Στις 19/1 η ΚΟΑ, υπό την μόλις 25χρονη Λιθουανή αρχιμουσικό Ιζαμπέλ Γιανκαουσκάιτε, υποδέχθηκε ξανά -μετά από σχεδόν δύο δεκαετίες- την Γεωργιανή Ελισσό Βιρσαλάτζε, μία από τις πιο θρυλικές πιανίστριες της μεγάλης "ρωσικής" σχολής με διεθνή παιδαγωγική παρουσία και σχετικά έντονη συναυλιακή αλλά εξαιρετικά περιορισμένη δισκογραφική δραστηριότητα. Θεωρούμενη ως μία από τις κορυφαίες παγκοσμίως (αν όχι, η απολύτως κορυφαία!) ερμηνεύτριες του Σούμαν, η 81χρονη πιανίστα ερμήνευσε -ως συνήθως…- το μοναδικό και κοσμαγάπητο "Κοντσέρτο για πιάνο" του.
Το παίξιμό της καθήλωσε για το ρυθμικό του σφρίγος, το συνδυασμό δεξιοτεχνικής σιγουριάς και εκφραστικότητας, νεύρου και ποίησης, την αφηγηματική του ευφράδεια. Στιβαρές συγχορδίες, πρωτοφανούς καθαρότητας κλίμακες, πλήθος αποχρώσεων, περίτεχνες -πλην συνεχώς αβίαστες!- διακυμάνσεις ταχυτήτων και δυναμικής, φραζάρισμα μεγάλης ρευστότητας οριοθετούσαν μία μοναδική εκφραστική παλέτα, που δικαίωνε συνεχώς την συναισθηματικά ανήσυχη σουμανική γραφή, με την άλλοτε εξωστρεφή άλλοτε στοχαστική διάσταση. Η εμπειρία και ο μεγάλος, χυμώδης ήχος επέτρεπε στην σολίστ να ηγείται διαρκώς της συμπόρευσης με την ΚΟΑ. Απέναντι σ’έναν τέτοιο μύθο του πιάνου δεν είναι φυσικά ποτέ αυτονόητο για ένα/μία αρχιμουσικό (και δη σχετικά άπειρο/η) να μπορέσει να διασφαλίσει ισότιμη ορχηστρική συνομιλία. Εν προκειμένω, πλην των πολύ ωραίων σολιστικών συνεισφορών των ξύλινων (το όμποε του Γιάννη Οικονόμου, το κλαρινέτο του Μουρίκη), η ορχήστρα ήχησε κάπως βαριά και παρέμεινε σε δεύτερο πλάνο – κάτι που ελάχιστη σημασία είχε εν προκειμένω.
Υπό τις έντονες επευφημίες του κοινού, η Βιρσαλάτζε επιβεβαίωσε την κλάση της και στο μοναδικό ανκόρ, την ποιητική 2η -σε λα ελάσσονα- από τις "Μαζούρκες" του έργου 68 του Σοπέν.
H βραδιά άνοιξε με τρία 15λεπτης διάρκειας συμφωνικά ποιήματα με θεματική από την ελληνική μυθολογία. Αρχικά ακούσθηκε η "Υπνερωτομαχία Πολύφημου" του -κυρίως γνωστού ως πιανίστα- Θάνου Μαργέτη. Γραμμένο σε ένα άλλοτε νεορομαντικό άλλοτε ιμπρεσιονίζον ιδίωμα, το αρθρωμένο σε διαδοχικά επεισόδια κομμάτι αξιοποίησε, με σαφή αίσθηση κινηματογραφικού σασπένς, τα διακριτά ηχοχρώματα πολλών οργάνων, ιδίως πνευστών. Από την προσεγμένη εκτέλεση την προσοχή τράβηξε ιδιαίτερα ένα εμπνευσμένο σόλο βιολοντσέλου (Τιμόθεος Γαβριηλίδης- Πέτριν) αλλά και μια στιχομυθία του με το φλάουτο (Γιάρκε).
Ακολούθησαν τα συμφωνικά ποιήματα "Ορφέας" και "Προμηθέας", δύο από τα 12 συνολικά που έγραψε ο Λιστ. Ο Ουγγρικής καταγωγής συνθέτης θεωρείται ουσιαστικά ο πατέρας του είδους του συμφωνικού ποιήματος, το οποίο αποδέσμευσε την μουσική από τις καθιερωμένες φόρμες της εποχής και την έθεσε ελεύθερα στην υπηρεσία εξωμουσικών πηγών έμπνευσης (εικόνες, πρόσωπα, τόποι, λογοτεχνικά έργα κλπ).
