Για τον Λουκά Κατσίκα, οι 31ες Νύχτες Πρεμιέρας "είναι προϊόν μιας ηρωικής χειρονομίας"

Υπό άλλες συνθήκες, μια συζήτηση με τον καλλιτεχνικό διευθυντή του Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Αθήνας Νύχτες Πρεμιέρας (1-12/10) θα ήταν εξ ολοκλήρου αφιερωμένη στο σινεμά και σε όλα όσα πρόκειται να παρουσιάσει ο θεσμός για 31η συνεχή χρονιά. Τα οποία, παρεμπιπτόντως, είναι πολλά και "άχαστα". Ωστοσο, οι τρέχουσες δυσμενείς συνθήκες διεξαγωγής ενός φεστιβάλ - τομή στον πολιτισμικό χάρτη της πόλης έφεραν σε κίνδυνο όχι μόνο τη φετινή διοργάνωσή του, αλλά απειλούν ακόμα και το μέλλον του. Οι λόγοι αποσαφηνίστηκαν στην πρόσφατη συνέντευξη τύπου, όπου οι ιθύνοντες συνόψισαν τα προβλήματα στην αιφνιδιαστική περικοπή μεγάλου μέρους της κρατικής χρηματοδότησης, χωρίς προειδοποίηση, δίχως περιθώριο να αντικατασταθούν οι οικονομικές απώλειες και ενώ οι εργαζόμενοι του φεστιβάλ είχαν ήδη ξεκινήσει να δουλεύουν πάνω στην 31η διοργάνωση.

Με αυτό το φόντο και ενώ οι Νύχτες Πρεμιέρες σηκώνουν αυλαία, μιλήσαμε τηλεφωνικά με τον καλλιτεχνικό διευθυντή Λουκά Κατσίκα, ο οποίος ύστερα από σχεδόν μία δεκαετία στη συγκεκριμένη θέση, έρχεται αντιμέτωπος με τη μεγαλύτερη κρίση που έχει βιώσει ιστορικά ο θεσμός.

Ας ξεκινήσουμε θίγοντας τον "ελέφαντα στο δωμάτιο". Αν και όσα ειπώθηκαν κατά τη διάρκεια της συνέντευξης Τύπου ήταν ήπια σε γενικές γραμμές, αντιλήφθηκα έναν διακριτικό υπαινιγμό. Σαν κάποιος ή κάποιοι, δηλαδή, να μην επιθυμούσαν να λάβετε την επιχορήγηση μέσω ΕΣΠΑ.
Δεν γνωρίζω αν είναι ζήτημα πολιτικής βούλησης ή άλλων παραγόντων και δεν θέλω να δίνω τροφή στις οποιεσδήποτε εικασίες που μπορεί να φλερτάρουν με θεωρίες συνωμοσίας. Προτιμώ να μιλώ για ζητήματα που γνωρίζω με σαφήνεια και από πρώτο χέρι. Θα σου θυμίσω τα δεδομένα, τα οποία βέβαια είμαι σίγουρος πως γνωρίζεις. Παρά τις αντίθετες διαβεβαιώσεις που είχαμε έως τότε και ενώ οι προετοιμασίες του φεστιβάλ προχωρούσαν κανονικά, στα τέλη Ιουνίου, ενημερωθήκαμε πως τελικά δεν θα λάβουμε τη αναμενόμενη χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ, η οποία αντιστοιχούσε στα δύο τρίτα του συνολικού προϋπολογισμού μας. Εδώ αξίζει να επισημάνω πως οι Νύχτες Πρεμιέρας δεν είναι ο μοναδικός φορέας που περιμένει την επέκταση της πρόσκλησης του σύγχρονου πολιτισμού από το ΕΣΠΑ. Μετά από τόσο καιρό που είμαι κομμάτι των Νυχτών Πρεμιέρας, πρώτα ως θεατής, ύστερα ως εργαζόμενος και πλέον ως καλλιτεχνικός διευθυντής, μου φαίνεται αποκαρδιωτική αυτή η εξέλιξη. Μοιάζει σαν να μη γίνεται κατανοητό πόσο σημαντική είναι μια πολιτιστική διοργάνωση που διεξάγεται εδώ και 31 χρόνια και έχει αφήσει το αδιαπραγμάτευτο στίγμα της στην Αθήνα και στο εξωτερικό. Δεν αναφέρομαι μόνο στην ποιοτική επίδραση που μπορεί να έχει στην κουλτούρα της πρωτεύουσας, αλλά και στο γεγονός πως μέσα από το φεστιβάλ έχει γαλουχηθεί το πιο "φίλαθλο" και πολυπληθές κοινό κινηματογραφικής διοργάνωσης στην Ελλάδα. Είναι ενδεικτικό πως πέρσι και πρόπερσι είχαμε την πιο υψηλή προσέλευση θεατών από την ίδρυσή μας.

