Τα προϊστορικά ευρήματα της ανασκαφής του Ιονίου Πανεπιστημίου, του Πανεπιστημίου Κρήτης και της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων στη θέση «Κοίμηση» στη Θηρασιά της Σαντορίνης γύρω από το ένδυμα και την υφαντική αξιοποιεί ο Ευθύμης Θέου στα «Ρούχα», μια περφόρμανς που πλέκει την αρχαιολογία με το θέατρο –στο πλαίσιο της συμμετοχής του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης στο πρόγραμμα «Όλη η Ελλάδα - Ένας πολιτισμός». Λίγο πριν το ανέβασμα της παράστασης στο Λύκειον Αριστοτέλους στις 29 Αυγούστου, ο γνωστός ηθοποιός, ένα από τα παλαιότερα μέλη της ομάδας Vasistas- και αρχαιολόγος, μιλά στο «α» για τη σκηνική σύνθεση, που φέρει σκηνοθετικά αλλά και υποκριτικά την υπογραφή του, η οποία εξετάζει την ουσιαστική αξία και διαχρονική σημασία του ενδύματος για τον σύγχρονο άνθρωπο. Η συμμετοχή της δημιουργικής ομάδας στην ανασκαφή, σε συνδυασμό με μαρτυρίες των αρχαιολόγων και των κατοίκων, συνέθεσε το υλικό ενός έργου με έντονα μουσικό χαρακτήρα -σε συνεργασία με τον συνθέτη Kamien Case- που εσωκλείει παράλληλα την εμπειρία ενός ολόκληρου νησιωτικού κόσμου. Τη δραματουργία της παράστασης επιμελήθηκε ο Ευθύμης Θέου μαζί με την Ηλέκτρα Αγγελοπούλου, ενώ τα κοστούμια και η κίνηση είναι του Παύλου Θανόπουλου και της Νικολέτας Ξεναρίου, αντίστοιχα.
Είναι η πρώτη φορά που συνδυάζετε τις ιδιότητες σας ως αρχαιολόγος και άνθρωπος του θεάτρου;
Όχι, «Τα Ρούχα» είναι το τελευταίο μιας σειράς αντίστοιχων έργων, που έχουμε παρουσιάσει από το 2009 έως σήμερα στο Ιερό του Ποσειδώνα στον Πόρο, την Κουτρουλού Μαγούλα, και τα Καταλύματα της Γαύδου. Πρόκειται για εν εξελίξει ανασκαφές στις οποίες συμμετέχουμε μαζί με τους υπόλοιπους καλλιτέχνες της ομάδας, παίρνουμε μέρος στις εργασίες στο πεδίο, στη μελέτη των ευρημάτων στο εργαστήριο, κάνουμε συνεντεύξεις με αρχαιολόγους και ντόπιους, και με το υλικό που συλλέγεται συνθέτουμε ένα έργο, το οποίο συνήθως πρωτοπαρουσιάζεται στον αρχαιολογικό χώρο. Προσπαθούμε έτσι να συστήσουμε την ανασκαφή στην εκάστοτε τοπική κοινότητα ως έναν ανοιχτό, φιλόξενο και προσβάσιμο χώρο, αλλά ταυτόχρονα να δούμε πώς μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τα τυπικά αρχαιολογικά εργαλεία για τη δημιουργία ενός site-specific έργου. Να βγούμε από τα θέατρα, να δουλέψουμε στο δημόσιο χώρο, συχνά στην ύπαιθρο, και σκάβοντας, πλένοντας ευρήματα, διαβάζοντας, εφαρμόζοντας δηλαδή την επιστημονική αρχαιολογική μέθοδο στην καλλιτεχνική μας πρακτική, να δημιουργήσουμε έργα τα οποία γεννιόνται και εκφράζουν πτυχές συγκεκριμένων τόπων και των ανθρώπων τους.