Αμφότερα γράφτηκαν στην Βαϊμάρη ως συμφωνικές εισαγωγές, το πρώτο σε ανέβασμα της όπερας του Γκλουκ "Ορφέας και Ευρυδίκη", το δεύτερο σε μουσική προορισμένη να εκτελεσθεί στο πλαίσιο αφιερώματος στον Χέρντερ, κορυφαίο διανοητή (βασικό θεωρητικό του περίφημου καλλιτεχνικού κινήματος "Θύελλα και ορμή") και ποιητή, μεταξύ άλλων ενός "Προμηθέα λυόμενου", οι στίχοι του οποίου ενέπνευσαν τα φωνητικά μέρη της.
Οι πολύ προσεγμένες ερμηνείες κατέδειξαν το ταλέντο της Γιανκαουσκάιτε, που κατάφερε να προβάλλει με τη μουσική της διεύθυνση τις διαφορετικές ποιότητες της γραφής κάθε έργου. Για να δικαιώσει την υποβλητική/ονειρική ατμόσφαιρα του πιο λυρικού "Ορφέα", άντλησε το καλύτερο από όλα τα όργανα της ορχήστρας, και δη τα ξύλινα με τα εκμαυλιστικά σόλι (ιδίως αυτό αγγλικού κόρνου της Παντελίδου στο φινάλε), την άρπα -όργανο που συνιστά εξέλιξη της αρχαίας λύρας που έπαιζε ο Ορφέας- της Ξαγαρά, το κόρνο (Σαλβάνος) και το σύνολο των εγχόρδων (το βιολί του Γραμματικόπουλου, το τσέλο του Τιμόθεου Γαβριηλίδη- Πέτριν). Κατεύθυνε δε με ακρίβεια την -μεστής ηχητικής εικόνας- ορχήστρα στην μεγαλοπρεπή κορύφωση του έργου.
Στον πιο δραματικό "Προμηθέα", με τους "βαγκνερικούς" απόηχους, η ερμηνεία υπήρξε απερίφραστα ρομαντική, με σαφείς περιγραφικές αρετές. Έχοντας στέρεη εποπτεία της παρτιτούρας, η Λιθουανή αρχιμουσικός φώτισε άριστα τον διακριτό χαρακτήρα των σύντομων επεισοδίων της, εκμεταλλευόμενη την εγρήγορση της ορχήστρας, και δη το άρτιας φραστικής, γεμάτο ένταση παίξιμο των εγχόρδων ακόμη και στις μεγαλόπρεπες κορυφώσεις.
Ο βαθμός επεξεργασίας των ερμηνειών σε ένα όχι εύκολο ρεπερτόριο και το εύρος ανταπόκρισης της ΚΟΑ στα κελεύσματά της κατέδειξαν ότι για τη νεότατη Γιανκαουσκάιτε το μέλλον προμηνύεται λαμπρό!
Στις 5/1, στην πρώτη συναυλία της χρονιάς η ΚΟΑ φιλοξένησε δύο παλιούς γνώριμους, τον διαπρεπή Ρώσο πιανίστα Μιχαήλ Πλετνιόφ και τον Γάλλο αρχιμουσικό Φιλίπ Ωγκέν, ταξιδεύοντας μας στη "μεγάλη Βιέννη".
Το πρόγραμμα περιελάμβανε στο πρώτο μέρος του δύο κοντσέρτα για πιάνο της εποχής του κλασικισμού, που ο Πλετνιόφ ερμήνευσε -αρκετά ιδιοσυγκρασιακά!- σε δικό του σύγχρονο πιάνο με ουρά, ρωσικής κατασκευής. Αρχικά ακούσθηκε το "Κοντσέρτο για πιάνο Hob. XVIII:11" του Χάϋντν, ένα από τα πρώτα κοντσέρτα που ο σπουδαίος συνθέτης έγραψε -στη λαμπερή τονικότητα της ρε μείζονος- για πιάνο (τότε, νέο ακόμη όργανο), με σκοπό να εκμεταλλευθεί τις μεγαλύτερες -σε σχέση με τα μέχρι τότε πληκτροφόρα- εκφραστικές του δυνατότητες. Θαύμασε εδώ κανείς τον ωραίο ήχο και την δεξιοτεχνική ασφάλεια του 67χρονου Ρώσου σολίστ (που απέδωσε τις αυθεντικές καντέντσες), την κομψότητα και κινητικότητα του παιξίματος στο αρχικό vivace, την καθαρότητα και ευγένεια του ενδιάμεσου μελωδικότατου αργού μέρους, τη χάρη και το χιούμορ του καταληκτικού ουγγρικού ροντό! Καθοριστικής σημασίας για την πολύ όμορφη ερμηνεία, που σεβάσθηκε το ύφος της γραφής, ήταν και ο προσεγμένος διάλογος του πιανίστα με το ορχηστρικό κλιμάκιο δωματίου (25 έγχορδα, και από ένα ζεύγος όμποε και κόρνων), που άλλοτε παρέμεινε σε επίπεδα διακριτικής συνοδείας, άλλοτε διέθετε περισσότερο νεύρο!