Η αλήθεια είναι πως δεν έχετε διστάσει να πάρετε θέση σε αρκετά κοινωνικά ζητήματα που άλλοι αποφεύγουν. Πολύ πρόχειρα μπορώ να θυμηθώ την έμπρακτη στήριξη στον κινηματογράφο Ιντεάλ και τη μάχη να μη μετατραπεί σε ξενοδοχείο, όπως επίσης την καταδίκη της γενοκτονίας στην Παλαιστίνη. Υπάρχει περίπτωση αυτά να ενόχλησαν;
Αυτή είναι μια σύνδεση που δεν επιθυμώ να κάνω, καθώς δεν είμαστε ο μόνος φορέας που έχει πληγεί από το παραπάνω χρηματοδοτικό κενό και πρόκειται για μια συλλογική συνθήκη του σύγχρονου πολιτισμού. Τα φεστιβάλ συμμετέχουν εξ ορισμού στον δημόσιο διάλογο της εποχής τους και προσωπικά νιώθω πως, παρά το ότι βρισκόμαστε στο 2025, μια σημαντική μερίδα της ελληνικής κοινωνίας –ακολουθώντας τις ανησυχητικές τάσεις στις οποίες δυστυχώς βλέπουμε να ολισθαίνει ο δυτικός κόσμος– κινείται ταχύτατα προς μια συνθήκη νεοσυντηρητισμού. Υπό αυτήν την έννοια, όταν τοποθετείσαι ανοιχτά ενάντια σε φαινόμενα όπως αυτά που ανέφερες, είναι αναπόφευκτο να βρίσκεσαι μέσα στο πεδίο της πόλωσης που χαρακτηρίζει την εποχή μας. Στο πλαίσιο της παιδείας και της δημοκρατίας που θέλουμε να έχουμε, όμως, ο ανθρωπισμός, η ισότητα και η συμπερίληψη δεν θα έπρεπε να αμφισβητούνται.

