Ο χορός έκλεψε σίγουρα τις εντυπώσεις στα εορταστικά προγράμματα του Μεγάρου Μουσικής και της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Οι παραστάσεις με τους αστέρες του Μπολσόϊ και η επανάληψη του εξαιρετικού «Καρυοθραύστη» σε χορογραφία Τζανέλλα γέμισαν τις αίθουσες και ενθουσίασαν το κοινό. Αντίστοιχης θερμής υποδοχής έτυχαν και τα δύο βασικά λυρικά θεάματα που παρουσιάσθηκαν πριν και γύρω από τα Χριστούγεννα. Η αποτίμησή τους, όμως, μάλλον εγείρει προβληματισμούς, στο βαθμό που οι υψηλές -και οπωσδήποτε δικαιολογημένες, σε εποχές κρίσης- εισπρακτικές στοχεύσεις δεν συνοδεύθηκαν από εξίσου υψηλές καλλιτεχνικές επιδόσεις...
Το Μέγαρο επέλεξε να παρουσιάσει στα πλαίσια του κύκλου του «Χριστουγεννιάτικες Εκδηλώσεις» τη δημοφιλέστατη οπερέτα του Λέχαρ «Η εύθυμη χήρα». Τη σκηνοθεσία υπέγραψε ο Βασίλης Νικολαΐδης, τα σκηνικά και τα κοστούμια ο Γιάννης Μετζικώφ. Η συμπαραγωγή με την Εθνική Λυρική Σκηνή σηματοδότησε την πρώτη συνεργασία του Μεγάρου με την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών (εφεξής «resident orchestra» του θεσμού, κατόπιν της υπογραφής σχετικού συμφώνου συνεργασίας). Συμμετείχαν γνωστοί μονωδοί, η Χορωδία Fons Musicalis (δ/νση Κωστής Κωνσταντάρας), μέλη του Όπερα Στούντιο της ΕΛΣ, χορευτές και ακροβάτης-ζογκλέρ.
Το στίγμα της παραγωγής προσδιορίσθηκε από το συνδυασμό δύο -κομβικών- στοιχείων: την απόδοση όχι μόνο της πρόζας αλλά και του τραγουδιού στα ελληνικά (μετάφραση: Ευάγγελος Μπέζος), απόφαση που γυρίζει την ελληνική λυρική πραγματικότητα ...πολλά χρόνια πίσω, αλλά και τη δραματουργική επεξεργασία/διασκευή του κειμένου που επιμελήθηκαν ο σκηνοθέτης με τη βοηθό του Κωνσταντίνα Ψωμά, στοχεύοντας να δοθεί στο έργο «...μια παράμετρος ενδιαφέρουσα και τολμηρή, που θα υπονόμευε ελαφρώς τη δράση, θα την έκανε λιγότερο ανώδυνη, χωρίς ωστόσο να αλλοιώσει τον ουσιαστικό χαρακτήρα της οπερέτας».
Ομολογημένες επιρροές από τον κινηματογράφο -όπως η Χήρα» του φον Στρόχαϊμ- έμειναν στον πρώτο βαθμό (σε επίπεδο προβολής αποσπασμάτων και …περούκας της πρωταγωνίστριας), σκέψεις με αφορμή εικαζόμενους, πιο σκοτεινούς παραλληλισμούς με θεατρικά έργα -όπως «Η επίσκεψη της γηραιάς κυρίας» του Ντύρρενματ- έμειναν ανεκμετάλλευτες. Ακόμη περισσότερο ανεκμετάλλευτη έμεινε η προφανής δυνατότητα επικαιροποίησης της δράσης με αφορμή την τόσο συγγενή ελληνική, αλλά και περιφερειακή πραγματικότητα.
Η έμφαση δόθηκε, αντιθέτως, στην αναπαράσταση ενός σαθρού «κόσμου παρακμής και χαριτωμένης διαφθοράς, γεμάτου υπονοούμενα, κρυφά πάθη, ανομολόγητους έρωτες, ίντριγκες», με «ιστορικές» πινελιές ελληνικού ενδιαφέροντος. Πέραν του αν τέτοιες παρεμβάσεις πράγματι εντοπίζονται ή υπονοούνται στο/α ποιητικό/ά κείμενο/α του έργου, η παράσταση υπονομεύθηκε από την απουσία του -τόσο κρίσιμου για τη διατήρηση της κομψότητάς του- λεπτού χιούμορ, όσο και από την εκτροπή σε καθ’ημάς συχνά «επιθεωρησιακές» σκηνικές πρακτικές, που σπάνια προκάλεσαν χαμόγελο.