Πότε υπέπεσε στην αντίληψη σας η ανασκαφή στην «Κοίμηση» και τι σας ενέπνευσε να δημιουργήσετε αυτήν την παράσταση;
Αρχικά υπήρξε η επιθυμία να φτιάξουμε ένα έργο για τον κόσμο των ρούχων διαχρονικά. Να κοιτάξουμε, κατά κάποιο τρόπο, τους ανθρώπους από έξω προς τα μέσα, και να δούμε πώς τα ρούχα μπορούν να αποκαλύψουν ολόκληρες πτυχές της συμπεριφοράς μας. Να δούμε τα ρούχα ως μέσο προσωπικής έκφρασης, ως σημείο των διαφορετικών μας ταυτοτήτων, ως εργαλεία στις σχέσεις εξουσίας που αναπτύσσουμε και όχημα για υπέρβαση των κανόνων και απελευθέρωση από συμβάσεις. Είναι ένας πολύ γοητευτικός κόσμος και πολύ οικείος σε μένα γιατί, στην πραγματικότητα, μεγάλωσα μέσα στο μοδιστράδικο της μητέρας μου, ακούγοντας κάθε μέρα αυτή την εκπληκτική γλώσσα των ραφείων και λέξεις όπως «ζορζέτα», «κουφόπιετα», «ντρίλιο», «λαιμόκοψη». Αυτά είναι όλα πολύ γόνιμα υλικά για τη σκηνή. Η επαφή με την ανασκαφή στην «Κοίμηση» ήρθε μέσω της αρχαιολόγου Ίριδας Τζαχίλη, ειδικής στα προϊστορικά υφάσματα και παλιάς μου καθηγήτριας στο πανεπιστήμιο, και του αρχαιολόγου Κώστα Σμπόνια που τα τελευταία χρόνια σκάβουν εκεί έναν οικισμό της 3ης και πρώιμης 2ης χιλιετίας π.Χ. Φτάσαμε στο νησί, πριν δυο χρόνια, «αναζητώντας» αρχικά μέσα στα ευρήματα της ανασκαφής τα αντικείμενα που σχετίζονται με την υφαντουργία: πήλινες αγνύθες από προϊστορικούς αργαλειούς και σφοντύλια από τα αδράχτια για το γνέσιμο. Στην πορεία όμως βρήκαμε πολλά περισσότερα.
Ποια είναι η εμπειρία σας από την ανασκαφή και ποιο είναι το υλικό που συλλέξατε;
Η ανασκαφή είναι πάντα ένα έντονο βίωμα, σωματικά και πνευματικά. Πολύ πρωινό ξύπνημα, δουλειά με αρκετά επίπονο σκάψιμο μέσα στην τομή για ώρες, ταυτόχρονα διαρκής παρατήρηση και ερμηνεία όσων εμφανίζονται μπροστά σου με την αφαίρεση των στρώσεων του χώματος... Είναι μια διαδικασία μέσα από την οποία, ενεργοποιώντας όλο σου το σώμα και τις αισθήσεις σου, παράγεις πρωτόλειες αφηγήσεις, ιστορικές αφηγήσεις –που στη δική μας περίπτωση τροφοδοτούν και το έργο που θέλουμε να δημιουργήσουμε. Στη Θηρασιά όμως –και στη Σαντορίνη γενικότερα–, η εμπειρία αυτή έχει κάτι που δεν το συναντάς πουθενά αλλού στην Ελλάδα. Το νησί, όπως είναι αρκετά γνωστό, στα μέσα περίπου της 2ης χιλιετίας π.Χ. έζησε μια μεγάλη ηφαιστειακή έκρηξη που κατέστρεψε τους οικισμούς του και το κάλυψε με ένα παχύ στρώμα τέφρας και ελαφρόπετρας. Σκάβοντας λοιπόν στην «Κοίμηση» και αφαιρώντας τα στρώματα αυτά βρίσκεσαι, ίσως περισσότερο από οπουδήποτε αλλού, μπροστά σε μια εικόνα ζωής «παγωμένη» κατά κάποιο τρόπο σε μια στιγμή στο παρελθόν. Ένα ολόκληρο τοπίο της Εποχής του Χαλκού που βρίσκεται προστατευμένο κάτω από αυτή τη στρώση της τέφρας. Πέρα από τα ευρήματα της υφαντικής, λοιπόν, όλα αυτά δεν μπορούσαν να μην μπολιάσουν το έργο μας.