Άρα πώς διαρθρώνεται το παρόν και το μέλλον του θεσμού;
Οι φετινές Νύχτες Πρεμιέρας είναι μια ηρωική χειρονομία από μέρους μας και η διοργάνωσή τους πραγματοποιείται χάρη, αφενός στη βοήθεια της Κινηματογραφικής Εταιρείας Αθηνών και, αφετέρου, σε ένα σημαντικό δίκτυο εμπιστοσύνης που έχουμε χτίσει μεθοδικά όλα αυτά τα χρόνια, μέσα από τις στενές σχέσεις που καλλιεργήσαμε με εμπορικούς χορηγούς και σταθερούς θεσμικούς συνεργάτες και υποστηρικτές. Τέλος, οι "31ες Νύχτες Πρεμιέρας μένουν" και χάρη στην πίστη και την αυτοθυσία των εργαζομένων τους. Όλοι μαζί πεισμώσαμε και τα βγάλαμε πέρα, παρά την απίστευτη σωματική και ψυχολογική πίεση που βιώσαμε, γιατί το οφείλαμε στην κληρονομιά που κουβαλάμε, στην αγάπη μας για το σινεμά και τους θεατές μας, μια σχέση ζωής. Γι’ αυτό και, συν τοις άλλοις, ενώ το φετινό πρόγραμμά μας είναι μειωμένο ποσοτικά, δεν στερείται υψηλής ποιότητας και ουσίας.
Επί τη ευκαιρία, θα ήθελα να διευκρινίσω κάτι ακόμα, προς αποφυγήν παρεξηγήσεων: Ένας εξωτερικός παρατηρητής ίσως αναρωτηθεί πώς η μείωση των πόρων μας δεν απέτρεψε τη διοργάνωση των "λαμπερών" εκδηλώσεων που έχουμε ανακοινώσει, όπως για παράδειγμα η φιλοξενία ταινιών και διεθνών καλεσμένων σε αίθουσες σαν το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, το Ολύμπια - Δημοτικό Μουσικό Θέατρο "Μαρία Κάλλας" και η Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση. Όλες αυτές οι δράσεις είναι απόρροια των συνεργειών και των μακροχρόνιων σχέσεων εμπιστοσύνης που ανέφερα νωρίτερα με τους παραπάνω φορείς και διοργανώνονται σε ένα πλαίσιο υποστήριξης και αμοιβαιότητας.

Ανέφερες νωρίτερα πως την τελευταία διετία οι Νύχτες Πρεμιέρας έχουν σημειώσει ρεκόρ προσέλευσης. Και σκέφτομαι πως ένα από τα κεκτημένα των τελευταίων εννέα ετών που είσαι στη θέση της καλλιτεχνικής διεύθυνσης, είναι η ανάπτυξη ενός αβίαστου διαύλου επικοινωνίας με τους θεατές. Νιώθει κανείς πως είναι πολύ εύκολο να απευθυνθεί σε εσάς, έχει εξασφαλιστεί μια αμεσότητα που προσωπικά σε ελάχιστα άλλα φεστιβάλ έχω συναντήσει.
Νιώθω πως, πολύ απλά, το κοινό ανταποκρίνεται στην ειλικρίνεια και την ευγενή πρόθεση που και εμείς του δείχνουμε. Επίσης, νομίζω πως αντιλαμβάνεται ότι με έναν τρυφερό τρόπο κάθε χρόνο του κλείνουμε το μάτι. Γιατί αφουγκραζόμαστε ό,τι ακριβώς θέλει και σε μεγάλο βαθμό του το προσφέρουμε, στο πλαίσιο των δυνατοτήτων μας πάντα. Πρόκειται για έναν διαρκή "αόρατο" διάλογο που έχει οξυνθεί τα τελευταία τρία-τέσσερα χρόνια κυρίως, ο οποίος μας "επιβάλλει" να βελτιωνόμαστε και να μεγαλώνουμε. Κοινή αφετηρία μας, εξάλλου, είναι η αγάπη για το σινεμά. Ας μη ξεχνάμε πως οι άνθρωποι του φεστιβάλ αρχίσαμε να το παρακολουθούμε πριν από τριάντα χρόνια ως ενθουσιώδεις θεατές και δεν έχουμε πάψει να το αντιλαμβανόμαστε με αυτόν τον τρόπο μέχρι σήμερα. Εγώ προσωπικά θα βρεθώ πάντα σε όσες περισσότερες προβολές μας μπορώ, επειδή υπάρχουν ταινίες που ανυπομονώ να δω στη μεγάλη οθόνη, ορισμένες για πρώτη φορά!

