Mε τον Κώστα Καζάκο στον επώνυμο ρόλο ξεκινά η καλοκαιρινή περιοδεία της παράστασης «Οιδίποδας επί Κολωνώ» που σκηνοθέτησε ο Σταύρος Τσακίρης. Με αφορμή την πρώτη παρουσίασή της στην Επίδαυρο (7-8/7), ο σκηνοθέτης μίλησε στη Μαρία Κρύου για τη δραματουργική προσέγγιση που προτείνει και για τα πρόσωπα της τραγωδίας.
Είναι η πρώτη φορά που σκηνοθετείτε τον Κώστα Καζάκο;
Είναι η δεύτερη φορά που συνεργάζομαι με τον Κώστα Καζάκο μετά την «Ανάκριση» του Πέτερ Βάις που παρουσιάστηκε με επιτυχία το 2013. Ο ρόλος του «Οιδίποδα στον Κολωνό» για να παρασταθεί από σκηνής χρειάζεται, εκτός από τη θεατρική ενδελέχεια, που κατά κοινή ομολογία χαρακτηρίζει τον Καζάκο, απαιτείται και το προσωπικό βίωμα. Ο Καζάκος το έχει κι εμείς το μαθαίνουμε από αυτόν.
Βρισκόμαστε μπροστά στο τέλος της ζωής του τραγικού ήρωα. Μια πρώτη σκέψη είναι πως ο θάνατος συνδέεται με το θείο, πώς γεφυρώνει όμως ο ποιητής το θείο με το ανθρώπινο;
Νομίζω ότι το έργο γίνεται πιο χρήσιμο αν «διαβαστεί» με μια άλλη ματιά. Ο θάνατος δεν είναι μια διαδικασία στην οποία μετέχει το θείο, αφού η έκβαση του θνητού βίου είναι μια νομοτέλεια κοινή για όλους. Από τη γέννησή μας, ο θεός συμμετέχει περιμένοντας τον «τόκο» του, όπως λέει κι ο Μακρυγιάννης. Έτσι και στη δική μας παράσταση δεν παρουσιάζεται η αγωνία του θανάτου· περισσεύει το αίσθημα της γαλήνης. Επιθυμούμε να μοιάζει περισσότερο με μια συνάντηση ανθρώπων οι οποίοι αναλογίζονται από κοινού τις δυνατότητες ευτυχίας που παρουσιάζονται στο εναπομείναν μέρος της ζωής μας.
Ο Οιδίποδας είχε φτάσει στον κολοφώνα της δόξας και της ευτυχίας και τελικά κατάντησε ο πιο δυστυχισμένος άνθρωπος. Ο Οιδίπους επί Κολωνώ είναι ίσως ο δυσκολότερος ανδρικός ρόλος που έχει γραφεί ποτέ;
Στην τέχνη του ηθοποιού δεν μπορώ ν’ αναγνωρίσω τις δυσκολίες ή τις ευκολίες μέσα από μια αντικειμενική κλίμακα. Όλα έχουν να κάνουν με τις παρακαταθήκες του κάθε ηθοποιού. Το καθήκον του ηθοποιού είναι σίγουρα το δυσκολότερο ενέργημα απ’ όλα που συνεργούν για τη δημιουργία μιας παράστασης. Το υλικό που διαχειρίζεται είναι ο ίδιος του ο εαυτός. Έπεται βέβαια του συγγραφέα αλλά μόνο σαν χρονική αλληλουχία. Οπότε οι ρόλοι είναι σαν προϋπάρχοντα δωμάτια χτισμένα μέσα στις αναμνήσεις του. Όλα εξαρτώνται από το θάρρος που οδηγεί στην εξερεύνηση, η παρατηρητικότητα και η ευαίσθητη καταγραφή των εντυπώσεων, η γερή μνήμη κατά την επιστροφή και τέλος η ευγλωττία στην αφήγηση. Ο ηθοποιός είναι ένας απολογητής. Κρίνεται για την κατανόηση και την αγάπη που διαθέτει για την ανθρώπινη φύση ακόμη και την πιο σκοτεινή. Αν αυτό του είναι δύσκολο τότε αποτυχαίνει.
