Μιλήσαμε με τον Πέτρο Γαϊτάνο, τον άνθρωπο πίσω από τις παιδικές εκδόσεις Άμμος, ο οποίος αποφάσισε να τις επανεκκινήσει μετά από 22 χρόνια. Διαβάστε τι μας είπε για την απόφαση του αυτή, τη φιλοσοφία του για το παιδικό βιβλίο αλλά και τη Μαριανίνα Κριεζή, χωρίς την οποία οι εκδόσεις Άμμος δεν θα υπήρχαν.
Πώς ξεκίνησαν οι εκδόσεις Άμμος το 1982 και ποιο ήταν το τοπίο του παιδικού βιβλίου στην Ελλάδα τότε;
Η Άμμος ξεκίνησε σαν νεανικό όνειρο, "το εσωτερικό σας παιδί" μου είπε πολύ αργότερα η ψυχολόγος μου, σε ένα μικρό διαμέρισμα στο Παγκράτι, που πουλήθηκε αργότερα για να καλύψει εκδοτικές ανάγκες. Δεν ξέρω αν ήταν το παιδί μέσα μου ή το παιδί έξω μου, αυτό που ξέρω είναι πως είχα γίνει το παιδί για όλες τις δουλειές. Επιλογή τίτλων, έλεγχος συμβολαίων, συχνά μετάφραση ή διασκευή, διορθώσεις, σελιδοποίηση, επιμέλεια, επίβλεψη στο ατελιέ και τυπογραφείο, καυγάδες στο βιβλιοδετείο, δειγμάτιση στα βιβλιοπωλεία, τιμολόγηση, διανομή, είσπραξη… Και ω του θαύματος, τα τέσσερα πρώτα βιβλία της Άμμου πούλησαν 32.000 αντίτυπα, αριθμός ρεκόρ ακόμα και για εκείνη τη "χρυσή" σε σχέση με σήμερα εποχή.
Ο θάνατος της Μαριανίνας Κριεζή, τον Φεβρουάριο του '22, έπαιξε, βέβαια, καταλυτικό ρόλο στην απόφαση της επανεκκίνησης
Το πάθος για το βιβλίο το είχα από παιδί. Το πάθος για την έκδοση μου το είχε εμπνεύσει ένας αγαπημένος φίλος, ο ιστορικός εκδότης του Θεμέλιου Μίμης Δεσποτίδης. Ο Μίμης είχε πεθάνει ένα χρόνο πριν κι εκείνη την ίδια μέρα του θανάτου του πήρα την απόφαση να κάνω τις δικές μου εκδόσεις.
Ποια ήταν η φιλοσοφία σας για το παιδικό βιβλίο και πώς έγινε πράξη;
Στις αρχές της δεκαετίας του ’80 το εφηβικό βιβλίο διατηρούσε πάντα τους κλασικούς του, την Πηνελόπη Δέλτα ή τον Μενέλαο Λουντέμη, είχαν όμως εμφανιστεί και άλλοι, νεότεροι, ανάμεσά τους η Ζωρζ Σαρή και η Άλκη Ζέη, με μια γραφή ανανεωτική για τα δεδομένα της εποχής. Τα εικονογραφημένα βιβλία για μικρότερα παιδιά ακολουθούσαν, τα περισσότερα, μια παρωχημένη αισθητική και υπηρετούσαν πιστά την πατροπαράδοτη γραμμή ενός άκαμπτου διδακτισμού. Κυριαρχούσε, με δυο λόγια, ένα και μοναδικό ερώτημα: τι θα μάθει το παιδί διαβάζοντας ένα εξωσχολικό βιβλίο;
Την ίδια περίοδο, εκτός Ελλάδος, ένα δυνατό ρεύμα ανανέωσης είχε κάνει από καιρό αισθητή την παρουσία του. Η εικονογράφηση ήταν πια κλάδος των καλών τεχνών, με εικόνες υψηλής αισθητικής που δεν περιέγραφαν απλώς το κείμενο. Αντίθετα, πρότειναν μια συμπληρωματική, συχνά υπερβατική, παράλληλη ανάγνωση. Τα ίδια το κείμενα, οι ιστορίες για παιδιά, πρόσφεραν πολλαπλές απαντήσεις στο μονότονα επίμονο ερώτημα, ώσπου στο τέλος το ανέτρεπαν. Θα μάθει να φαντάζεται, να αγαπάει, να νοιάζεται, να επιλέγει, να ονειρεύεται και τόσα άλλα.
