Όσο και εάν δεν είναι άγνωστο στους φανατικούς φιλόμουσους, το Φεστιβάλ Όπερας του Γουέξφορντ της Ιρλανδίας, που μετρά ήδη 64 χρόνια ζωής, αποτελεί ένα καλά κρυμμένο μυστικό. Η σημαντική γεωγραφική απόσταση σε συνδυασμό με την «άβολη» χρονική περίοδο διοργάνωσής του -περί τα τέλη Οκτώβρη/αρχές Νοέμβρη κάθε έτους, δηλ. εκτός της καθιερωμένης θερινής φεστιβαλικής σαιζόν- αποτρέπουν εν τέλει κάθε σκέψη ταξιδιού στη μικρή παραθαλάσσια πόλη της Νοτιοανατολικής Ιρλανδίας.
Κι όμως, το φαινομενικά συνηθισμένο Γουέξφορντ υπόσχεται πολλά περισσότερα απ’όσα φαντάζεται κανείς. Τόπος από τον οποίο ξεκίνησε η επανάσταση που οδήγησε στην ανεξαρτησία του σύγχρονου Έϊρε, τόπος καταγωγής της θρυλικής οικογένειας των Κέννεντυ αλλά και πολλών αρχηγών στόλου των ΗΠΑ, τόπος όπου η θάλασσα συνυπάρχει με μία εύφορη γη (τα προϊόντα της οποίας αναδεικνύει ευφάνταστα η ντόπια, ξακουστή γαστρονομία), το Γουέξφορντ οφείλει τη σημερινή του φήμη και το ζωντάνεμα της οικονομίας του στην …όπερα!
Το Wexford Festival Opera (WFO), που παρακολουθήσαμε το τριήμερο 25-27 Οκτωβρίου, δεν μοιάζει με κανένα άλλο ευρωπαϊκό φεστιβάλ. Κάθε χρόνο, 3 νέες οπερατικές παραγωγές βλέπουν το φως στο υπερσύγχρονο, 759 θέσεων, «Θέατρο Ο’Ράϊλλυ» - «Εθνική Όπερα», που θυμίζει υπερβολικά την Κεντρική Σκηνή της Ωνασείου Στέγης. Η έμφαση, όμως, εδώ δίνεται σε σπάνια έργα από όλα τα ρεπερτόρια, χωρίς προκαταλήψεις και με την συστηματική αξιοποίηση νέων καλλιτεχνών. Παράλληλα, περισσότερο γνωστές όπερες δίνονται σε εναλλακτικούς χώρους, σε συντομευμένη εκδοχή, στοχεύοντας σε ευρύτερο, πιο λαϊκό κοινό. Ορχήστρα και Χορωδία συγκροτούνται ad hoc, η πρώτη από επίλεκτους Ιρλανδούς μουσικούς, η δεύτερη από ανερχόμενους τραγουδιστές.
Επίσης, το Φεστιβάλ δεν βασίζεται -αντίθετα με τα καθ’ημάς...- σε κρατική επιχορήγηση, αλλά αξιοποιεί ιδιωτικές χορηγίες, και μάλιστα όχι μόνο εταιρικές αλλά και απλών πολιτών, οι οποίοι υποστηρίζουν οικονομικά μεμονωμένες παραστάσεις ή ακόμη και ταλαντούχους καλλιτέχνες, μέσω υποτροφιών! Αντίστοιχη υποστήριξη και προώθηση παρέχει και η τοπική αγορά, συμβάλλοντας και αυτή στο μικρό οργανωτικό θαύμα του WFO. Πρωτοτυπία συνιστά το ευρύ δίκτυο εθελοντών κάθε ηλικίας, που μοιράζουν προγράμματα των εκδηλώσεων, επιμελούνται της ταξιθεσίας και της γκαρνταρόμπας ή ακόμη κάνουν ανακοινώσεις πριν από τις παραστάσεις, οι οποίες ξεκινούν ανεξαιρέτως με …ανάκρουση του ιρλανδικού εθνικού ύμνου! Τέλος, ο σχετικά αυστηρός ενδυματολογικός κώδικας αποτελεί περισσότερο υπενθύμιση του εορταστικού χαρακτήρα του γεγονότος, παρά επίδειξη πλούτου ή σοβαροφάνειας.