Μοιραία στάθηκε η δραματουργική διολίσθηση/μετατόπιση του κέντρου της δράσης από το πρωταγωνιστικό ζεύγος στον βαρόνο Ζέτα, πολλώ δε μάλλον που αυτός αποδόθηκε από έναν καλλιτέχνη (Πωλ Ζαχαριάδη) όχι μόνο νεαρότερης ηλικίας ή ανορθόδοξης φωνητικής χροιάς («κόντρα-τενόρος» ; !) σε σχέση με τις απαιτήσεις του ρόλου, αλλά και με εντελώς ξένο προς αυτόν σκηνικό ήθος˙ τούτο δε, ανεξαρτήτως της ισχυρής παρουσίας και του όποιου γκελ είχε στο κοινό…
Σε μουσικό επίπεδο, στην παράσταση της 28/12/2015 που παρακολουθήσαμε, τα πράγματα κύλησαν ικανοποιητικά, αλλά ουδόλως αξιομνημόνευτα. Οι γυναικείοι χαρακτήρες αποδόθηκαν, σε γενικές γραμμές, καλύτερα από τους ανδρικούς. Χωρίς να διαθέτει τις λαμπερές ψηλές νότες που απαιτεί ο ρόλος της Χάννας Γκλάβαρι (ιδίως στο περίφημο τραγούδι της Βίλιας), η μεσόφωνος Ειρήνη Καράγιαννη προσέφερε ισορροπημένο τραγούδι, υπόκριση και ...χορό!
Παραδόξως, ο Ντάνιλο του βαρύτονου Χάρη Ανδριανού ήταν σκηνικά άτονος και φωνητικά δεν απέφυγε μια κάποια ρουτίνα, παρά τις πολλές υποσχέσεις που άφηνε το ηχόχρωμά του για το συγκεκριμένο ρόλο. Η δροσερή φωνητικά Βαλανσιέν της υψιφώνου Μυρσίνης Μαργαρίτη ήταν υπερβολική θεατρικά, ενώ ο σκηνικά σωστός Ροσιγιόν του τενόρου Ιωάννη Καλύβα υπονομεύθηκε από ένα ακόμη άγουρο τραγούδι. Οι μεσόφωνοι Λυδία Αγγελοπούλου και Βάγια Κωφού απέφυγαν ευπρόσδεκτα τις συνήθεις υστερικές παραφορές στις βινιέτες τους, όπως και ο Νιέγκους του Νίκου Φιλημέγκα.
Υπό την αφηγηματικά ρευστή αλλά ανεπαρκώς αφρώδη μουσική διεύθυνση του ταλαντούχου Στάθη Σούλη, η ΚΟΑ αποκωδικοποίησε χωρίς πρόβλημα την εξαίσια παρτιτούρα, έστω και αν κύριο μέλημα υπήρξε η ασφάλεια της ορχηστρικής συνοδείας. Στις έκτακτες και μη προβλεπόμενες συμπράξεις, ως συνήθως αξιόπιστη υπήρξε αυτή, πιανιστική, του -υπεύθυνου και για τη μουσική προετοιμασία- Δημήτρη Γιάκα, ενώ μουσικότατη ήταν και αυτή, βιολιστική του -…εμφανισθέντος και ως Πρίτσιτς!- τενόρου Μανώλη Λορέντζου.
Εύλογα, όλα τα παραπάνω δεν ήσαν αρκετά για να απογειώσουν αυτό το αριστουργηματικό δείγμα ενός τόσο δύσκολου είδους, όπως η οπερέτα...
Γράφοντας πριν από σχεδόν ένα χρόνο (23/12/2014) για την «Μποέμ» του Πουτσίνι που παρουσίασε η Λυρική -σε επανάληψη, όπως και φέτος, και πάλι μαζί με τον «Καρυοθραύστη»- επισημαίναμε ότι η «μάλλον απρόσμενη» επιλογή αναβίωσης της παλαιότερης (1997) παραγωγής της σημαντικής Ιταλίδας σκηνοθέτριας Λίνας Βερτμύλλερ «πιθανότατα στόχευε κυρίως στη συγκίνηση του κοινού». Κάτι απολύτως εύλογο για ένα έργο που σχολιάζει, με ευαισθησία και τρυφερότητα, τη μποέμικη ζωή πάμφτωχων καλλιτεχνών στο Παρίσι των τελών του 19ου αιώνα.
