Προφητικό, ανατρεπτικό, απαισιόδοξο ακόμα και εφιαλτικό έχουν χαρακτηρίσει το μυθιστόρημα του Γάλλο συγγραφέα Μισέλ Ουελμπέκ, "Σεροτονίνη". Τι είναι αυτό που οδήγησε τον Δημήτρη Αγαρτζίδη και τη Δέσποινα Αναστάσογλου, ιδρυτές της ομάδας Elephas tiliensis, στην πρώτη παγκόσμια ελεύθερη μεταφορά του στο θέατρο με πρωταγωνιστές τους Δημήτρη Αγαρτζίδη, Μαρία Γκιώνη, Μαρία Κωνσταντάκη, Άρη Λάσκο, Θεοδώρα Τζήμου και ενίοτε ως special guest τη Δήμητρα Βλαγκοπούλου; Λίγο πριν δούμε την παράσταση, από 3/1, στην Κάμιρο της Κυψέλης ρωτήσαμε τους δυο σκηνοθέτες τι τους ενέπνευσε και ποια στοιχεία στη γραφή του Ουελμπέκ βρήκαν ενδιαφέροντα και ζητήσαμε από τους πρωταγωνιστές να μας συστήσουν τα πρόσωπα που ερμηνεύουν.
Δημήτρης Αγαρτζίδης-Δέσποινα Αναστάσογλου
"Η αυτοκτονία του Φλοράν αξίζει να γίνει ταινία, να γίνει παράσταση, να γίνει βιβλίο. Για κάποιο διεστραμμένο λόγο πρέπει να τη δει ο κόσμος" λέει η Κλαιρ στην παράσταση. Ο Ουελμπέκ στην επιστολική του ανταλλαγή με τον φιλόσοφο Bernard-Henri Lévy γράφει: "Η επιθυμία μου να δυσαρεστήσω καλύπτει μια τρελή επιθυμία να ευχαριστήσω, αλλά θέλω οι άνθρωποι να με αγαπούν για τον εαυτό μου, χωρίς να προσπαθούν να κρύψουν οτιδήποτε θα με έκανε να ντρέπομαι". Σε κάποιον βαθμό διαβάζει κανείς τον Ουελμπέκ ακριβώς για την προθυμία του να ρισκάρει να τον μισούν. Το σοκ είναι ένα δύσκολο εγχείρημα για έναν συγγραφέα, ειδικά όταν το υπηρετεί για τόσο πολύ καιρό. Πρέπει να ειπωθεί η Σεροτονίνη σε ένα μεγάλο μέρος της, διαβάζεται σαν ένα πρακτικό παράδειγμα μιας φθίνουσας πορείας σε γεωμετρική πρόοδο.
Οι γυναικείοι χαρακτήρες σχεδόν εκλείπουν ανθρωπινότητας, αν μπορούμε να το πούμε έτσι, ισούνται με σεξουαλικά βοηθήματα πράγμα για το οποίο ο συγγραφέας έχει κατηγορηθεί. Αλλά αυτό είναι μέρος της ρουτίνας του.
Που και που χαλαρώνει από αυτήν την κοπιαστική συντήρηση της επωνυμίας ως προμηθευτής βρωμιάς στη διανόηση και συλλογίζεται σε μη σεξουαλικές πτυχές της ανθρώπινης ζωής, όπως η γαστρονομία ή το gentrification. Υπάρχουν κάποιες χαρακτηριστικές προβοκάτσιες, άξιες για ένα ή δύο κακοπροαίρετα σχόλια, συμπεριλαμβανομένης της πρότασης να επαναξιολογηθεί ο στρατηγός Φράνκο ως "πραγματικός γίγαντας" για τη συμβολή του στην ανάπτυξη του μαζικού τουρισμού. Το αντιδραστικό χιούμορ είναι επίσης μέρος του brandname του φυσικά. Ο Ουελμπέκ έχει μια κοινωνιολογική περιέργεια που λίγοι άλλοι μυθιστοριογράφοι έχουν.
Η βιομηχανία πολιτιστικής κληρονομιάς, η σκιώδης σύνδεσή της με τον εθνικισμό, ήταν ένα γόνιμο θέμα για τον Ουελμπέκ στο παρελθόν (παρέχει το εμπνευσμένο τέλος του The Map and the Territory). Κατανοεί τη γραφειοκρατία και έχει το χάρισμα να δημιουργεί δραματικά υψηλά διακυβεύματα από φαινομενικά ενοχλητικά θέματα όπως οι ποσοστώσεις γάλακτος και οι κανόνες της.
