Ο βραβευμένος Έλληνας σκηνοθέτης της «διόρθωσης» και της «Κόρης» συνυπόγραψε με τον Ιταλό Ντάβιντε ντελ Ντέγκαν ένα ντοκιμαντέρ που έφτασε ως το επίσημο πρόγραμμα του φεστιβάλ Κανών και την Πέμπτη 6/10 κάνει πρεμιέρα στις αθηναϊκές αίθουσες.
Πως γεννήθηκε η ιδέα της ταινίας;
Είναι τώρα οκτώ χρόνια που ζω στην Τεργέστη, από τότε που άρχισε σχολείο ο γιος μου, ο οποίος γεννήθηκε εκεί. Και από τότε έχω κάνει δύο ταινίες στην Ελλάδα, αλλά δίσταζα να κάνω κάτι στην Ιταλία γιατί ένιωθα ότι πρέπει να έχεις ζήσει ένα διάστημα σ’ ένα χώρο πριν τον κινηματογραφήσεις. Είχα μόλις τελειώσει την « Κόρη» και η Ελλάδα είχε μπει για τα βαθιά στην κρίση κι έτσι ήξερα ότι θα ήταν δύσκολα για ένα διάστημα να ετοιμάσω μια καινούργια ταινία στην Αθήνα.
Επιπλέον η «Κόρη» είναι μια θυμωμένη ταινία που μεταφέρει κατά τη γνώμη μου πολύ καλά το κλίμα της περιόδου που έγινε, αλλά γρήγορα κατάλαβα ότι η οργή κι ο θυμός δεν οδηγούν πουθενά. Ήθελα η επόμενη ταινία που θα έκανα να ήταν σαν μια στροφή προς τους ανθρώπους και τη δυνατότητα μιας άλλης στάσης ζωής. Στο μεταξύ έψαχνα να κάνω κάτι ενδιάμεσα στην «Κόρη» και την επόμενη ταινία μυθοπλασίας. Σαν μια άσκηση, αλλά και ταυτόχρονα μια προσπάθεια να κάνω κάτι στην Ιταλία όπου ζούσα. Γνώριζα αυτή την παραλία γιατί εκεί έκανε τα πρώτα του πλατσουρίσματα ο γιος μου και αυτό μου θύμισε την δική μου παιδική ηλικία στις παραλίες των χειμερινών κολυμβητών στον Άλιμο και στο Καλαμάκι. Ήταν λοιπόν μια ιστορία για την καταγωγή, για την ταυτότητα, τις γενιές ,τους γιους και τους πατεράδες… Κι έπειτα σ’ αυτή την παραλία υπήρχε εκείνος ο τοίχος που χώριζε τους άντρες από τις γυναίκες και σε συνδυασμό με την γεωγραφική θέση της Τεργέστης και την ιστορία της, μ’ έκανε να σκεφτώ έννοιες όπως τα σύνορα, οι ταυτότητες, οι διαχωρισμοί και το γυμνό ανθρώπινο σώμα, αυτό το τόσο πολιτικό σύνορο. Κι έτσι γεννήθηκε η «Τελευταία Παραλία».
Πως προέκυψε η συνεργασία με τον Ντάβιντε ντελ Ντέγκαν;
Δεν είναι η πρώτη φορά που συνεργάζομαι με κάποιον σε μια ταινία. Το 1998, πριν την πρώτη μου ταινία μεγάλου μήκους, είχαμε κάνει με την Στέλλα Θεοδωράκη ένα ντοκιμαντερ μεγάλου μήκους στην Θράκη με τίτλο «Πως σε Λένε;», στα πλαίσια ενός προγράμματος του υπουργείου Παιδείας για την εκπαίδευση των μουσουλμανοπαίδων. Κατά κάποιο τρόπο υπάρχει μια συγγένεια ή μια καταγωγή της τωρινής ταινίας από εκείνη: Συνοριακές περιοχές, μεικτοί πληθυσμοί, διαφορετικές γλώσσες, συνυπάρξεις και διαφορές…
Όσο προετοίμαζα την «Τελευταία Παραλία», έμαθα από έναν κοινό φίλο ότι και ο Ντάβιντε, που έχει κάνει πέντε ταινίες μικρού μήκους μέχρι τώρα, είχε μια παρόμοια ιδέα και ετοιμαζόταν κι αυτός για τα γυρίσματα. Μου έκανε εντύπωση, γιατί στα πάνω από εκατό χρόνια που λειτουργεί αυτή παραλία, ενώ έχουν γίνει πολλά ρεπορτάζ τόσο στην Ιταλία όσο και από το εξωτερικό, δεν είχε γυριστεί καμιά ταινία. Και σκέφτηκα πως ήταν κάπως σαν ένα σημάδι.