Φαντάζομαι, ωστόσο, πως πρέπει να έχει γίνει ακόμα πιο απαιτητικό να στήνεις ένα πρόγραμμα την ώρα που έχει αυξηθεί ο ανταγωνισμός μεταξύ των διεθνών φεστιβάλ. Επίσης, οι ταινίες που βασικά απασχολούν τους σινεφίλ είναι σχετικά συγκεκριμένες, αφού η πλειονότητά τους προκύπτει από την τριάδα Βερολίνο - Κάννες - Βενετία.
Πράγματι, υπάρχει μια δυσκολία, όμως θα ήθελα να υπογραμμίσω κάτι. Οι Νύχτες Πρεμιέρας έχουν καταφέρει να φιλοξενούν κάθε χρόνο τίτλους για τους οποίους συζητούν όλοι και οι οποίοι παίζουν ταυτόχρονα στα υπόλοιπα μεγάλα φεστιβάλ του κόσμου. Είναι ένα προνόμιο του αθηναϊκού κοινού αυτό, και είμαστε περήφανοι που το έχουμε κατακτήσει ως θεσμός. Ενδεικτικά, τα τελευταία έτη το πρόγραμμά μας είναι σχεδόν ίδιο με της Νέας Υόρκης, γεγονός που μας δίνει μια ψυχολογική ανταμοιβή για την ποιότητα της δουλειάς μας. Ειδικά σε μια χρονιά όπως η φετινή, με τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουμε.
Παρεμπιπτόντως, ένας επιπλέον σκόπελος που συναντήσαμε κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, ήταν να προχωρήσουμε με τη διεκπεραίωση των επιλογών μας, τη στιγμή που μειώθηκε ο προϋπολογισμός, αλλά είχαμε ήδη κλείσει αρκετές ταινίες των διαγωνιστικών τμημάτων. Αν όμως δεν προστατεύαμε την ακεραιότητά τους, με δεδομένο το πόσο δυνατό κορμό ταινιών έχουμε, θα ένιωθα πως προδίδω το ρόλο μου ως καλλιτεχνικού διευθυντή. Και το πετύχαμε: οι συμμετοχές στο ντοκιμαντέρ συγκεκριμένα, όχι απλώς δεν μειώθηκαν, αλλά αυξήθηκαν. Διότι είναι σημαντικό να θυμόμαστε πως όσο πολύτιμο είναι να παρακολουθούμε στο πλαίσιο του φεστιβάλ της μεγάλες πρεμιέρες, ακόμα περισσότερο είναι να ανακαλύπτουμε εκείνες τις ταινίες που παρότι λιγότερο προβεβλημένες είναι αυτές που θα μείνουν περισσότερο μέσα μας. Έπειτα, ειδοποιός διαφορά των Νυχτών Πρεμιέρας με άλλες διοργανώσεις είναι πως τηρούμε ένα αυστηρό curation, επιμέλεια δηλαδή, στις επιλογές μας. Ανάμεσά τους δεν θα βρεις ποτέ φιλμ που δεν μπορούμε να υπερασπιστούμε και να υποστηρίξουμε. Γι’ αυτόν το λόγο, κιόλας, έχουμε απορρίψει κάποια επειδή δεν θεωρούσαμε πως ταιριάζουν στο πρόγραμμα που φτιάχνουμε. Όσο ηχηρό κι αν είναι, ενδεχομένως, το όνομα του ανθρώπου που το γύρισε.

Ένας σπουδαίος δημιουργός, πάντως, είναι ο Νιλ Τζόρνταν τον οποίο τιμάτε φέτος. Γνωρίζω πως συνδέεται διαχρονικά με τις Νύχτες Πρεμιέρας, όμως, υπήρχε κάποιο πιο συγκεκριμένο σκεπτικό γύρω από την επιλογή του;
Ήταν μια καθαρή παρόρμηση! Εκτός του ότι είναι ένας από τους αγαπημένους μου σκηνοθέτες, το όνομά του ανακύπτει συχνά στις μεταξύ μας συζητήσεις, ενώ έχουμε παίξει αρκετές ταινίες του και στο πλαίσιο του Athens Open Air Film Festival. Έτσι σκεφτήκαμε πως θα ήταν μια καλή ευκαιρία να τον φιλοξενήσουμε, αλλά και να γνωρίσει το σινεμά του ένα νεαρότερο κοινό. Σε τέτοιες περιπτώσεις βοηθάει πάντα και η συγκυρία. Ας πούμε, πρόσφατα, ο Τζόρνταν κυκλοφόρησε την αυτοβιογραφία του με τίτλο "Amnesiac". Στο παρελθόν έχουμε τιμήσει και άλλους δημιουργούς, έτσι ευχόμαστε να μπορέσουμε να το κάνουμε ξανά μελλοντικά.