Ξαφνικά τα φαινομενικά τυχαία στοιχεία του βιβλίου αρχίζουν να συνεργάζονται: η σεξουαλική και η πολιτική ανικανότητα, η λαχτάρα για το παρελθόν, η υποβαθμισμένη αρρενωπότητα, η θλιμμένη, ανυπόφορη θέα των πραγμάτων, το ομιχλώδες παραθαλάσσιο τοπίο με τους οδοκαθαριστές και τα θαλασσοπούλια, το απαίσιο ενδιαφέρον για τα πυροβόλα όπλα, όλα συνενώνονται σε ένα όραμα ζωής μιας μερίδας της ανθρωπότητας που βρέθηκε –συχνά προς αγανακτισμένη της έκπληξη– κολλημένη στη λάθος πλευρά, στο παιχνίδι του παγκοσμιοποιημένου εμπορίου. Υπάρχει μια φρικτά ανησυχητική σκηνή συναλλακτικής παιδεραστίας. Η αηδία φαίνεται για ακόμη μια φορά απαραίτητη: αναπόσπαστο μέρος της καταστροφικής πραγματικότητας που επιδιώκει να διατυπώσει η "Σεροτονίνη".
Ο Ουελμπέκ έχει πιστωθεί ότι προέβλεψε το κίνημα των κίτρινων γιλέκων με αυτό το μυθιστόρημα, ειδικά στις δραματικές σκηνές ένοπλης αντιπαράθεσης. Διέκρινε την μαύρη απαισιόδοξη ψυχολογία που διακρίνει αυτά τα είδη εξέγερσης από άλλες, πιο "υψηλές" εξεγέρσεις. Αυτό εξαργυρώνει την σεξιστική, μισογυνική ανοησία εκείνων των προηγούμενων σκηνών; Όχι πραγματικά: η διασταύρωση που επιχειρεί είναι τρελη, και αποδεικνύεται ότι είναι στρατηγική. Το βιβλίο ελίσσεται μέσα από μια σειρά από γελοίες ανατροπές στην προσωπική ζωή του Labrouste, ξεσπώντας σε μια νότα νοσηρής αυτολύπησης.
Η αγωνία και η οργή των υποβιβασμένων, των αποκρυπτομένων, των "αξιοθρήνητων" σε απόλυτη έκθεση. Ποιος άλλος μυθιστοριογράφος θα είχε την προθυμία να πάει εκεί, πόσο μάλλον ολοκληρωτικά;
Θα έπρεπε να διαβάσουμε Ουελμπέκ γιατί μας οδηγεί στα άδυτα της νοσηρής αρρενωπότητας, της Γαλλίας, του ΥouPorn, του σεξοτουρισμού, του σύγχρονου καπιταλισμου. Έχει το θάρρος να προσεγγίζει θέματα που οι σύγχρονοί του λογοτέχνες δεν θα τολμούσαν να γράψουν και διαθέτει το μοναδικό χάρισμα της δυσμενους προφητείας, : της ισλαμικής τρομοκρατίας με την Yποταγή (2015) και τα κίτρινα γιλέκα με τη Σεροτονίνη.
Οι πρωταγωνιστές και οι ρόλοι που ερμηνεύουν
Δημήτρης Αγαρτζίδης: Ο Φλοράν ξεκινά τη ζωή του με προοπτικές, είναι αστός, με μεγάλη οικονομική άνεση, γίνεται μάλιστα ανώτερο στέλεχος στο Υπουργείο Γεωργίας, αναγνωρίζεται στη δουλειά του, όμως σιγά σιγά δεν αναγνωρίζει τον εαυτό του. Το παιδί που κάποτε ήλπιζε να αλλάξει τον κόσμο έρχεται ως μεσήλικας αντιμέτωπος με ένα σύστημα που συνειδητοποιεί ότι του έχει στερήσει την ίδια τη ζωτικότητα. Τα επίπεδα σεροτονίνης στο ναδίρ τον αναγκάζουν να στραφεί στα ψυχοφάρμακα, ενώ φλερτάρει με την ιδέα της αυτοκτονίας. Είναι δηλαδή ένας από εμάς που κυκλοφορούμε μέσα στο πλήθος της πόλης αποσυνδεδεμένοι από τη φύση, με ένστικτα καταπιεσμένα, με συγκρούσεις και κύματα εσωτερικά που δεν ξέρουμε που θα σκάσουν.