Έτσι συναντηθήκαμε με τον Ντάβιντε και πολύ γρήγορα αποφασίσαμε πως θα ήταν πολύ καλύτερο αντί να κάνουμε δυο διαφορετικές ταινίες, σαν να τις χωρίζει ένας τοίχος, να κάνουμε την ταινία μαζί, ενώνοντας τα βλέμματα μας. Εκείνος του γηγενή που είχε περάσει την παιδική του ηλικία σ’ αυτή την παραλία κι εγώ αυτού που ερχόταν απ’ έξω και κοίταζε τα τόσο οικεία σ’ αυτόν πράγματα με άλλο μάτι. Πολλές φορές κατά τη διάρκεια της ταινίας αισθανθήκαμε σαν να ήταν η ίδια η παραλία που μας είχε επιλέξει για να διηγηθούμε την ιστορία της.
Πόσες φορές υπήρξαν δημιουργικές διαφορές μεταξύ σας και πόσες υποχωρήσεις απαιτούνται από τον καθένα για να λειτουργήσει αποτελεσματικά μια τέτοια συνεργασία;
Κατά ένα περίεργο τρόπο δεν ένιωσα πότέ να έχουμε διαφορές στη διάρκεια της ταινίας. Από τις πρώτες φορές που πήγαμε στην παραλία ,συμφωνήσαμε σε μερικούς βασικούς κανόνες τους οποίους τηρήσαμε μέχρι το τέλος. Όπως: Να μην έχει συνεντεύξεις. Να μείνουμε στην παραλία και μόνο στην παραλία για μια περίοδο ενός χρόνου. Να μην ζητήσουμε από κανένα να πει ή να κάνει κάτι για μας. Αφότου συμφωνήσαμε σ’ αυτά, το υπόλοιπο ήταν υπομονή επιμονή και σκληρή δουλειά.
Ο Ντάβιντε έφερε την διευθύντρια φωτογραφίας των ταινιών του, Ντέμπορα Βρίτσι, η οποία αποδείχτηκε πολύτιμη για τα γυρίσματα στην πλευρά των γυναικών κι εγώ με την σειρά μου έφερα από την Αθήνα τον Ηλία Αδάμη, με τον οποίο είχα κάνει τις προηγούμενες ταινιες μου, για να συνεχίσει το βλέμμα να έρχεται από έξω Επίσης με τον Ντάβιντε σκεφτήκαμε ότι επειδή ήμαστε δύο άντρες που κάνουμε μια ταινία για μια παραλία χωρισμένη ανάμεσα στους άντρες και τις γυναίκες, θα ήταν καλύτερα αν το μοντάζ της ταινίας μπορούσε γίνει από γυναίκα. Κι έτσι επικοινώνησα με την Μπονίτα Παπαστάθη, η οποία μιλώντας μόνο γαλλικά κι ελληνικά κατάφερε να μπει στην ψυχοσύνθεση τόσο των χαρακτήρων της ταινίας όσο και των δικών μας και οδήγησε την ταινία με μαεστρία προς τις συνυπάρξεις και όχι τις αντιθέσεις. Γενικά, όπως και με τους θαμώνες της παραλίας, έτσι και μεταξύ μας, το σημαντικό για την επιτυχία της ταινίας ήταν να δημιουργηθεί ένα κλίμα εμπιστοσύνης, όπου συζητούσαμε ανοιχτά για τα διάφορα προβλήματα τα οποία συναντούσαμε και μαζί ψάχναμε λύσεις για να τα αντιμετωπίσουμε.