Πιστεύετε πως η ανθρώπινη βούληση είναι ισχυρότερη από τη μοίρα;
Οι όποιες σκέψεις μου γι’ αυτό το θέμα είναι πιο άναρχες. Μου ταιριάζει καλύτερα η Ανατολή. Αντιλαμβάνομαι αυτόν τον αγώνα περισσότερο μέσα από χαοτικά συστήματα. Ποντάρω στην τυχαιότητα χωρίς να με απαλλάσσω από την ευθύνη. Ίσως και κανένα από τα δυο δεν υπάρχει. Η κατανόηση των άλλων και η συμβίωση είναι το μέλλον μας. Οτιδήποτε άλλο είναι μια υπερεκτίμηση της οντότητάς μας και των δυνατοτήτων μας.
Είναι η δεύτερη φορά που σκηνοθετείτε τον «Οιδίποδα επί Κολωνώ». Τι σας «δίδαξε» η παλιότερη εμπειρία και τι θελήσατε να κρατήσετε ή να αφαιρέσετε στη νέα σας προσέγγιση;
Έχουν περάσει δεκαεννέα χρόνια από τότε. Ήμουν πολύ νέος για να μπορώ να διδαχτώ. Τότε έκανα παραστάσεις και τώρα θέλω να καταλάβω το θέατρο. Δεν νομίζω ότι υπάρχει κάποιο κοινό μεταξύ των δυο στιγμών. Ευτυχώς παραμένω ο ίδιος άνθρωπος κι έτσι μπορώ να κατανοήσω ότι είναι όμορφο που πάντα έρχονται κι άλλα. Το αύριο είναι πάντα καλύτερο απ’ το χθες.
Τι σας κέντρισε το ενδιαφέρον στην καινούργια μετάφραση του Δημήτρη Δημητριάδη;
Το ενδιαφέρον στον Δημητριάδη είναι ο ίδιος. Ότι υπάρχει στον καιρό μας, ότι γεννήθηκε Έλληνας και ότι μεγαλώνει αυτήν την γλώσσα που εμείς τρυγάμε την ομορφιά της. Η μετάφραση Τραγωδιών δεν είναι διαγωνισμός Αρχαιογνωσίας, όπως στείρα ευαγγελίζονται κάποιοι κι ο Δημητριάδης, αν και τίποτα δεν του λείπει, το ξέρει. Είναι περίσσευμα ευαισθησίας και πρωτογενούς δημιουργικότητας. Είναι υψηλή αξία η υποταγή σ’ έναν παλαιό συγγραφέα και στους τρόπους του. Μόνο αν αντιληφθούμε την αυταπάρνηση του αμπιγιέρ θα εκτιμήσουμε και τον πρωταγωνιστή. Ο Δημητριάδης είναι ο πιο δοτικός «πλούσιος» που έχω γνωρίσει. Θέλω να τον συναντώ καθημερινά γιατί κοντά του προσπερνώ την χαμοζωή.
Συνδυάζεται μέρος του κειμένου με κείμενα προερχόμενα από άλλα έργα ή από φιλοσοφικές σκέψεις;
Εκτός από ένα μικρό κείμενο πέντε σειρών στην έναρξη της παράστασης, σαν πρόλογος, με την μορφή που γινόταν και στην εποχή του Σοφοκλή και συνδέεται ο θεατής με το σύνολο του μύθου, δεν υπάρχει καμία προσθήκη. Βέβαια, υπάρχει μια επιβεβλημένη για την εποχή μας κι όπως αντιλαμβανόμαστε τη θεατρική πράξη, παρέμβαση ως προς τη δομή του κειμένου. Κάποιες αφαιρέσεις και πολύ λίγες αντιμεταθέσεις. Σίγουρα υπάρχουν αναφορές σε σκέψεις και συστήματα. Όμως αχνά, ανεπαίσθητα. Αν γίνουν αναγνωρίσιμες καλώς, αλλιώς ας μείνουν φωνές του κόσμου.
