Με επιτυχημένες τακτικές συναυλίες ξεκίνησαν τη νέα καλλιτεχνική περίοδο η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών και η Εθνική Συμφωνική Ορχήστρα της ΕΡΤ. Αν η πρώτη επιβεβαιώνει διαρκώς τη σταθεροποίηση της απόδοσής της σε πολύ υψηλά επίπεδα, η δεύτερη εκπλήσσει με τη ραγδαία άνοδό της υπό το νέο διευθυντή της Μιχάλη Οικονόμου, αναδυόμενη δυνητικά -και ανέλπιστα, μέχρι πρότινος- σε πρώτης τάξεως ανταγωνιστή της ΚΟΑ στο βασικό ρεπερτόριο!
Τις προάλλες (20/10), η ΚΟΑ έδωσε -κάπως καθυστερημένα, λόγω των πρόσφατων αυτοδιοικητικών εκλογών- την πρώτη φετινή της εμφάνιση στην "Αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης" του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών. Τη μουσική διεύθυνση ενός κάπως ετερόκλητου προγράμματος ανέλαβε ο Γερμανός αρχιμουσικός Ματίας Φορέμνυ που είχε αφήσει άριστες εντυπώσεις προ πενταετίας σε μια εκτέλεση της 5ης Συμφωνίας του Μάλερ.
Στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος βρέθηκε, όμως, μια άλλη μετάκληση, αυτή του Ρώσου Αντρέι Γκαβρίλοφ, ενός διάσημου και παλαιότερα (τις δεκαετίες 1980-1990) εξαιρετικά προβεβλημένου - και δισκογραφικά- πιανίστα. Αυτός ερμήνευσε …δύο (σχετικά σύντομα) κοντσέρτα για πιάνο και ορχήστρα, το 1ο του Προκόφιεφ και αυτό για αριστερό χέρι του Ραβέλ.
Ο Γκαβρίλοφ φημιζόταν ανέκαθεν για την απαστράπτουσα δεξιοτεχνία και το πολύ στιβαρό, "σοβιετικής" κοπής παίξιμο. Αυτά επιβεβαιώθηκαν εύκολα εν προκειμένω, ιδίως στο 1ο Κοντσέρτο του Προκόφιεφ και δη στα ακραία γρήγορα μέρη με τα πυροτεχνικά, προδρομικά μηχανιστικά σολιστικά περάσματα και τη θεαματική καντέντσα αντίστοιχα. Εξίσου υπηρέτησαν το τζαζίστικων επιρροών "Κοντσέρτο για αριστερό χέρι" του Ραβέλ με την εξαιρετικά πυκνή και βιρτουοζίστικη γραφή.
Μετά από μια σημαντική επταετή παύση (1994-2001) στην καριέρα του, ο Ρώσος σολίστ επανήλθε με επιδόσεις μεγαλύτερης εκφραστικότητας, που έγινε αισθητή στα αργά μέρη και των δύο έργων, αναδεικνύοντας τον λυρισμό και την ιδιότυπη ποιητική τους, ειδικά σε αυτό του Ραβέλ (χωρίς πάντως την κυρίαρχη τραγική διάσταση!), όπου εκτιμήθηκαν και οι προσεγμένες παρεμβάσεις των ξύλινων πνευστών (Μαρτζούκος, Παντελίδου, Αλέξανδρος Οικονόμου).
Το πρόβλημα σε αμφότερα τα κοντσέρτα εντοπιζόταν στη βαριά και αδιάφορη για τις διακριτές ποιότητες ενορχήστρωσης και διαθέσεις ενός εκάστου μουσική διεύθυνση του Φορέμνυ, ο οποίος εκμαίευσε από την ΚΟΑ -παραδόξως και μετά από πολλά χρόνια- ένα μεγάλο, παχύ ήχο, ανατρέποντας (σε μιαν ανταγωνιστική λογική) τις ισορροπίες με το πιάνο. Στις κορυφώσεις πχ. του Κοντσέρτου του Ραβέλ, η όλη ηχητική εικόνα παρέπεμπε σε ...Σοστακόβιτς!