Οπότε ο ρόλος του μοντάζ γίνεται κεφαλαιώδης σε μια τέτοια ταινία, η οποία δεν έχει σεναριακή προετοιμασία…
Είναι πράγματι κυρίαρχος. Θα έλεγα ότι η ταινία γράφτηκε στην διάρκεια του μοντάζ της. Δεν υπήρχε σεναριακή προετοιμασία πριν, αλλά υπήρχαν σίγουρα κάποια θέματα που μας ενδιέφεραν περισσότερο από άλλα. Και περιμέναμε αρκετά μέχρι να τα αποτυπώσουμε. Ήταν σαφές ότι στα γυρίσματα ακολουθούσαμε τους κανόνες που είχαμε καθορίσει από την αρχή και που αναφέρω παραπάνω. Αλλά χρειάστηκε πολύς χρόνος για να αξιολογήσουμε το υλικό, να το επιλέξουμε και να καταλήξουμε στην δομή του φιλμ. Συνολικά το μοντάζ της ταινίας με την Μπονίτα Παπαστάθη και τον Ματέο Σέρμαν, που ήταν ο μοντερ ήχου, χρειάστηκε παραπάνω από έναν ημερολογιακό χρόνο.
Γιατί αποφύγατε τη χρήση του voice over, το οποίο πιθανόν να βοηθούσε το μέσο θεατή;
Ποτέ δεν μας πέρασε από το μυαλό η χρήση του voice over, κυρίως γιατί θέλαμε να είναι η ίδιοι οι θαμώνες της παραλίας που πράττουν και διηγούνται την ιστορία τους. Την ιστορία της παραλίας και την ιστορία της Τεργέστης. Στην διάρκεια του μοντάζ, όμως, αναρωτιόμασταν αν αυτά που γίνονται και λέγονται θα είναι κατανοητά από έναν Ασιάτη ή Αφρικάνο θεατή. Τα πολύ θερμά λόγια που ακούσαμε από κάποιους Ιάπωνες δημοσιογράφους μετά την προβολή της ταινίας στις Κάνες δείχνουν ότι μάλλον το πετύχαμε.
Η ταινία επικεντρώνεται στους λουόμενους της Πεντοτσίν. Πόσο σημαντικό είναι όμως το γεγονός πως αυτή η παραλία βρίσκεται στην Τεργέστη;
Η Τεργέστη υπήρξε το βασικό λιμάνι της Αυστροουγγρικής αυτοκρατορίας για παραπάνω από δυο αιώνες, μέχρι το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πόλεμου. Υπήρξε μια πόλη έντονα πολυπολιτισμική, με μεγάλη μάλιστα ελληνική κοινότητα. Μετά την κατάρρευση της Αυστροουγγαρίας πέρασε στην Ιταλία και μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, παρόλο που οι πρώτοι που έφτασαν στην πόλη ήταν τα στρατεύματα του Τίτο ,οι συμμαχικές δυνάμεις την κράτησαν σ’ ένα καθεστώς ουδέτερης ζώνης μέχρι το 1954, όταν και αποφασίστηκε για γεωπολιτικούς λόγους να δοθεί στην Ιταλία. Την ίδια περίοδο αποφασίστηκε ότι η χερσόνησος της Ίστρια, που είχε μακριά ενετική παράδοση, θα δινόταν στην Γιουγκοσλαβία. Κι έτσι είχαμε μετακινήσεις ιταλικών πληθυσμών που άφησαν τα υπάρχοντα τους και ήρθαν στην Τεργέστη, η οποία για πολλά χρόνια έγινε η τελευταία πόλη του δυτικού κόσμου πριν περάσει κανείς σ’ αυτό που συνηθιζόταν να λέγεται ανατολικό μπλοκ.
