άφθαστη μουσικότητα της Μπάκα δικαίωσαν μοναδικά ανώνυμα τραγούδια της σεφαραδίτικης και αραβο-ανδαλουσιανής παράδοσης της Ισπανίας, αποτελώντας τις κορυφαίες στιγμές της βραδιάς! Αμφότερες απέδωσαν -εναλλάξ ή από κοινού, σε γοητευτικές συνηχήσεις- συνθέσεις των ντυ Φαΐ, Αρκαντέλ, Λεονταρίτη αλλά και φλωρεντινά τραγούδια του 15ου αιώνα, χρωματίζοντας συναισθήματα και διαθέσεις, από τις οποίες δεν έλειψε το χαμόγελο και το χιούμορ...
Λίγες μέρες αργότερα (26/4), στην «Αίθουσα Αλεξάνδρα Τριάντη» φιλοξενήθηκε η παράσταση «Human Requiem», μία διαδραστική «χορογραφημένη» εκδοχή του «Γερμανικού Ρέκβιεμ» του Μπραμς για σολίστ, μικτή χορωδία και πιάνο τέσσερα χέρια σε διασκευή Φίλιπ Μολ πάνω σε μεταγραφή του συνθέτη. Τη σύλληψη και σκηνοθεσία της όλης δουλειάς -που έχει παρουσιασθεί διεθνώς ήδη από το 2012- είχε ο Γιόχεν Σάντιγκ, με την υποστήριξη της γνωστής ομάδας «Sasha Waltz & Guests». Το κοινό -ακριβέστερα, όσο μέρος του επιθυμούσε να συμμετάσχει- ενώθηκε επί σκηνής με τους μουσικούς (κυρίως δε τη χορωδία), σε μία ιδιότυπη ιεροτελεστία που το έφερε σε κοντινή «επαφή» με την ανθρώπινη φωνή και επέτρεψε μια «διαφορετική» εμπειρία βίωσης ενός θαυμάσιου έργου.
Βέβαια, από την αρχή κατέστη εμφανές ότι το κοινό δεν ήταν απολύτως «ελεύθερο»: η κινησιολογία/«χορογραφία» πρωτίστως των χορωδών, αλλά και των μουσικών και των τραγουδιστών σε όλο το μήκος και πλάτος της σκηνής (ακόμη και πάνω σε αιώρες) αλλά και εντός αιθούσης (στην πλατεία ή σε μπαλκόνι) ήταν δουλεμένη σε κάθε λεπτομέρεια και εκτελεσμένη με χειρουργική ακρίβεια (υπό τη διεύθυνση του βοηθού μαέστρου Νίκολας Φινκ), ώστε ενδεχομένως να διέλαθε της προσοχής του κοινού ότι ουσιαστικά αποτελούσε και αυτό μέρος της παράστασης!
Η εμπειρία ήταν εξίσου ενδιαφέρουσα και για τους καθήμενους ακροατές, αν και για διαφορετικούς λόγους: η απουσία ορχήστρας και η αντικατάστασή της από 2 πιάνα (Άνγκελα Γκάσσενχουμπερ, Φίλιπ Μάγιερς) επέτρεψε απρόσμενη διαφάνεια και διάχυση του ήχου όπως και την εστίαση σε μία από κάθε άποψη συγκλονιστική -σε συντονισμό, ακρίβεια, ευκρίνεια άρθρωσης και διακριτότητα ηχοχρωμάτων στην πολυφωνία, διαβαθμίσεις δυναμικής- χορωδία, αυτήν της Ραδιοφωνίας του Βερολίνου (διεύθυνση: Χάϊς Λέενααρς)! Στο ίδιο μήκος κύματος ήσαν και οι δύο διακεκριμένοι σολίστ, η Γερμανίδα υψίφωνος Μάρλις Πέτερσεν (με το αγγελικό σόλο) και ο βαρύτονος Δημήτρης Τηλιακός (με το ενδεδειγμένο μαλακό ηχόχρωμα). Αποφεύγοντας υπερβολές, η ευγενούς συναισθήματος ερμηνεία τους συνέβαλε εξίσου καθοριστικά στην ανάδειξη της υπερβατικής ηρεμίας και πρωτίστως του ανθρώπινου χαρακτήρα του Ρέκβιεμ του μεγάλου Γερμανού ρομαντικού συνθέτη, κάτι που τόσο εύστοχα υπενθύμισε ο τίτλος της παράστασης…
