Ο κόσμος του 2022 δεν είναι σίγουρα ιδανικός, κάθε άλλο εδώ που τα λέμε, ωστόσο μοιάζει πιο παρηγορητικός συγκριτικά με την εκδοχή του που απεικονίζεται στο sci-fi "Soylent Green" (1973) του Ρίσταρντ Φλέισερ.
Ο πολύπειρος αλλά μάλλον άνισος σκηνοθέτης ("20.000 Λεύγες Κάτω από τη Θάλασσα", "Κόναν ο Εξολοθρευτής") ανέλαβε τη μεταφορά του βιβλίου του Χάρι Χάρισον "Make Room! Make Room!" (1966), στο οποίο η ανθρωπότητα του 1999 βρίσκεται σε δεινό σημείο εξαιτίας του ραγδαίου υπερπληθυσμού και της έλλειψης πρώτων υλών. Με έναν κάπως περιπετειώδη τρόπο, εν πλήρη αγνοία του Χάρισον, το στούντιο της MGM αποκτά τα δικαιώματα του μυθιστορήματος κι έτσι, χωρίς την έγκριση του συγγραφέα, ο Φλέισερ είχε το περιθώριο να κάνει όσες αλλαγές επιθυμούσε. Όπως το να τοποθετήσει την ιστορία μερικά χρόνια μετά και να δώσει αλλού την έμφαση της πλοκής.
Συγκεκριμένα, το 2022 και με φόντο τη Νέα Υόρκη των 40 εκατομμυρίων κατοίκων, παρακολουθούμε έναν αστυνομικό ντετέκτιβ (Τσάρλτον Ίστον) εν δράση, καθώς αναλαμβάνει τη διαλεύκανση της δολοφονίας ενός σημαντικού και εύπορου πολιτικού προσώπου. Έτσι δίνεται η ευκαιρία να αποδοθούν και οι πυλώνες του κόσμου όπως το φαντάστηκε ο Φλέισερ: εξαιτίας της υπερθέρμανσης του πλανήτη επικρατεί μονίμως καύσωνας, ο έλεγχος της εξουσίας και της οικονομίας έχει περάσει εξ ολοκλήρου στην άρχουσα τάξη, με αποτέλεσμα η κοινωνία να έχει διαχωριστεί μεταξύ των ασύλληπτα πλούσιων και των ακραία φτωχών. Οι τελευταίοι, μάλιστα, είναι πλέον τόσοι πολλοί ώστε μένουν όπου βρουν• από τις σκάλες διαμερισμάτων μέχρι σταθμευμένα αυτοκίνητα. Επιπλέον, τους παρέχεται τροφή μέσω στέρεων ταμπλετών - υποκατάστατων φαγητού που χορηγεί το κράτος, ένα εκ των οποίων και το "soylent green" του τίτλου.
Η ταινία μπορεί να τοποθετείται περίπου 50 χρόνια μετά από την εποχή που γυρίστηκε, ωστόσο, μην παραξενευτείτε εάν δυσκολευτείτε να βρείτε οτιδήποτε φουτουριστικό στην εικονογραφία της. Σαφώς δεν μπορούν όλοι να φανούν τόσο διορατικοί όσο ο Στάνλεϊ Κιούμπρικ στο "2001: Η Οδύσσεια του Διαστήματος", όμως οι δημιουργοί του "Soylent Green" αποδεικνύονται... συγκρατημένοι στις επεμβάσεις τους για να το θέσουμε ευγενικά. Η '70s αισθητική είναι κυρίαρχη, από τα ρούχα μέχρι την τεχνολογία, φερ' ειπείν. Δεν είπαμε να έχει ιπτάμενα αυτοκίνητα, αλλά και πάλι... Ένας από τους συντελεστές, πάντως, του οποίου η δουλειά όχι απλώς ξεχωρίζει αλλά είναι σπουδαία, είναι εκείνη του Τσακ Μπρέιβερμαν που σχεδίασε τους τίτλους αρχής. Πρόκειται για ένα γρήγορο μοντάζ ασπρόμαυρων φωτογραφιών που δίνουν την αίσθηση της μεταφοράς στο χρόνο, από το παρόν έως το κινηματογραφικό μέλλον της ταινίας, το οποίο γίνεται με την τεχνική kinestasis. Οι αγγλομαθείς μπορούν να διαβάσουν περισσότερα για τους συγκεκριμένους τίτλους εδώ.