Μαρία Κωνσταντάκη: Με λένε Κλαιρ και είμαι πρώην σύντροφος του Φλοραν Κλοντ του κεντρικού ήρωα δηλαδή της σεροτονίνης. Στη θεατρική διασκευή που έχουν πραγματοποιήσει η Δέσποινα Αναστάσογλου και ο Δημήτρης Αγαρτζίδης, η Κλαιρ αποτελεί τον μαέστρο σ' αυτό το σόου, που είναι καλεσμένα όλα τα σημαίνοντα πρόσωπα της ζωής του πρωταγωνιστή μας... Άνθρωποι διαλυμένοι με κατακερματισμένα όνειρα κ πεποιθήσεις. Φυσικά η Κλαιρ δεν θα μπορούσε να αποτελεί την εξαίρεση. Με καθαρή έλλειψη σεροτονίνης στον οργανισμό της, απόλυτα συμφιλιωμένη με την ιδέα του θανάτου, είναι άλλος ένας ήρωας που δεν μπορείς εύκολα να κατατάξεις σε θύμα η θύτη. Κι άλλος ένας ήρωας που την έλλειψη σετορονινης προσπαθεί να την καλύψει με τεχνητούς τρόπους κι ας ξέρει απ την αρχή την αποτυχία και τη ματαίωση που έρχεται.
Μαρία Γκιώνη: Η Ναταλί είναι μία έφηβη που μεγαλώνει σε μια μικρή επαρχιακή πόλη της Νορμανδίας. Οι περισσότεροι κάτοικοι εκεί είναι κτηνοτρόφοι. Με την ξαφνική τουριστική ανάπτυξη της περιοχής, στο μέρος αρχίζουν να έρχονται διάφοροι άνθρωποι ανεξέλεγκτα και συναντάει έναν από αυτούς. Έναν που έχει ζήσει μακριά από αυτή την πόλη και αυτό της εξάπτει τη φαντασία.
Η σεροτονίνη της είναι στα κόκκινα. Όλες οι ορμόνες της είναι στα κόκκινα, γιατί είναι έφηβη. Όσο για το κείμενο "Σεροτονίνη", ας πούμε ότι ο Μισέλ Ουελμπέκ είναι ένας συγγραφέας που δεν χαρίζεται καθόλου στους χαρακτήρες του.
Άρης Λάσκος: Αιμερίκ - ο κατά δήλωση του Φλοράν "καλύτερός του φίλος" - αγρότης, κτηνοτρόφος που αυτοκτόνησε εν μέσω των μεγάλων αγροτικών διαδηλώσεων στη Γαλλία, είναι ίσως ο πιο "ανθρώπινος" ρόλος σε αυτό το μωσαϊκό χαρακτήρων που σχετίστηκαν κάποια στιγμή με τον Φλοράν. Ένας άνθρωπος που λάτρευε τη φύση και την χειρωνακτική εργασία, που πίστεψε βαθιά στα όνειρά του και έκανε τα πάντα - ακόμα και μια μίνι επανάσταση - για να τα πραγματοποιήσει, πιστεύοντας πως οι κόποι κάποια στιγμή ανταμείβονται. Μάταια όμως. Όπως λέει "η πραγματικότητα δεν...", αφού οι κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες και, κυρίως, ο καπιταλισμός δεν επιτρέπουν τέτοιες αυταπάτες. Έκτοτε κυκλοφορεί με το τραύμα του, την ματαίωσή του, την συντριβή του σε κοινή θέα, ίσως δείχνοντας, παράλληλα, πως τα επίπεδα σεροτονίνης του μειώθηκαν δραματικά... Ακόμα κι αν - εκ των πραγμάτων - ακολούθησε πιστά τις 3 από τις 5 πιο δημοφιλείς οδηγίες για αύξησή της στον οργανισμό του: άσκηση, έκθεση στον ήλιο και προσεγμένη διατροφή. Είπαμε, καμιά φορά, τόσο απλά και τόσο ανθρώπινα "η πραγματικότητα δεν..."
Θεοδώρα Τζήμου: Η Κλαιρ είναι σύντροφος του Φλοράν, είναι κτηνίατρος και έχει έναν γιο, αλλά αυτά ισχύουν και δεν ισχύουν. Τη μια είναι και την άλλη όχι, γιατί η ζωή έρχεται να ισοπεδώσει τις ταυτότητες και να μπλέξει τις προθέσεις, τους σκοπούς και τα νοήματα. Αντικειμενικά δεν έχει καμία ελπίδα και προοπτική ευτυχίας, υποκειμενικά είναι ο πιο ευτυχισμένος άνθρωπος του κόσμου και ας μην έχει τίποτα δικό της. Ζει στο δάσος και φροντίζει τα ζώα, άλλα και η ίδια είναι ένα ζώο που χρειάζεται να την φροντίσει κάποιος μέσα στο δάσος της. Η σεροτονίνη των άλλων δεν την επηρεάζει, η δική της αναβλύζει από κάθε κύτταρό της, περισσεύει και για τους άλλους, ίσως το πρόβλημά της να είναι η υπερπαραγωγή Σεροτονίνης. Δεν κουράζεται, δεν σταματά. κοιτάει κατάματα τον Άλλον και δεν τρομάζει όση βρωμιά και αν βγάζει το βλέμμα του. Μια γενναία ανόητη.
