Το μυθιστόρημα «Ζ» του Βασίλη Βασιλικού, γύρω από την υπόθεση της δολοφονίας του βουλευτή Γρηγόρη Λαμπράκη, έγινε ταινία, θεατρική παράσταση και τώρα μεταγράφεται σε λυρικό έργο σε σύνθεση του Μηνά Μπορμπουδάκη, λιμπρέτο του Βαγγέλη Χατζηγιαννίδη και σκηνοθεσία της Κατερίνας Ευαγγελάτου. Η παράσταση κάνει πρεμιέρα στις 2/3 στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα «Σταύρος Νιάρχος».
«Λογοτεχνικό ρεπορτάζ» ή «φανταστικό ντοκιμαντέρ ενός εγκλήματος» το έχει χαρακτηρίσει ο ίδιος ο Βασίλης Βασιλικός, ενώ θα μπορούσε να καταταχθεί στην κατηγορία του non-fiction novel, την οποία εγκαινίασε το «Εν ψυχρώ» του Τρούμαν Καπότε. Όπως και να ’χει, το «Ζ», που συνδυάζει τα πραγματικά περιστατικά –το δημοσιογραφικό και προανακριτικό υλικό της υπόθεσης Λαμπράκη– με τη μυθοπλασία, γράφτηκε και εκδόθηκε εν θερμώ, στα μέσα της εκρηκτικής δεκαετίας του ’60 και μόλις τρία χρόνια μετά τη δολοφονία του βουλευτή της ΕΔΑ, κάνοντας αίσθηση σε λογοτεχνικούς και πολιτικούς κύκλους. Το σημαντικό αυτό το έργο, μετά την κινηματογραφική και θεατρική μεταφορά του, γίνεται τώρα πηγή έμπνευσης και, για το λυρικό θέατρο. Μπορούν οι τεχνικές αφήγησης του λυρικού θεάτρου να αναδείξουν τόσο την ανθρώπινη όσο και την πολιτική διάσταση της ιστορίας; Μένει να το δούμε.
Σύντομο flash back. Το «“Ζ”: Φανταστικό μυθιστόρημα ενός εγκλήματος» έκανε την πρώτη του έκδοση το 1966, ενώ βρισκόταν σε εξέλιξη η δίκη για τη δολοφονία του αριστερού βουλευτή από δεξιούς παρακρατικούς κύκλους της Θεσσαλονίκης. Ένα χρόνο μετά η κυκλοφορία του απαγορεύτηκε στην Ελλάδα από το χουντικό καθεστώς, αλλά μεταφράστηκε στα γαλλικά από τον εκδοτικό οίκο Γκαλιμάρ και μέσα στην τριετία 1967-1970 μεταφράστηκε σε είκοσι δύο γλώσσες, ακόμη και στα σουαχίλι. Σε αυτό συντέλεσε και η εξαιρετική κινηματογραφική μεταφορά του από τον Κώστα Γαβρά το 1969 με πρωταγωνιστή τον Ιβ Μοντάν, ενώ μόλις πριν από έξι χρόνια η σκηνοθέτις Έφη Θεοδώρου μετέφερε με επιτυχία το μυθιστόρημα-σταθμός στη σκηνή για λογαριασμό του Εθνικού Θεάτρου.
Σήμερα, πενήντα δύο χρόνια μετά την πρώτη κυκλοφορία του, τόσο η πλοκή όσο και τα λεγόμενα «λυρικά», δηλαδή τα πιο υποκειμενικά κεφάλαια του βιβλίου, συνεχίζουν να γοητεύουν. Αυτά θα φωτίσει, μεταξύ άλλων, η οπερατική εκδοχή του έργου στην Εναλλακτική Σκηνή Εθνικής Λυρικής Σκηνής , από τις 2/3. Ο συνθέτης Μηνάς Μπορμπουδάκης, ο Βαγγέλης Χατζηγιαννίδης, που υπογράφει το λιμπρέτο και η Κατερίνα Ευαγγελάτου, σκηνοθέτις πολλών θεατρικών επιτυχιών, συνεργάστηκαν με ένα πνεύμα «εξερεύνησης» των δυνατοτήτων έκφρασης του μουσικού θεάτρου σήμερα, για να δημιουργήσουν ένα θέαμα με θεατρικότητα, ένταση, ευαισθησία, επαναστατικό αέρα και χιούμορ. Ο 44χρονος συνθέτης αναφέρει για το ηχητικό τοπίο του έργου: «Γκάζια, ο ψίθυρος μιας γυναίκας, παραμορφωμένες φωνές στα μεγάφωνα, πέτρες που χτυπάνε κλειστά παντζούρια, εσωτερικές φωνές και ρυθμικοί θόρυβοι από τις ράγες ενός τρένου μας ταξιδεύουν σε ηχότοπους που ξεδιπλώνονται σε δύο επίπεδα: στον κόσμο των σκέψεων και στην πραγματικότητα, θέτοντας το αναπάντητο ερώτημα: Γιατί;».
Η Κατερίνα Ευαγγελάτου, από την πλευρά της, μας απάντησε στο ερώτημα αν είναι πιο δύσκολο να καθοδηγείς σκηνοθετικά λυρικούς καλλιτέχνες ως εξής: «Δεν τίθεται θέμα σύγκρισης… Πρόκειται για μια παράσταση συνόλου, με εξαιρετικούς λυρικούς τραγουδιστές αλλά και ηθοποιούς, όπως ο Δημήτρης Παπανικολάου που ερμηνεύει τον Ζ. Με τον Μηνά Μπορμπουδάκη κατά την περίοδο της επιλογής δεν αναζητούσαμε μόνο την τεχνική αρτιότητα. Μας ενδιέφερε εξίσου η προσωπικότητα των ερμηνευτών, επειδή το έργο βασίζεται πολύ στους χαρακτήρες». Τέλος, τα σκηνικά που υπογράφει η Εύα Μανιδάκη και τα κοστούμια της Βασιλικής Σύρμα αναλαμβάνουν να μας μεταφέρουν στην ατμόσφαιρα της δεκαετίας του ’60 αλλά και να αναδείξουν τα δύο επίπεδα της παράστασης, αυτό της δράσης και εκείνο των ιδεών.
Περισσότερες πληροφορίες
Ζ
Όπερα του Μηνά Μπορμπουδάκη σε λιμπρέτο του Βαγγέλη Χατζηγιαννίδη, βασισμένο στο ομότιτλο θρυλικό μυθιστόρημα (1966) του Βασίλη Βασιλικού, με θέμα τη δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη τον Μάιο του 1963 στη Θεσσαλονίκη.