Έπειτα, δύο διαφορετικές σεναριακές επιλογές ευθύνονται για την ουσιαστική αποδυνάμωση της αφήγησης. Από τη μία παρότι το φιλμ υιοθετεί τη sci-fi λογική, το ύφος του προσιδιάζει στο κατασκοπικό θρίλερ. Κάτι που δε θα ήταν πρόβλημα, σαφώς, εάν τα επίπεδα του σασπένς ήταν κατά πολύ ανεβασμένα, με το χαρακτήρα του Ίστον κιόλας να ανακαλύπτει διαδοχικές όντως σοκαριστικές αλήθειες, οι οποίες αποδίδονται ξέπνοα. Μέχρι το αξέχαστο φινάλε τουλάχιστον... Από την άλλη, το παραδοσιακά "μυώδες" και αρρενωπό παίξιμο του διάσημου ηθοποιού ευθύνεται για την εξεζητημένη και λιγοστά πειστική ερμηνεία του. Η οποία έρχεται να συμπληρώσει εκείνο που σίγουρα ενόχλησε και τότε αλλά και τώρα, το οποίο δεν είναι άλλο από το σεξισμό που διατρέχει την ταινία. Χαρακτηριστικότερο όλων το ότι οι γυναίκες που εργάζονται στο πλούσιο σπίτι του δολοφονημένου αναφέρονται ως "έπιπλα" τα οποία παρέχουν λειτουργίες όχι πολύ διαφορετικές από εκείνες του ψυγείου ή του καναπέ. Προς υπεράσπιση του Χάρισον, βέβαια, να πούμε ότι έχει ισχυριστεί πως κάτι τέτοιο δεν υφίσταται στο βιβλίο του.
Και τότε, γιατί το "Soylent Green" εξακολουθεί να απασχολεί μέχρι σήμερα; Διότι σε κάποια πράγματα έπεσε μέσα, όσο κι αν εκείνα αποδίδονται με γερές δόσεις υπερβολής. Το πιο προφανές είναι το στοιχείο της απόλυτης περιβαλλοντικής καταστροφής, η οποία έχει εξαφανίσει την πρόσβαση σε στοιχειώδη αγαθά όπως το νερό. Σημειωτέον, το φαινόμενο του θερμοκηπίου ελάχιστα απασχολούσε την κοινή γνώμη τότε και ακόμα λιγότερο τον κινηματογράφο. Ακόμα, διακρίνεται ο εύστοχος υπαινιγμός της ολικής επικράτησης του καπιταλισμού, παρότι βιβλίο και ταινία κυκλοφόρησαν στην εποχή του Σιδηρούν Παραπετάσματος. Πρόκειται για ένα αδιόρατο σχόλιο που έχει γίνει ξανά στην επιστημονική φαντασία, με κινημτογραφικά ευστοχότερο σε αυτό το πεδίο τα "Παιδιά των Ανθρώπων" (Αλφόνσο Κουαρόν, 2006). Επίσης, ένα μείζον ζήτημα αποτελεί η έλλειψη χώρου. Μπορεί να μην απεικονίζεται ο εξευγενισμός ("gentrification") όπως τον ξέρουμε σήμερα, αλλά η εργατική τάξη φαίνεται να στερείται την πρόσβαση στη στέγη με οποιονδήποτε τρόπο. Κι αν τολμούν να διαμαρτυρηθούν, τότε, δεν τους περιμένει η αύρα του "Αίαντα" αλλά μπουλντόζες οι οποίες κυριολεκτικά μαζεύουν σα σκούπα τους ανθρώπους από το δρόμο...
Κάπως έτσι η ταινία του Φλέισερ μοιάζει αμυδρώς οικεία με το σήμερα, κάτι που θα κατάφερνε εντονότερα εάν η exploitation επιτήδευση δεν ήταν τόσο κυρίαρχη. Ένα τελευταίο, όμως, στοιχείο συνδέεται συγκινητικά και με έναν από τους πρωταγωνιστές του φιλμ. Ο βετεράνος ηθοποιός Έντουαρντ Τζ. Ρόμπινσον, υποδύεται τον παντογνώστη συνεργάτη του Ίστον που πρόλαβε να ζήσει τον "παλαιό κόσμο". Αλλά, έπειτα από μια συνταρακτική ανακάλυψη, αποφασίζει να βάλει τέλος στη ζωή του μέσω της υποβοηθούμενης ευθανασίας. Στην ταινία η μέθοδος θυμίζει κάτι από "Black Mirror", ενώ δημιουργεί ανάμεικτα συναισθήματα με δεδομένο πως η εν λόγω πρακτική πρόσφατα νομιμοποιήθηκε στην Αυστρία. Το πιο ενδιαφέρον, ωστόσο, είναι άλλο: ο Ρόμπινσον γνώριζε πως έπασχε από καρκίνο κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων, αλλά πήρε το ρόλο και ολοκλήρωσε την παραγωγή χωρίς να πει τίποτα σε κανένα. Λίγο μετά, έφυγε από τη ζωή.