Αυτή τη γραμμή υπηρέτησε η Άμμος από το ξεκίνημά της μαζί με λίγους ακόμη μικρούς εκδότες της εποχής κι ακόμα λιγότερους μεγάλους, εδώ θα πρέπει να μνημονεύσω ξεχωριστά τον Κέδρο της Νανάς Καλλιανέση.
Μπορείτε να μας αναφέρετε κάποιους τίτλους βιβλίων που θεωρείτε ότι χαρακτήρισαν τις εκδόσεις Άμμος;
Για τα παιδιά προσχολικής ηλικίας ήταν η σειρά του Σποτ, του μικρού σκυλάκου που αγαπήθηκε πολύ από τα παιδιά. Τα βιβλία αυτά ήταν από τα πρώτα με κινούμενα μέρη και κρυψώνες που κυκλοφόρησαν στην ελληνική αγορά. Ο Σποτ κυκλοφορεί με επιτυχία ακόμη, από άλλον εκδότη, μια που εμείς διακόψαμε την εκδοτική μας πορεία. Για τις λίγο μεγαλύτερες ηλικίες οι αριστοτεχνικές διασκευές της Μαριανίνας Κριεζή: Ο Εμμανουήλ Α. Μπακακούλης, Στης καμηλοπάρδαλης τη μύτη, Αχ γιατί να είμαι γάτα, ο Σοκολάκης και η Ζαχαρούλα Τρυποδόντη και πολλά άλλα. Και βέβαια οι ποιητικές εικονογραφήσεις της νεαρής τότε Λίζμπεθ Ζβέργκερ που αργότερα τιμήθηκε με το βραβείο Άντερσεν.
Είναι και δυο βιβλία για μεγάλους που σφράγισαν την πορεία της Άμμου. Η Ελλάδα του ’44, το φωτογραφικό λεύκωμα του Ντμίτρι Κέσελ με 184 άγνωστες και συγκλονιστικές φωτογραφίες από τα Δεκεμβριανά στην Αθήνα. Και το Ανασκάπτοντας το Παρελθόν ενός υπέροχου ανθρώπου, του αρχαιολόγου Γιάννη Σακελλαράκη, ένα βιβλίο που παρακολουθεί βήμα – βήμα και πολιτισμό - πολιτισμό μιαν ανασκαφή, από το πρώτο χτύπημα της αρχαιολογικής σκαπάνης ως τις προθήκες του Μουσείου.
Γιατί χωρίς τη Μαριανίνα Κριεζή δεν θα υπήρχαν οι εκδόσεις Άμμος;
Με τη Μαριανίνα ζήσαμε μαζί περισσότερα από είκοσι χρόνια και μοιραστήκαμε τη χαρά της δημιουργίας είτε αυτό είχε να κάνει με ιστορίες για παιδιά, είτε με τραγούδια, είτε με ραδιόφωνο, είτε με θέατρο. Αγάπησε κι εκείνη την Άμμο και δέθηκε μαζί της όσο εγώ. Οι σχέσεις ζωής, είτε είναι ερωτικές, είτε φιλικές μας σημαδεύουν εφ' όρου ζωής ακόμα κι αν χάσουμε την επαφή με τον άλλον, ακόμα κιι αν ο άλλος πάψει αμετάκλητα να υπάρχει. Το ίδιο ισχύει και για όσα εμείς ζωντανέψαμε στο πέρασμα του χρόνου με τα έργα μας. Ένα τραγούδι ζωντανεύει κάθε φορά που τραγουδιέται. Το ίδιο κι ένα βιβλίο της Άμμου κάθε φορά που το ανοίγει ένα παιδί ή ο γονιός του. Ναι, λοιπόν, έχει η Άμμος τη δική της ζωή, πότε την πηγαίνω εγώ προς μια κατεύθυνση, πότε με πηγαίνει εκείνη. Παντού όμως πάμε μαζί, δίπλα σε αυτούς που πορεύτηκαν δίπλα μας, που τους αγαπήσαμε και μας αγάπησαν. Ένας εκδοτικός οίκος θα υπήρχε χωρίς τη Μαριανίνα, η Άμμος όχι.