«Αρχικά υπήρξε η επιθυμία να φτιάξουμε ένα έργο για τον κόσμο των ρούχων διαχρονικά. Να κοιτάξουμε, κατά κάποιο τρόπο, τους ανθρώπους από έξω προς τα μέσα, και να δούμε πώς τα ρούχα μπορούν να αποκαλύψουν ολόκληρες πτυχές της συμπεριφοράς μας. Να δούμε τα ρούχα ως μέσο προσωπικής έκφρασης, ως σημείο των διαφορετικών μας ταυτοτήτων, ως εργαλεία στις σχέσεις εξουσίας που αναπτύσσουμε και όχημα για υπέρβαση των κανόνων και απελευθέρωση από συμβάσεις».
Ποια είναι η εμπειρία που αποκομίσατε από τον κόσμο της Σαντορίνης;
Η επαφή μας ήταν κυρίως με τον κόσμο της Θηρασιάς. Είναι ένα μικρό νησί εξαιρετικής ομορφιάς, όπως υποπτεύεται κανείς, 20 λεπτά μόνο από τη Σαντορίνη αλλά τελείως διαφορετικό από αυτήν. Έχεις συνεχώς την αίσθηση όταν είσαι εκεί, ότι είναι ένας κόσμος που αντιστέκεται στις ισοπεδωτικές αλλαγές που έχουν γίνει απέναντί του. Η επαφή με τους ανθρώπους ήταν πραγματικά συγκινητική. Μας δέχτηκαν με χαρά και μοιράστηκαν γενναιόδωρα μαζί μας τις μνήμες τους. Μακάρι το έργο μας να είναι καλό αντίδωρο για αυτά που μας έδωσαν απλόχερα – και τα οποία μας κρατάνε συντροφιά δυο χρόνια τώρα.
Ποιος είναι ο ρόλος που διαδραματίζει η μουσική στην παράσταση σας;
Η παράσταση είναι στην πραγματικότητα ένα έργο στα όρια του μουσικού θεάτρου. Βουτώντας με τον συνθέτη Kamien Case στο υλικό των ηχογραφήσεων και συνεντεύξεων που συλλέξαμε στο νησί, δημιουργήσαμε ένα έργο που βασίζεται στη μουσική δύναμη της προφορικότητας. Οι ρυθμοί και οι ποιότητες του λόγου των ανθρώπων που συναντήσαμε δημιουργούν στη σκηνή έναν ηχητικό και έντονα ρυθμικό κόσμο, που μπλέκεται με synth ήχους – έναν κόσμο θραυσματικό, όπως άλλωστε και το αρχαιολογικό υλικό μας.
Τι θα δούμε στο Λύκειο Αριστοτέλους;
Θα δείτε μια αφηγηματική παράσταση, μια κατά βάση ηχητική και μουσική εμπειρία, η οποία οδηγεί τους θεατές να βυθιστούν στον γοητευτικό κόσμο των ρούχων και τις μορφές που έχει πάρει διαχρονικά. Ένα έργο που προσπαθεί να αποκαλύψει μια άλλη πτυχή της αρχαιολογίας, μακριά από τις βεβαιότητες και τις γραμμικές εξιστορήσεις των σχολικών βιβλίων, μια αρχαιολογία προσωπική, ενσώματη και δυνάμει υπαρξιακή.
Περισσότερες πληροφορίες
Τα ρούχα
Με αφετηρία αρχαιολογικά ευρήματα γύρω από την υφαντική και το ένδυμα που βρέθηκαν σε ανασκαφή στη Θηρασία της Σαντορίνης, δημιουργήθηκε μια παράσταση για τη διαχρονική σημασία και αξία του ρούχου.