Η παράσταση σας είναι ένα ιδεαλιστικό βλέμμα πάνω στην τραγική μοίρα του ανθρώπου;
Όχι. Δεν είναι μια θρησκευόμενη παράσταση, ούτε συμβολιστική, ούτε ηθικολογική. Χωρίς βέβαια να εξορίζει το ρίγος που δημιουργεί στον άνθρωπο ο φόβος του θανάτου. Προσπαθεί να συμφιλιωθεί μ’ αυτό όπως το κάνουν όλα τα λαϊκά έθιμα χωρίς όμως να αναπαριστά κάτι τέτοιο. Θέλει να βρει το κύτταρο που ενεργοποιεί μια τέτοια εκδήλωση μεταγραμμένο σε μια σημερινή αισθητική και λογική.
Πόσο καθοριστικός είναι ο ρόλος του Ξένου, που ερμηνεύει ο Δημήτρης Λιγνάδης;
Ο ρόλος του Ξένου είναι το στοίχημα της παράστασης. Υφολογικά, δομικά, ερμηνευτικά. Ο Ξένος είναι ο πυρήνας της αφήγησης χωρίς να είναι αφηγητής. Μια χειρονομία του προσθέτει, αφαιρεί ή ολοκληρώνει ένα θέμα. Διατυπώνει ερωτηματικά που υποχρεώνουν τα πρόσωπα του δράματος να εξελίσσουν το μύθο, αφού το αίτημα θεατών και θεώμενων είναι η εξέλιξη της αφήγησης που θα φέρει και το «έλεος». Αν όμως δεν δεχόταν την πρότασή μας ο Δημήτρης, δύσκολα θα πραγματωνόταν όλο αυτό. Είναι ένας ηθοποιός με ισχυρή αρματωσιά. Καλλιτεχνική και φιλολογική. Αγαπά την ποίηση και κατέχει την τέχνη των ρυθμών. Ακούει τη μουσική και είναι αισθαντικός άνθρωπος.
Ποια ερμηνευτική κατεύθυνση δώσατε στους ηθοποιούς σας;
Ακολουθώντας μια αμιγή αφηγηματική φόρμα, προκρίναμε τη λύση οι ήρωες του δράματος να είναι άνθρωποι με αναγνωρίσιμη συμπεριφορά, χωρίς την αίσθηση του μοιραίου όπως συμβαίνει στα παραμύθια. Ο βαθμός δυσκολίας για τους ηθοποιούς έγινε πολύ μεγάλος, αφού έπρεπε να ισορροπήσουν ανάμεσα στη μεγάλη φόρμα και την οικεία συμπεριφορά των προσώπων. Τα αποτελέσματα είναι θαυμαστά. Η Αντιγόνη, τα μάτια του τυφλού Οιδίποδα, είναι η οδηγός και ο φρουρός. Είναι η προσωποποίηση της θυσίας από αφοσίωση. Τον ρόλο υποδύεται η θαυμάσια Κόρα Καρβούνη. Η ευαίσθητη Τζένη Κόλλια ερμηνεύει τη μικρότερη κόρη Ισμήνη.
Ένα πρόσωπο ευάλωτο που στην κατάλληλη στιγμή αποδεικνύει το μεγαλείο του. Ο Κρέων, ο νουνεχής συγγενής του Οιδίποδα και μελλοντικός βασιλιάς της Θήβας μετέρχεται όλων των πολιτικών μέσων για να πείσει τον Οιδίποδα να επιστρέψει στη Θήβα. Η πολιτική όμως δεν αντιλαμβάνεται την ανθρώπινη εκδοχή της πραγματικότητας και πληγώνει τους ανθρώπους. Ένας σπουδαίος ηθοποιός κι όχι μόνο, ο Δημήτρης Ήμελλος δίνει πνεύμα και σώμα σ’ αυτόν τον ρόλο και τον δικαιώνει. Ο Άρης Τρουπάκης φέρνει με κύρος στη σκηνή τον ρόλο του Θησέα. Μια νεανική ψυχή με ανάποδη πορεία από τον Οιδίποδα.