Θα τολμήσω να σε ρωτήσω κάτι τελείως ουτοπικό. Μετά από τόσα χρόνια διοργανώσεων και με χειροπιαστή επιρροή στα "κινηματογραφικά πράγματα" της πόλης, έχει συζητηθεί ποτέ να αποκτήσουν οι Νύχτες Πρεμιέρας μια δική τους αίθουσα;
Θίγεις μια διακαή επιθυμία μας που υπάρχει εδώ και πάρα πολύ καιρό. Όχι μόνο για να φιλοξενούμαστε κατά τη διάρκεια Σεπτεμβρίου-Οκτωβρίου, αλλά όλο το χρόνο. Ταυτόχρονα, έχουμε χάσει τρεις μεγάλες αίθουσες (Αττικόν, Απόλλων και Ιντεάλ), με αποτέλεσμα να τίθεται και ζήτημα ικανοποίησης της μαζικής προσέλευσης του κοινού – του οποίου την αγάπη και τη στήριξη έχουμε τώρα ανάγκη περισσότερο από οποτεδήποτε άλλοτε. Ο κόσμος, άλλωστε, έχει τη δύναμη να απαιτήσει από την πολιτεία να μεριμνήσει ώστε να προστατευτεί το φεστιβάλ και να συνεχίσει να υφίσταται. Για να απαντήσω στο ερώτημά σου, όμως, μέχρι στιγμής δεν έχει συμβεί κάτι τέτοιο. Εάν εξακολουθούν να υπάρχουν οι Νύχτες Πρεμιέρας, ελπίζω αυτό το δεδομένο να αλλάξει το επόμενο διάστημα.

Κλείνοντας, είμαι σίγουρος πως έχεις μπόλικες αξέχαστες στιγμές από το φεστιβάλ. Έχεις, όμως, κάποιες που θεωρείς ανεκτίμητες;
Είναι ειλικρινά αμέτρητες… Ενστικτωδώς θα ξεχωρίσω μεμονωμένες προβολές και δεν θα σταθώ σε καλεσμένους ή πάρτι ή τόσα άλλα. Για παράδειγμα, δεν θα ξεχάσω ποτέ όσο ζω τη θέαση του "Rocky Horror Picture" στον Απόλλωνα. Το τι συνέβη εκείνο το βράδυ είναι, πραγματικά, ανεπανάληπτο. Τότε σπάνιζαν οι μεταμεσονύκτιες προβολές, έτσι το κοινό ενθουσιάστηκε βλέποντας τη "μητέρα" των cult ταινιών. Είμαι βέβαιος, δυστυχώς, πως θα θυμούνται το γεγονός και οι υπάλληλοι του κινηματογράφου, οι οποίοι χρειάστηκε να ξενυχτήσουν καθαρίζοντας τις σερπαντίνες, τα πατατάκια και γενικά όλο το χαμό που άφησαν πίσω τους οι θεατές… Μια πιο πρόσφατη ανάμνηση, το "Άγνωστοι Μεταξύ μας" στο Ιντεάλ. Μια ιδιαίτερα φορτισμένη προβολή, όχι μόνο λόγω της συγκίνησης που προκαλεί η ταινία, αλλά και επειδή αυτή θα ήταν η τελευταία μας φορά που βρισκόμασταν εκεί ως Νύχτες Πρεμιέρας. Την ίδια εποχή, το ότι γέμισε το Ιντεάλ απ’ άκρη σ’ άκρη με κόσμο που καθόταν ακόμα και στο πάτωμα για να δει το "Goodbye, Dragon Inn", θεωρώ πως είναι ακόμη ένα επίτευγμα.