Πότε έκλεισε ο πρώτος κύκλος των εκδόσεων;
Ο πρώτος κύκλος έκλεισε το 2002, είκοσι χρόνια μετά το ξεκίνημα. Ο εκδοτικός αγώνας είχε ήδη μεταβληθεί από αντοχής σε ταχύτητας, καθώς πολλοί μεγαλύτεροι εκδότες έτρεχαν πίσω από τα νέα καταναλωτικά πρότυπα. Η Άμμος δεν μπορούσε και δεν ήθελε ν’ ακολουθήσει αυτή την κούρσα που προκάλεσε και αρκετά κανόνια στον εκδοτικό χώρο με οδυνηρές συνέπειες. Περισσότερο, όμως, με επηρέασε η αβεβαιότητα, η ανασφάλεια και η αμηχανία -σχεδόν η σύγχυση- που έφερε το γύρισμα του αιώνα, με κυρίαρχη την αίσθηση ότι βαδίζουμε μετέωροι στο κενό ανάμεσα σε έναν ξεθωριασμένο παλιό κόσμο που έφευγε κι έναν απροσδιόριστα καινούργιο που καθυστερούσε να φτάσει. Αυτή η αβεβαιότητα εμπόδιζε την πράξη και η αμηχανία δεν συμβάδιζε με την ευθύνη. Οδηγήθηκα στην απόφαση της διακοπής.
Και πώς αποφασίσατε να κάνετε επανεκκίνηση;
Πέρασαν είκοσι χρόνια. Μεσολάβησε ο COVID, μια τριετία αναστολής δραστηριοτήτων που άνοιξε το δρόμο στην ανασκόπηση, την αναζήτηση, τον προβληματισμό, την ανασυγκρότηση. Σήμερα, η νέα εποχή είναι εδώ. Το μέλλον ενώθηκε με το παρόν διευρύνοντάς το τόσο που είναι ορατός ο κίνδυνος οι φρενήρεις ρυθμοί του να εξαφανίσουν για τους νεότερους το παρελθόν. Η αβεβαιότητα εξακολουθεί να υπάρχει, η αμηχανία όμως όχι. Το νεανικό όνειρο που γέννησε την Άμμο είναι πάντα εδώ, ωριμότερο στην τρίτη δημιουργική του εικοσαετία. Η Άμμος ξαναήρθε να συναντήσει τους παλιούς της αναγνώστες που είναι σήμερα νέοι γονείς. Να σταθεί δίπλα τους θυμίζοντάς τους τις παλιές σταθερές που εξακολουθούν να χρειάζονται τα παιδιά κι ανιχνεύοντας τις τόσο απαραίτητες νέες. Ενώνοντας το παρελθόν με το παρόν. Ξετυλίγοντας μαζί τους το κουβάρι που γεννάει τις ιστορίες για μικρά και μεγάλα παιδιά, που ετοιμάζουν το μέλλον.
Για τα παιδιά, προέχει, η επαναφορά των αξιών στη δοκιμασία της πράξης. Υπάρχει η δοκιμασμένη σε όλη την ανθρώπινη διαδρομή οδός των ιστοριών.
Ο θάνατος της Μαριανίνας Κριεζή, τον Φεβρουάριο του '22, έπαιξε, βέβαια, καταλυτικό ρόλο στην απόφαση της επανεκκίνησης. Βρέθηκα με πολλά ανέκδοτα χειρόγραφα, ανάμεσά τους η αριστουργηματική Βασίλισσα των Γάτων που τη δούλευε χρόνια. που αναζητούσαν εκδότη. Ε, δε γινόταν να είναι άλλος, έπρεπε να είναι η Άμμος.
Ποιές είναι προτεραιότητές σας για το παιδικό βιβλίο σήμερα;
Οι γνώσεις σήμερα προσφέρονται σε άναρχη, δογματική και αφερέγγυα αφθονία από όλα τα μέσα. Για τα παιδιά προέχει η διαμόρφωση της κριτικής σκέψης. Η παρατηρητικότητα διευρύνει τους ορίζοντες του νου, της φαντασίας, της εφευρετικότητας, της ίδιας της ζωής εντέλει. Οι αξίες σήμερα αναφέρονται συνθηματολογικά σε όλα τα μέσα. Για τα παιδιά, προέχει, η επαναφορά των αξιών στη δοκιμασία της πράξης, στη ζωή. Κι αυτό δεν μπορεί να γίνει με ορισμούς και επεξηγήσεις. Υπάρχει η αλάνθαστη και δοκιμασμένη σε όλη την ανθρώπινη διαδρομή οδός των μύθων, των ιστοριών, των παραμυθιών.