Ένας άνθρωπος αλλά και αρχηγός κράτους που άθελά του βρίσκεται στο κέντρο των γεγονότων. Στην ακμή ανάμεσα στον Μυθικό κόσμο που τελειώνει και τον κόσμο του νομικών πλαισίων που ανατέλλει. Πρέπει ν’ αποφασίσει και να συναιρέσει τον ανθρώπινο προορισμό με το ανθρώπινο δημιούργημα, την νομοθεσία, που συνεπάγεται παντοτινή σκλαβιά. Ο γιος Πολυνείκης ερμηνεύεται από το δυναμικό Δημήτρη Λάλο. Η πιο μοιραία μορφή της ιστορίας. Διεκδικεί το δίκαιο του σπέρνοντας τον θάνατο και πετυχαίνει να προκαλέσει έναν εμφύλιο αδελφοκτόνο πόλεμο. Η κατάληξή του είναι η αναμενόμενη.
Ο Μίνως Μάτσας γράφει μουσική, η οποία αποδίδεται επί σκηνής από τέσσερις ιεροψάλτες. Τι θέλετε να δηλώσετε με αυτή τη λυρική εκδοχή του Χορού;
Η μουσική σ’ αυτό το εγχείρημα έχει μια τελείως διαφορετική λειτουργία απ’ αυτήν που έχουμε συνηθίσει να γίνεται στο θέατρο και ειδικότερα στ’ ανεβάσματα Αρχαίας Ελληνικής τραγωδίας. Άλλες φορές συμπληρώνει το αίσθημα του ρόλου. Ο ηθοποιός παρουσιάζει τη διάνοια του ρόλου. Κι άλλες φορές επεκτείνει το αίσθημα της σκηνής. Είναι μια έρευνα που έχουμε ξεκινήσει με το Μίνω εδώ και πολύ καιρό. Δουλεύουμε πάνω σε διαφορετικές μορφές δραματουργίας και ελπίζουμε κάποια στιγμή να βγει ένα συμπέρασμα στην συνύπαρξη της μουσικής του λόγου και της εικόνας. Θα μπορούσε κανείς να πει ότι ψάχνουμε τον ραψωδό ή την ολοκληρωμένη μορφή της τραγωδίας ή ένα είδος μουσικού θεάτρου.
Ίσως είναι φιλόδοξα όλα αυτά, αλλά για την ώρα περνούμε καλά με τις καθημερινές συζητήσεις μας. Άρα μην ψάξετε τη λειτουργία του χορού όπως την γνωρίζουμε γιατί σ’ αυτήν την παράσταση τέτοιος δεν υπάρχει. Ίσως ο χορός να είναι οι θεατές. Ο Σοφοκλής είχε επιλέξει να αποτελείται από πολίτες με κριτική θέση. Γιατί να μην είναι οι σημερινοί Θεατές. Οι τέσσερις επαγγελματίες ψάλτες, τέσσερις αυθεντικοί καλλιτέχνες (Κ.Τριανταφυλλίδης, Π. Δασκαλοθανάσης, Θ. Παλτόγλου, Π. Διαμαντόπουλος) μας δίνουν το χρώμα που έμαθαν και προσφέρουν με αφοσίωση σε όλη τους τη ζωή. Δεν παρασταίνουν κάτι άλλο. Τα νέα παιδιά (Β. Δημητριάδη, Π. Καμένος, Ο. Καρύδας, Α. Κλαυδιανού, Α. Αντρέοβιτς) είναι ό,τι πιο ελπιδοφόρο συνάντησα τα τελευταία χρόνια στο θέατρο.
Περισσότερες πληροφορίες
Οιδίπους επί Κολωνώ
Το κύκνειο άσμα του Σοφοκλή όπου ο βασιλιάς Οιδίποδας, τυφλός και ανήμπορος, αποζητά τη λύτρωση του θανάτου αλλά και απαντήσεις για την τραγική του μοίρα