Σχεδόν 20 χρόνια μετά, η εκ νέου παρακολούθηση παράστασης (15/12/2015) επιβεβαίωσε την άποψή μας ότι «η παραγωγή αποτελούσε μία διαδοχή εικόνων που έμοιαζαν βγαλμένες από νοσταλγικές καρτ-ποστάλ γεμάτες χρώμα, με σκηνικά και κοστούμια (Ενρίκο Γιομπ) εμπνευσμένα από το Παρίσι της εποχής του Τουλούζ-Λωτρέκ. Το όλο, όμως, θύμιζε τελικά Τζεφιρέλλι προς το φτωχότερο, ενώ εξέθετε και τις δεδομένες αδυναμίες της σκηνής του θεάτρου «Ολύμπια» (στενότητα χώρου, έλλειψη προοπτικής και βάθους).
Στην περίφημη β’ εικόνα στο «Καφέ Μομύς» η κίνηση της πληθώρας μονωδών και χορωδών ασφυκτιούσε μέσα σε ελάχιστα τετραγωνικά…». Τη θεατρική δράση εξασφάλισε, ευτυχώς, η πολύ καλή διδασκαλία της -υπεύθυνης για την αναβίωση σκηνοθέτιδας- Κατερίνας Πετσατώδη και το σκηνικό δέσιμο του συνόλου της διανομής.
Όπως συνέβη και πέρσι με τη μουσική διεύθυνση του Λουκά Καρυτινού, έτσι και αυτή του Μύρωνα Μιχαηλίδη «κάλυπτε συστηματικά τους τραγουδιστές», υπενθυμίζοντας «μίαν άλλη αδυναμία του θεάτρου, αυτήν της υπερβολικής ανύψωσης της ορχηστρικής τάφρου». Η ατυχής στάθμιση των ηχητικών μεγεθών δεν απέτρεψε, πάντως, τον εμπειρότατο στον Πουτσίνι αρχιμουσικό να αναδείξει το λυρισμό και την αισθαντικότητα της παρτιτούρας. Όπως και πέρσι, «ορχήστρα, χορωδία και δευτερεύοντες ρόλοι κινήθηκαν κάτω από τα συνήθη υψηλά στάνταρντς» τους.
Σε φωνητικό επίπεδο και χωρίς να είναι απόλυτα ικανοποιητική, η φετινή πρώτη διανομή δεν στερήθηκε ενδιαφέροντος στο βαθμό που ανανεώθηκε με δύο Ιταλούς τραγουδιστές. Ο Ροντόλφο του τενόρου Ματτέο Λίππι ήταν αρκετά καλοτραγουδισμένος, παρά το ένρινο τίμπρο, αλλά σκηνικά αδέξιος και ελάχιστα ταιριαστός με την εκ νέου έξοχη (σε λεγκάτο και ευγένεια τραγουδιού, αλλά και σκηνικό ήθος) Μιμή της Ρουμάνας υψιφώνου Τσέλιας Κοστέα.
Ο βαρύτονος Ματτία Ολιβιέρι (Μαρτσέλλο) διέθετε σκηνική άνεση και ωραία φωνή, με αρκετές πάντως ορθοτονικές αστάθειες στις ψηλές νότες. Αν ληφθεί υπ’όψη η εξαιρετικά διστακτική Μουζέττα της υψιφώνου Μαρίας Κόκκα και ο μάλλον νευρικός Σωνάρ του βαρύτονου Άκη Λαλούση, περισσότερο ισορροπημένος μουσικοδραματικά πρόβαλε ο Κολλίνε του μπάσου Τάσου Αποστόλου, επιτυγχάνοντας -επιτέλους!- να ερμηνεύσει με εσωτερικότητα και συναίσθημα την άρια του «παλιού παλτού».
Για όποιον αναλογισθεί ότι στην τρίτη διανομή της αρχικής διδασκαλίας συγκαταλέγονταν -νεαρότατοι, τότε- λυρικοί καλλιτέχνες της κλάσης μίας Μάτας Κατσούλη, ενός Τάση Χριστογιαννόπουλου ή ακόμη μίας Ειρήνης Τσιρακίδου, η σύγκριση με τη σημερινή γενιά Ελλήνων μονωδών μόνο μελαγχολία προκαλεί. Αναπόφευκτα, λοιπόν, αυτή η «Μποέμ» είχε άρωμα και γεύση ξαναζεσταμένου φαγητού...
Credits φωτογραφιών: Χάρης Ακριβιάδης («Εύθυμη Χήρα») / Βασίλης Μακρής («Μποέμ»)