Όταν ξέσπασε η οικονομική κρίση και στην Ιρλανδία, το Φεστιβάλ έκανε σώφρονα περιστολή των δαπανών και του αριθμού παραστάσεων κάθε έργου, χωρίς εκπτώσεις στην ποιότητα των παραγωγών. Όχι τυχαία, οι πολυάριθμοι ξένοι και ντόπιοι επισκέπτες του ανανεώνουν κάθε χρόνο την εμπιστοσύνη τους σε αυτό! Πολλώ δε μάλλον, όταν έχουν τη δυνατότητα να παρακολουθήσουν όπερες που σπάνια θα (ξανα)δούν κάπου αλλού!
Σε αμιγώς καλλιτεχνικό επίπεδο, το μεγάλο πλεονέκτημα του Γουέξφορντ είναι η συνειδητή προσπάθεια για στιλιστική ακρίβεια και ο σεβασμός της «εθνικής» ιδιαιτερότητας κάθε έργου. Υπό την καθοδήγηση με γνώση ειδικών μουσικών συμβούλων, είναι χαρακτηριστικό ότι φέτος στην ιταλική όπερα χρησιμοποιήθηκαν Ιταλοί τραγουδιστές, σκηνοθέτης και αρχιμουσικός, στη γαλλική Γάλλοι και Καναδοί, στην αγγλική Νοτιοαφρικανοί, Αμερικανοί και Βρετανοί!
Ως κορυφαία φετινή παραγωγή κρίθηκε, κατά γενική ομολογία, αυτή του «Γκουλιέλμο Ράτκλιφ» του Μασκάνι (25/10), όμορφου πλην άνισου έργου που ανεβαίνει διεθνώς σπανιότατα, λόγω των αυξημένων μουσικοδραματικών απαιτήσεών του. Η τραγική και αιματοβαμμένη ιστορία του ρομαντικού Σκωτσέζου αντι-ήρωα ακροβατεί συνεχώς μεταξύ φανταστικού/υπερφυσικού και πραγματικότητας. Η σκηνοθετική προσέγγιση του Φάμπιο Τσερέζα γεφύρωσε, με σχεδόν κινηματογραφική ματιά και «γκόθικ» οπτικοποίηση καλαίσθητου εικαστικού στιλιζαρίσματος (μεγάλα ταμπλώ, τεράστιος καθρέφτης, ψυχρά χρώματα και φωτισμοί σε τόνους άσπρου-ασημί-γκρι), τους κόσμους ζωντανών και νεκρών, οι οποίοι αναπαραστάθηκαν με 2 πανταχού παρόντα ζεύγη ζώων (σκυλιά-ελάφια)/φαντασμάτων.
Το ομιχλώδες, ονειρικό βορειοευρωπαϊκό τοπίο θέρμανε η μεσογειακή, ατμοσφαιρική ενορχήστρωση, που συγκέρασε γόνιμα τον ύστερο ρομαντισμό με τον ανατέλλοντα βερισμό. Υπό την αφηγηματικά ρευστή μουσική διεύθυνση του Φραντσέσκο Τσιλούφο, μία νεανική, κατά βάση ιταλική διανομή χάρισε προσεγμένο τραγούδι και ενσάρκωσε επιτυχημένα χαρακτήρες με τόσο διαφορετική ψυχολογία. Εύλογα ξεχώρισε κανείς τον Ιταλό δραματικό τενόρο Άντζελο Βιλλάρι που υπερασπίσθηκε άξια τον πρωταγωνιστικό ρόλο με την ακανθώδη, σταθερά υψηλή τεσσιτούρα και τη συμπατριώτισσά του μεσόφωνο Αννουντσάτα Βέστρι στον κομβικό ρόλο της γκουβερνάντας Μαργαρίτας, που σαν ένα μέντιουμ κινεί τα νήματα της δράσης συνδέοντας τους δύο κόσμους. Αξιόπιστη φωνητικά όπως πάντα υπήρξε η Ιταλίδα υψίφωνος Μαριάντζελα Σιτσίλια (Μαρία), ενώ πλούσιο τίμπρο μπάσου διέθετε ο Ιταλός Τζανλούκα Μπουράττο (Μακ Γκρέγκορ).