Εκτός του κύκλου «Adagio», πριν από ένα μήνα (30/3), η Καμεράτα προσέφερε, στην κατάμεστη «Αίθουσα Χρ. Λαμπράκης», μία συναυλία με θέμα τα θεία πάθη. Παίζοντας σε όργανα εποχής και υπό τη διεύθυνση του Μάρκελλου Χρυσικόπουλου, αναμετρήθηκε με δύο κορυφαία έργα θρησκευτικής μουσικής, το «Στάμπατ Μάτερ» του Περγκολέζι και το «Ρέκβιεμ» του Μότσαρτ, στις εκτελέσεις των οποίων κυριάρχησε ο συνειδητός προσανατολισμός προς τα διεθνώς αυτονόητα κεκτημένα της ιστορικής ερμηνευτικής. Το κλίμα ήταν εξαιρετικά φορτισμένο, λόγω του πρόσφατου, τραγικού θανάτου της γερμανίδας βιολίστας -και εκ των ιδρυτικών μελών του συνόλου- Ελίζαμπετ Σαίφερ.
Τη βραδιά άνοιξε μία επιτυχημένη, συγκινητική ερμηνεία του «Στάμπατ Μάτερ» του Περγκολέζι, ενός έργου με λιγοστές μείζονες μεταπτώσεις. Η νηφάλια, γεμάτη εσωτερικότητα διεύθυνση και τα μετρημένα τέμπι του Χρυσικόπουλου διέπλασαν μία χαμηλόφωνη ορχηστρική συνοδεία, που επέτρεψε να απολαύσουμε δύο σολίστ διεθνούς εμβέλειας. Η υψίφωνος Μυρτώ Παπαθανασίου και η μεσόφωνος Ρομίνα Μπάσσο, πέρα από το τεχνικά άρτιο τραγούδι τους, αξιοποίησαν η μεν πρώτη τις κατάλληλες φωνητικές αποχρώσεις, η δε δεύτερη τη δεδομένη εκφραστικότητά της για να διεγείρουν τις αισθήσεις και να προκαλέσουν γνήσια συγκίνηση.
Οι δύο εκλεκτές τραγουδίστριες συνέπραξαν με τον τενόρο Γιάννη Φίλια και τον βαθύφωνο Πέτρο Μαγουλά και στο «Ρέκβιεμ» του Μότσαρτ που ακολούθησε, σχηματίζοντας ένα ισορροπημένο κουαρτέτο μονωδών, αποτελώντας ένα από τα ισχυρά χαρτιά της προσφερθείσας ερμηνείας. Η ποιότητα των φωνητικών παρεμβάσεων ξεχώρισε εύκολα λόγω και του μάλλον άνευρου παιξίματος της Καμεράτας, το οποίο, παρά τη διαφάνεια ήχου και τις καλλιεπείς παρεμβάσεις των πνευστών οργάνων εποχής, στερήθηκε συνολικά μιας πιο φροντισμένης δραματικά φραστικής.
Αποφεύγοντας εν προκειμένω τις ιδιοσυγκρασιακές προσεγγίσεις που συνηθίζει στα έργα του μπαρόκ, ο Χρυσικόπουλος ρίσκαρε, παραδόξως, ελάχιστα σε ταχύτητες και δυναμικές, οι οποίες θα εμπλούτιζαν τον ειρμό της αφήγησης τόσο στα γρήγορα όσο και στα αργά, λυρικά μέρη, κατά τρόπο ώστε να αναδειχθεί εντονότερα το περιπαθές συναισθηματικό φορτίο της μουσικής.
Μέτριες εντυπώσεις άφησε και η νεοπαγής χορωδία «Armonia Atenea» (διδασκαλία: Κωστής Κωνσταντάρας), το γενικά αδρομερές τραγούδι της οποίας έχει ακόμη πολλά περιθώρια βελτίωσης σε ακρίβεια, πειθαρχία, ηχοχρωματικό πλούτο.
Credit φωτογραφιών: Χάρης Ακριβιάδης
