Ποιος είναι ο Σικελός συγγραφέας που καταλαμβάνει φέτος τις σκηνές της Αθήνας και τι θέλουν να μας πουν οι ιδιότυπες τραγικές φάρσες του που στοχάζονται με θεατρική ευφυΐα πάνω στα προαιώνια ερωτήματα περί ταυτότητας και ύπαρξης;
Δεν υπάρχει άλλος συγγραφέας (εκτός από τον Τενεσί Ουίλιαμς), που έκανε τη ζωή του θέατρο όπως ο Πιραντέλο. Μια σειρά προσωπικών βιωμάτων που κορυφώθηκαν στην παράφορη ζήλια της γυναίκας του και τη διαγνωσμένη ψυχασθένειά της καθόρισαν αποφασιστικά τη συγγραφική του σφραγίδα. Γεννημένος στη Σικελία λίγο μετά τα μέσα του 19ου αιώνα, γόνος εύπορης οικογένειας, με πλούσια ερεθίσματα –τα αρχαιολογικά μνημεία της Μεγάλης Ελλάδας βρίσκονταν στα πόδια του– και καλή μόρφωση, ο Πιραντέλο ξεκίνησε τη συγγραφική του σταδιοδρομία με νουβέλες, διηγήματα και ποιήματα, όμως τα θεατρικά του έργα είναι αυτά που τον καθιέρωσαν ως έναν από τους πιο ιδιοσυγκρασιακούς δραματουργούς στην παγκόσμια Ιστορία.
Με το ένα πόδι πατάει στην παράδοση του τόπου του και με το άλλο στα σύγχρονά του ρεύματα της ψυχανάλυσης και στα διδάγματα του Φρόιντ, διαμορφώνοντας τελικά ένα εντελώς προσωπικό και ιδιότυπο μείγμα, που καθιστά την καταχώρισή του σε ένα δραματουργικό είδος μάλλον ανώφελη. Άλλωστε τη στιγμή που σε κάποιο έργο του ανακαλύπτουμε ψήγματα π.χ. από το «δυσνόητο» θέατρο του παραλόγου, του οποίου θεωρείται πρωτοπόρος, ταυτόχρονα εντοπίζουμε στοιχεία του μελοδραματικού θεάτρου που διασκέδαζε τις μεγάλες μάζες στον ιταλικό Νότο κατά το γύρισμα του αιώνα.
Η αιτιολογία που συνόδευσε το 1934 τη βράβευσή του με το Νόμπελ λογοτεχνίας, «για τη σχεδόν μαγική δύναμη να μετατρέπει την ψυχολογική ανάλυση σε καλό θέατρο» είναι ενδεικτική της βασικής αγωνίας περί ταυτότητας, την οποία πέρασε σε όλα του τα θεατρικά έργα· όπως ενδεικτικός είναι και ο τίτλος που έδωσε στη συλλογική τους έκδοση: «Γυμνές μάσκες». Για τον Πιραντέλο οι άνθρωποι δεν είμαστε παρά αυτό: ένα σύνολο από μάσκες τις οποίες αλλάζουμε κατά περίπτωση, χωρίς κάποια να θεωρείται αυθεντικότερη ή πιο αληθινή από τις άλλες.
Και τα έργα του είναι μια διαρκής επεξεργασία αυτής της ιδέας, που επεκτείνονται σε επιμέρους προβληματικές: στη σχετικότητα της αλήθειας, στη σύγκρουση μεταξύ πραγματικότητας και ψευδαίσθησης, είναι και φαίνεσθαι, όπως και στην αντιμετώπιση της ζωής ως θεάτρου και του θεάτρου ως αληθινής ζωής. Ο Πιραντέλο έγραψε θέατρο αντλώντας από τις λαϊκές παραδόσεις της Σικελίας και του ιταλικού Νότου, στις οποίες όμως ενστάλαξε τις φιλοσοφικές του ανησυχίες. Έτσι στα έργα του αυτά τα δύο συνήθως εμπλέκονται: μια λαϊκή ιστορία, συχνά παθολογικής ζηλοτυπίας ευθέως εμπνευσμένη από τη συμβίωση με τη γυναίκα του, χρησιμεύει ως μέσο για να διατυπωθούν οι προβληματικές που τον απασχολούν σε βαθμό εμμονής.
Φέτος μια τετράδα παραστάσεων μας δίνει τη σπάνια ευκαιρία να βυθιστούμε στο γοητευτικό σύμπαν του Ιταλού δραματουργού. Να απολαύσουμε «θέατρο μέσα στο θέατρο» στο «Απόψε αυτοσχεδιάζουμε» που σκηνοθετεί ο Δημήτρης Μαυρίκιος αποθεώνοντας τη μαγεία της θεατρικής τέχνης (Εθνικό)· να στοχαστούμε πάνω στις διαφορετικές όψεις της πραγματικότητας στο «Έτσι είναι, αν έτσι νομίζετε» που παρουσιάζει ο Νίκος Καμτσής (Τόπος Αλλού)· να διαπιστώσουμε τις πολλαπλές ταυτότητες που μπορεί να υιοθετήσει κάποιος εξαιτίας του κοινωνικού καταναγκασμού στο «Να ντύσουμε τους γυμνούς» που σκηνοθετεί Γιάννος Περλέγκας (Τέχνης)· ή, με αφορμή το διήγημα «Ο άνθρωπος με το λουλούδι στο στόμα», να απολαύσουμε μια κατάθεση ψυχής διά στόματος Άρη Λεμπεσόπουλου πάνω στα μεγάλα και μικρά ερωτήματα της ζωής (Altera Pars).
Περισσότερες πληροφορίες
Να ντύσουμε τους γυμνούς
Μια προδομένη γυναίκα πίνει δηλητήριο γιατί ο αγαπημένος της παντρεύεται άλλη. Ο Πιραντέλο ξεγυμνώνει τους ήρωες για να μας δείξει πως η ζωή είναι μια αλυσίδα από τυχαία γεγονότα και οι πράξεις μας μας ακολουθούν.
Έτσι είναι, αν έτσι νομίζετε
Ένα από τα δημοφιλέστερα έργα του συγγραφέα θέτει το ζήτημα της σχετικότητας της «αλήθειας», αντλώντας έμπνευση από τη θεωρία του Αϊνστάιν, και καυτηριάζει την «κανιβαλική» διάθεση μιας μικρής κοινωνίας ανθρώπων για κουτσομπολιό.
Απόψε αυτοσχεδιάζουμε
Mια παράσταση-ύμνος στο θέατρο και στους ανθρώπους του, που συνδυάζει τη δραματουργία του Πιραντέλο με την πρωτότυπη μουσική του Χατζιδάκι, αποτυπώνοντας την εκρηκτική σχέση ανάμεσα στον δημιουργό και στο δημιούργημά του.
Ο άνθρωπος με το λουλούδι στο στόμα
Ένας ηθοποιός μονολογεί αλλά και συνδιαλέγεται με έναν μουσικό, υπό τους ήχους ενός ακορντεόν, σε μια παράσταση ύμνο της ανθρώπινης ύπαρξης, βασισμένη στο ομώνυμο έργο του Λουίτζι Πιραντέλο.