Ακόμη μεγαλύτερη αποκάλυψη αποτέλεσε ο «Κοάνγκα» του Ντήλιους (27/10), η πρώτη όπερα που ασχολήθηκε με το ζήτημα της δουλείας των μαύρων σκλάβων της Αμερικής αξιοποιώντας αυθεντικό μελωδικό υλικό και η οποία έχει ανεβεί ελάχιστες φορές παγκοσμίως, έναν και πλέον αιώνα μετά τη σύνθεσή της! Η δράση περιστρέφεται γύρω από έναν Αφρικανό πρίγκηπα, που πωλείται ως σκλάβος σε φυτεία του Αμερικανού νότου, ερωτεύεται τη μιγάδα υπηρέτρια Παλμύρα και προσπαθεί να προσαρμοσθεί στη νέα ζωή του. Όταν όμως παρεμποδίζεται να παντρευθεί, χρησιμοποιεί τη μαγεία βουντού για να επανακτήσει τη χαμένη του ταυτότητα και να αποδράσει, ανεπιτυχώς. Στο τραγικό φινάλε, η Παλμύρα απαρνιέται τη χριστιανική της πίστη και αυτοκτονεί.
Παρά τη δραματουργική της απλότητα, η όπερα έχει μίαν ανυπόκριτη ευαισθησία, ίσως λόγω των προσωπικών βιωμάτων του Ντήλιους, ο οποίος δούλεψε στα νιάτα του σε φυτεία του πατέρα του στη Φλόριντα και πιθανότατα απέκτησε εξώγαμο με αφροαμερικανίδα!. Διαδραματιζόμενη μέσα σ’ένα λευκό κουτί, η παράσταση του Πολωνού σκηνοθέτη Μίκαελ Γκιελέτα ήταν καθαρή και συνεκτική στην αφήγηση, κυρίως δε άφησε χώρο να αναδειχθεί η μαγευτικά λυρική σε αρμονίες, έθνικ ηχοχρώματα (και με χρήση μπάντζο!) και ρυθμούς παρτιτούρα, που απέδωσε θαυμάσια η ορχήστρα υπό τον αρχιμουσικό Στήβεν Μπάρλοου. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον είχαν τόσο τα έξοχα χορωδιακά μέρη όσο και οι θεατρικά καίριες χορογραφίες του Μπόϋζι Τσεκουάνα.
Η συγκλονιστική παρουσία του Αμερικανού βαρύτονου Νόρμαν Γκάρετ στον ομώνυμο ρόλο και το απίστευτης εκφραστικότητας και δύναμης τραγούδι της Νοτιοαφρικανίδας σοπράνο Νοζούκο Τέτο (Παλμύρα) προκάλεσαν, τέλος, αβίαστη συγκίνηση, απογειώνοντας μία δουλειά, η οποία θα μείνει σίγουρα στην ιστορία για το ρόλο της στην αποκατάσταση του ξεχασμένου λυρικού έργου του εστέτ Βρετανού συνθέτη.
Η όπερα «Το Λιβάδι των κληρικών» του Ερόλ, ένα δημοφιλέστατο τον 19ο αιώνα έργο, αποτέλεσε τη μόνη συμπαραγωγή -με την Παρισινή «Οπερά Κομίκ»- της φετινής διοργάνωσης (26/10). Η αναβίωσή του λίγους μήνες νωρίτερα στο Παρίσι συζητήθηκε πολύ, κυρίως γιατί δικαίωσε αυτό το χαρακτηριστικό υπόδειγμα «οπερά κομίκ», που δεν αποτελεί κωμική όπερα, αλλά ένα υβριδικό είδος στο οποίο εναλλάσσονται θεατρική πρόζα και μουσικά μέρη. Η άλλοτε πιο ανάλαφρη άλλοτε πιο δραματική θεματική του στόχευε πρωτίστως στη διασκέδαση ενός ευρύτερου κοινού.