Αλλαγή εικόνας με το "Κοντσέρτο για πιάνο αρ. 24" του Μότσαρτ, το οποίο διαπνέεται από μία πρωτόγνωρη αίσθηση δραματικότητας, όντας ένα από τα μόλις δύο πιανιστικά του κοντσέρτα που γράφηκαν σε ελάσσονα τονικότητα. Η ερμηνεία άφησε μιαν αίσθηση μεγάλης αμηχανίας, ηχώντας στυλιστικά εντελώς ξεπερασμένη/παλιομοδίτικη. Αφενός, λόγω των εξαιρετικά αργών τέμπι (ιδιαίτερα στα ακραία γρήγορα μέρη) που υιοθέτησε ο αρχιμουσικός, πιθανότατα με παρότρυνση του Πλετνιόφ, ο οποίος αναλώθηκε σε υπέροχους στοχαστικούς μονολόγους, εκμεταλλευόμενος μια πρωτόγνωρη αίσθηση διαστολής του χρόνου αλλά και μια πλούσια εκφραστική παλέτα …πρωθύστερης ρομαντικής αισθητικής, παρά την κρυστάλλινη άρθρωση και την εμμονή σε προβολή συγκεκριμένων λεπτομερειών της γραφής. Αφετέρου, λόγω της συστηματικά άνευρης -ακόμη και στα ξύλινα σ’ένα ελάχιστα ποιητικό larghetto- και νωθρού βηματισμού απόδοσης του μεγάλου ορχηστρικού συνόλου (εν προκειμένω ο Μότσαρτ χρησιμοποιεί την πιο εκτεταμένη ορχήστρα που είχε αξιοποιήσει ποτέ σε κοντσέρτο), που είχε ως αποτέλεσμα να ακυρώνονται πλήρως οι ισορροπίες και η διαλεκτική με τον σολίστα.
Στην -παραδόξως αποθεωτική!- στάση του πολυπληθούς ακροατηρίου, ο Πλετνιόφ αντιχάρισε, εκτός προγράμματος, έναν έξοχο 3ο "Αυτοσχεδιασμό/Εμπρομπτύ" του έργου 90 (D.899) του Σούμπερτ.
Καμία ένσταση, αντιθέτως, για το δεύτερο μέρος που κάλυψε μια απόλυτα κλασική, φωτεινή, πραγματικά "βιεννέζικη" ερμηνεία της εκτενούς 9ης Συμφωνίας του Σούμπερτ. Μακράν …μεταφυσικών υπερθεματισμών, η συνεχώς εμπροσθοβαρής μουσική διεύθυνση του Ωγκέν είχε ως αποτέλεσμα την αέρινη, αβίαστη, συνεκτικού ειρμού εκτύλιξη της συμφωνικής αφήγησης. Ο Γάλλος αρχιμουσικός αξιοποίησε πολύ εύροες ταχύτητες, ισορροπημένες δυναμικές, τους ωραίους διαλόγους των ξύλινων (Πιλαφτσή, Βάμβας, Κ. Τζέκος) με τα έγχορδα (πχ. στο andante και το φινάλε), τα έξοχα κόρνα (ήδη από την εντυπωσιακή εισαγωγή του διδύμου Σίσκου – Κάκου), κυρίως όμως τον διαυγή ήχο των υπό την Χατζηνικολάου εγχόρδων, που συνοδεύθηκε συχνά από το αναγκαίο καντάμπιλε (π.χ. στα βιολοντσέλα υπό τον Πούφτη). Η καθαρότητα ανάδειξης των θεμάτων του πρώτου μέρους, η ανάλαφρης επισημότητας ανέλιξη του scherzo, η νηφάλια αισιοδοξία του φινάλε συνέβαλαν σε μια ανεπιτήδευτη ανάγνωση της επονομαζόμενης "Μεγάλης" Συμφωνίας, γεμάτη ζωντάνια και ωστικό παλμό, που ανέδειξε επαρκώς τις διαθέσεις της μουσικής. Επίτευγμα διόλου αμελητέο για ένα τόσο εμβληματικό έργο της περιόδου μετάβασης από τον κλασικισμό στον πρώιμο ρομαντισμό!
Λεζάντα πρώτης φωτογραφίας: Συνοδευόμενη από την ΚΟΑ υπό την Λιθουανή αρχιμουσικό Ιζαμπέλ Γιανκαουσκάιτε, η Γεωργιανή πιανίστα Ελισσό Βιρσαλάτζε ερμηνεύει το "Κοντσέρτο για πιάνο" του Σούμαν στο πλαίσιο συναυλίας στην "Αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης" του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών (19/1) © Μαργαρίτα Νικητάκη