Οι βασικοί χαρακτήρες της ταινίας που είναι πια πάνω από εβδομήντα χρονών πέρασαν την παιδική τους ηλικία σ’ αυτή την περίοδο των μετακινήσεων των πληθυσμών. Η Τεργέστη ήταν σαν ένα νησί που δεν ανήκε πουθενά και σε κανένα και αναπόφευκτα πάνω στο γυμνό τους σώμα, μπροστά στην θάλασσα, μπορεί κανείς να διακρίνει τα σημάδια από αυτή την περίοδο της Ιστορίας. Τώρα, όταν ξεκινήσαμε να κάνουμε την ταινία και γνωρίζοντας πως τα σύνορα με την Σλοβενία είναι πια ανοιχτά, πιστεύαμε ότι με το να διηγηθούμε μια ιστορία για μια παραλία που χωρίζει με τοίχο τους άντρες από τις γυναίκες, κάνουμε μια κωμωδία για τον τελευταίο τοίχο στην Ευρώπη. Τελειώνοντας το μοντάζ κι εξαιτίας του προσφυγικού ζητήματος, βλέπαμε νέους τοίχους να στήνονται ξανά. Είναι μια τραγική ειρωνεία που δίνει νομίζω στην ταινία έναν τόνο χαρμολύπης.
Η συμμετοχή του φιλμ στο επίσημο τμήμα του φεστιβάλ Κανών του έδωσε μια απρόσμενα μεγάλη διασημότητα. Πόσο όμως βοήθησε στο να αποκτήσει διεθνώς κινηματογραφική διανομή; Υπάρχει, γενικώς μιλώντας, τέτοια δυνατότητα για ένα ντοκιμαντέρ ή η συντριπτική πλειοψηφία τους είναι καταδικασμένη σε τηλεοπτική «καριέρα»;
Φυσικά και η συμμετοχή στο φεστιβάλ των Κανών έστρεψε το βλέμμα περισσοτέρων ανθρώπων στη ταινία μας. Αλλά νομίζω ότι έπαιξαν ρόλο κι άλλα πράγματα. Καταρχήν το ύφος της ταινίας, ο τρόπος δηλαδή που έχει γυριστεί κι έχει μονταριστεί. Ο τρόπος που εκδηλώνεται ο χαρακτήρας της. Επίσης οι πρωταγωνιστές της ταινίας, οι τακτικοί θαμώνες αυτής της παραλίας, με την ειλικρίνεια τους και την αμεσότητα τους. Νομίζω ότι αυτά ήταν τα κύρια στοιχεία (σε συνδυασμό με την συμμετοχή στις Κάννες) που βοηθάνε ένα διανομέα να επιχειρήσει να βγάλει στην κινηματογραφική διανομή την ταινία, ελπίζοντας πως θα καταφέρει να συναντήσει και ν’ αγγίξει κι άλλους ανθρώπους. Επίσης βοηθά το γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερα κινηματογραφικά ντοκιμαντέρ απ’ όλο τον κόσμο βρίσκουν τον δρόμο προς τις αίθουσες. Έτσι κι η «Τελευταία Παραλία» θα βγει στις αίθουσες αυτή την Πέμπτη 6/10 στην Αθήνα. Στις 13 Οκτωβρίου ξεκινά την κινηματογραφική διανομή της στην Ιταλία. Στις 23 Νοεμβρίου βγαίνει στις αίθουσες της Γαλλίας και αρχές Δεκέμβρη στην Αυστρία.
Περισσότερες πληροφορίες
Η Τελευταία Παραλία
Περιήγηση στο μικρόκοσμο της Πεντοτσίν, μιας δημοτικής παραλίας της Τεργέστης στην οποία ένας τοίχος χωρίζει το χώρο των αντρών από εκείνο των γυναικών.