Ο Γάλλος σκηνοθέτης Ερίκ Ρυφ έστησε μία παράσταση-κόσμημα, πολύχρωμη και σφριγηλή, αξιοποιώντας έξοχα κοστούμια εποχής και ελάχιστα σκηνικά, που απεικόνιζαν νατουραλιστικά το «λιβάδι των κληρικών» (Le Pré aux Clercs), στενή λωρίδα γης μεταξύ (του παλατιού) του Λούβρου και του Σηκουάνα και αγαπημένου τόπου μονομαχιών κατά το 16ο αιώνα. Στην εποχή αυτή και δη την παραμονή της νύχτας του Αγίου Βαρθολομαίου τοποθετήθηκε η πλοκή, που εστίασε σε ερωτικές ιστορίες, παρεξηγήσεις και γάμους ευγενών και απλών ανθρώπων.
Η ήδη ρονταρισμένη παραγωγή επωφελήθηκε τα μέγιστα από την ασύλληπτης λεπτομέρειας θεατρική διδασκαλία (π.χ. στις σκηνές πλήθους) και την ιδιωματική εκφορά του λόγου (αδόμενου και μη!) από το σύνολο της ισορροπημένης, γαλλόφωνης διανομής, που απαρτιζόταν, πάντως, λιγότερο από Γάλλους και περισσότερο από …(γαλλο)Καναδούς ερμηνευτές. Εύλογα, ξεχώρισαν με ισχυρή μουσικοδραματική παρουσία όσοι συμμετείχαν στο αρχικό ανέβασμα, όπως η Καναδή υψίφωνος Μαρί-Εβ Μυνζέ (Ιζαμπέλ ντε Μοντάλ), η Γαλλίδα μεσόφωνος Μαρί Λενορμάν (Μαργκερίτ ντε Βαλουά) και ο Γάλλος τενόρος Ερίκ Υσέ (Κανταρελλί). Μεγαλύτερες δυσκολίες συνάντησε με τη δεξιοτεχνική γραφή του ρόλου του Βαρόνου ντε Μερζύ ο Μαλτέζος τενόρος Νίκο Νταρμανίν.
Από μία τόσο έμπειρη μπαγκέτα, όπως αυτή του Γάλλου μαέστρου Ζαν-Λυκ Τενγκώ, δεν περίμενε κανείς τίποτε λιγότερο από μία αφρώδη, γεμάτη παλμό μουσική διεύθυνση!
Οι «εναλλακτικές» παρουσιάσεις σύντομων έργων που έλαβαν χώρα στην αίθουσα εκδηλώσεων του ξενοδοχείου «Whites» δεν στερήθηκαν ενδιαφέροντος. Κοινός παρονομαστής τους η λιτότητα των σκηνικών μέσων (μερικά έπιπλα και κοστούμια «εποχής»), η πιανιστική συνοδεία, οι νεαρής ηλικίας συντελεστές, η σοβαρότητα των καλλιτεχνικών προθέσεων. Ένα πιο λαϊκό κοινό κάθε ηλικίας έχει έτσι την ευκαιρία αξιόλογης γνωριμίας με περισσότερο γνωστές όπερες, ενώ και οι νέοι καλλιτέχνες (προερχόμενοι κατά βάση από την Χορωδία του Φεστιβάλ) δοκιμάζουν τις δυνάμεις τους διεκδικώντας ένα μεγαλύτερο μερίδιο προβολής.
Στη φετινή διοργάνωση, πλάι σε συντομευμένες εκδοχές δημοφιλών έργων, όπως η «Τόσκα» του Πουτσίνι και το «Χένζελ και Γκρέτελ» του Χούμπερντινκ, τα φώτα τράβηξε μια σπανιότητα, το 45λεπτο «Πορτρέτο της Μανόν» του Μασνέ (25/10). Δέκα χρόνια μετά τη διάσημη «Μανόν», το σήκουελ του Γάλλου συνθέτη εστιάζει στις αναμνήσεις του γερασμένου πλέον εραστή της Ντε Γκριέ, με αφορμή τον έρωτα του ανηψιού του για μία φτωχή κοπέλα, που εν τέλει αποκαλύπτεται ότι είναι η ανηψιά της ...Μανόν! Χρήσιμη γέφυρα προσέφερε η εναρκτήρια εκτέλεση σύντομης σκηνής από τη Β’ Πράξη της «Μανόν». Η νεανική διανομή, με άρτιο τραγούδι και υπόκριση, όπως και επαρκή άρθρωση της γαλλικής γλώσσας, ταίριαξε γάντι στους ρόλους, υπό την εξαιρετική πιανιστική συνοδεία της Καναδής Μαρί-Εβ Σκαρφόν, που φώτισε γλαφυρά τη μελαγχολική, εσωστρεφή παρτιτούρα.