Η αισθητική σήμερα προβάλλεται ως μόδα των celebrities σε όλα τα μέσα. Για τα παιδιά προέχει η άσκηση του ματιού στο ρυθμό και την αρμονία που καλύπτει όλες τις πλευρές τα ζωής. Η αναζήτηση και αποκάλυψη μιας αλήθειας για το καθετί φωτίζεται σήμερα με προβολείς από όλα τα μέσα. Το εκτυφλωτικό φως, όμως, δεν αποκαλύπτει, αντίθετα συσκοτίζει, γιατί θολώνει την όραση. Για τα παιδιά προέχει να διακρίνουν όλα τα χρώματα και τις αποχρώσεις, γιατί μόνο έτσι θα γνωρίσουν καλύτερα τον εαυτό τους. Αυτές μεταξύ άλλων είναι οι προτεραιότητες για το παιδικό βιβλίο σε αυτή τη νέα περίοδο της Άμμου. Δεν είναι εύκολο να τις υπηρετήσουμε, είναι όμως εφικτό.
Πιθανότατα μια γενιά παιδιών που μεγαλώνουμε οι σημερινές.οι βιβλιόφιλες.οι θα ζήσουν μαζί με το βιβλίο κυρίως (ή μήπως αποκλειστικά και μόνο;) στα παιδικά τους χρόνια - οψόμεθα αν θα επιστρέψουν σε αυτό κάποια στιγμή στο μέλλον. Ποια είναι η γνώμη σας επ' αυτού;
Το παιδικό βιβλίο παίζει σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας ενός σημερινού παιδιού κι ενός αυριανού ενήλικα. Αρκεί το παιδί να σχετιστεί μαζί του και να το αγαπήσει. Κι αυτό δεν εξαρτάται μόνο από το παιδί, εξαρτάται και από το ίδιο το βιβλίο. Αν αισθανθεί κανείς την απόλαυση της ανάγνωσης, θα επιθυμήσει να την ξανανιώσει. Ευθύνη μας είναι να αναζητήσουμε τα βιβλία που μπορούν να την προσφέρουν. Γιατί ας μην κοροϊδευόμαστε, υπάρχουν βιβλία που δεν προσφέρουν καμία αναγνωστική απόλαυση.
Κατά τη γνώμη μου το βιβλίο δεν κινδυνεύει από τα άλλα μέσα διάχυσης περιεχομένου. Κι αυτό, γιατί διατηρεί τη μοναδικότητά του ως μέσο. Αρκεί να μην το υπονομεύουμε εμείς οι ίδιοι, αντιμετωπίζοντάς το αμυντικά ως προστατευόμενο είδος υπό εξαφάνιση.
Στις νέες εκδόσεις σας συνυπάρχουν τόσο κλασικά βιβλία που εκδίδονται για πρώτη φορά στα ελληνικά όσο και εντελώς καινούργια. Πώς τα επιλέγετε;
Μίλησα πριν για τις προτεραιότητες, είτε πρόκειται για παλαιότερες, είτε για νέες εκδόσεις. Βασικό κριτήριο είναι να έχει κάτι να πει, να προσθέτει ή να καλύπτει κάποιο κενό στην ελληνική παιδική βιβλιογραφία. Ως προς την εικονογράφηση, να μην εικονοποιεί απλώς την ιστορία αλλά να προτείνει ένα πλαίσιο παράλληλης ανάγνωσης συμπληρώνοντας, ακόμα και υπερβαίνοντας το κείμενο. Να προσφέρεται, τέλος, το βιβλίο για συζήτηση του γονιού με το παιδί. Γι’ αυτό το λόγο προσθέτουμε στο τέλος έναν κωδικό QR όπου ο ενδιαφερόμενος γονιός μπορεί να διαβάσει ένα βοηθητικό κείμενο με θέματα συζήτησης που προκύπτουν από την ανάγνωση. Το πιστεύουμε και το εφαρμόζουμε: το παιδικό βιβλίο είναι οικογενειακή υπόθεση.
Ποιες είναι προτάσεις σας για τα Χριστούγεννα;
Η εξής μία: να διαλέγουμε τα βιβλία που χαρίζουμε στα παιδιά και να συζητάμε μαζί τους γι’ αυτά. Το διάβασμα ενός βιβλίου δεν είναι μηχανική ενέργεια. Προσφέρει απόλαυση και προτείνει με άμεσο ή έμμεσο τρόπο αξίες, που μας ακολουθούν και μας συντροφεύουν κι αφού το κλείσουμε. Όπως επιλέγουμε τη συντροφιά μας, ας επιλέξουμε και τα βιβλία που θα συντροφεύουν τα παιδιά μας. Ας μιλήσουμε γι’ αυτά με μεγαλύτερα παιδιά, βιβλιοπώλες, δασκάλους, άλλους γονείς. Μια τέτοια σχέση εμπιστοσύνης φιλοδοξεί να ξαναχτίσει η Άμμος με τα παιδιά και τους γονείς τους.
Διαβάστε Επίσης