Δύο μέρες αργότερα (27/10), ο σκηνοθέτης Ντάφυντ Χωλ Ουίλλιαμς μετέφερε -χωρίς να πρωτοτυπήσει!- τη δράση της «Τόσκας» στην Ιταλία του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η όλη προσέγγιση υπήρξε αξιοπρεπής, μολονότι τα μεγάλα έργα απαιτούν καλλιτέχνες άλλου βεληνεκούς και εκτοπίσματος για να δικαιωθούν. Προσπερνώντας τις βεριστικές της υπερβολές, κρατάει κανείς τα στέρεα φωνητικά χαρίσματα της Κορεάτισσας υψιφώνου Έουνχη Κιμ στον επώνυμο ρόλο, κυρίως όμως κρατάει τον άνετο σκηνικά και φερέγγυο φωνητικά Καβαραντόσσι του Έλληνα τενόρου Αλέξανδρου Τσιλογιάννη, που εντυπωσίασε το κοινό! Ο Τσιλογιάννης, ο οποίος τιμήθηκε πέρσι με τη διάκριση του «ανερχόμενου καλλιτέχνη» στο Γουέξφορντ, έχει στόφα για μεγάλα πράγματα, αρκεί να συνεχίσει να δουλεύει σκληρά.
Ενδιάμεσα (26/10), ενθουσιασμό προκάλεσε στο «Θέατρο Ο’Ράϊλλυ» η πρώτη εμφάνιση στο Φεστιβάλ της νέας σταρ της χώρας, της μεσοφώνου Τάρας Εράφτ. Όχι άδικα όλη η Ευρώπη συζητά για το νέο ταλέντο της Βαυαρικής Κρατικής Όπερας. Κάτοχος στέρεης τεχνικής και μίας μαλακής φωνής μέτζο, με τεράστιες ανέσεις στην υψηλή περιοχή που της επιτρέπουν -όπως και στη διάσημη Τζόϋς ντι Ντονάτο- να περνάει με άνεση και σε ρόλους υψιφώνου, η Εράφτ έδωσε ένα θαυμάσιο ρεσιτάλ με ρομαντικά τραγούδια, συνοδευόμενη από τον εξαιρετικό Γερμανό πιανίστα Χέννινγκ Ρούε. Γαλλικές και γερμανικές μελωδίες του Λιστ, τραγούδια των Βρετανών Ντήλιους και Κουίλτερ αλλά και του Ρίχαρντ Στράους αποδόθηκαν με πρωτόγνωρη αίσθηση ύφους, μεγάλη παλέτα εκφραστικών αποχρώσεων και ζηλευτή νοηματοδότηση του ποιητικού λόγου. και μάλιστα σε 3 διαφορετικές γλώσσες! Στο φινάλε ερμηνεύθηκαν δύο άριες ανδρικών ρόλων (η σκηνική ενσάρκωση των οποίων από την γεματούλα τραγουδίστρια προκάλεσε ήδη θύελλα συζητήσεων!), αυτές του Σέστο από τη μοτσάρτεια «Επιείκεια του Τίτου» και του Ρωμαίου από τους «Καπουλέτους και τους Μοντέκκους» του Μπελλίνι, όπως και το ροντό της Έλενας από την «Κυρά της λίμνης» του Ροσσίνι! Παρά τις κάπως αδρομερείς προσωπογραφίες, το καλαίσθητο, δροσερό τραγούδι και η ολοφάνερη συγκίνηση της Εράφτ αφήνουν τεράστιες υποσχέσεις για το μέλλον…
Συγκεφαλαιωτικά, δεν θα ήταν υπερβολή να ειπωθεί ότι το ταπεινό πλην περιπετειώδες Γουέξφορντ «έβαλε τα γυαλιά» σε πολύ πιο φημισμένα και προβεβλημένα Φεστιβάλ της Γηραιάς Ηπείρου…
Credits φωτογραφιών: Clive Barda