Η όχι καλή ημέρα του αρχιμουσικού είχε φανεί …από το πρωί, δηλ. από την Σουίτα από την όπερα "Η άνοδος και η πτώση της πόλης Μαχαγκόννυ" του Βάιλ (που υπέγραψε ο συνθέτης και αρχιμουσικός Βίλχελμ Μπρύκνερ-Ρύγκεμπεργκ), με την οποία ξεκίνησε -μάλλον ατυχώς- η εναρκτήρια αυτή συναυλία! Στο συμπίλημα -δημοφιλών και μη- θεμάτων από το ξεχωριστό αυτό δείγμα "επικού μουσικού θεάτρου", που ο συνθέτης δημιούργησε στα ανήσυχα χρόνια της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης μαζί με τον Μπρεχτ, η ειρωνική/πικρή πλην ανάλαφρη γραφή με τις αναφορές στην τζαζ, το μπλουζ ή ακόμη το φοξ-τροτ δικαιώνεται από ένα ευέλικτο, μικρό ορχηστρικό σχήμα και όχι από μια παραδοσιακή ορχήστρα, σε πλήρη μάλιστα, "μαστοδοντική" ανάπτυξη, εκτός και αν ο μαέστρος έχει ελαφρύ χέρι! Η εκτέλεση υπήρξε ακριβής μεν, αλλά συμφωνικής οπτικής και δεν απέδωσε το πνεύμα της μουσικής, πλην κάποιων έξοχων σόλι (με κορυφαίο το τρομπόνι του Αυγερινού).
Η συμφωνική (και δη "χολλυγουντιανή") οπτική ήταν κυρίαρχη και στην -οπωσδήποτε επιτυχημένη- ερμηνεία της 2ης Σουίτας από το μπαλέτο "Δάφνις και Χλόη" του Ραβέλ. Η αναλυτική διεύθυνση του Φορέμνυ φώτισε κυρίως την περιγραφική δύναμη και το λυρισμό μιας παρτιτούρας-φάρου του μουσικού ιμπρεσιονισμού, πολύ λιγότερο τον αισθησιασμό και την λικνιστική της διάσταση. Ευτυχώς, τα οργιαστικού πλούτου παστέλ ηχοχρώματα αναδείχθηκαν με μοναδικά γλαφυρό και ποιητικό τρόπο από τα έξοχα ξύλινα του συνόλου, με κορυφαίο το φλάουτο της Πιλαφτσή στην εναρκτήρια "Χαραυγή"!
Ανεξαρτήτως των παραπάνω ενστάσεων, η ποιότητα του συμφωνικού ακροάματος της συγκεκριμένης συναυλίας δεν μπορεί να τεθεί εν αμφιβόλω. Η ΚΟΑ είναι πλέον μια άλλη ορχήστρα, με δεδομένα υψηλό επίπεδο και αυτοπεποίθηση, η οποία εν προκειμένω έπαιξε όπως ακριβώς της "ζητήθηκε" από τον αρχιμουσικό, ανταποκρινόμενη δηλ. με ακρίβεια στο ηχητικό του ιδεώδες. Μόνο αυτό που δεν ήταν εν προκειμένω το ενδεδειγμένο…
Τη σημασία και το μείζονα ρόλο του αρχιμουσικού στο όλο ερμηνευτικό αποτέλεσμα κατέδειξε εναργέστερα η πρώτη συμφωνική συναυλία της νέας περιόδου, αυτή που έδωσε η Εθνική Συμφωνική Ορχήστρα της ΕΡΤ υπό τον διευθυντή της Μιχάλη Οικονόμου στην "Αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης" του Μεγάρου στις 5/10. Η εμφάνισή τους αναμενόταν με ιδιαίτερο ενδιαφέρον λόγω των πολύ θετικών εντυπώσεων που άφησε το κλείσιμο της προηγούμενης σαιζόν.
Το πρώτο μέρος του προγράμματος περιελάμβανε σύντομα έργα με τη συμμετοχή της 35μελούς μικτής Χορωδίας της ΕΡΤ, που προετοίμασε ο Μιχάλης Παπαπέτρου: το μοτέτο "Ave verum corpus" ("Χαίρε αληθινό σώμα") για χορωδία, έγχορδα και εκκλησιαστικό όργανο του Μότσαρτ και τη "Χορωδιακή φαντασία για πιάνο, 6 φωνές, μικτή χορωδία και ορχήστρα" του Μπετόβεν με σολίστ την πιανίστα Βικτώρια-Φιοράλμπα Κιαζίμη.
Το υποβλητικό 4λεπτο μοτέτο του Μότσαρτ, ένα από τα τελευταία θρησκευτικά του έργα, αποδόθηκε από το ολιγομελές χορωδιακό σύνολο με απλότητα και μαλακό, πλην κάπως "ρομαντικής" διάθεσης τραγούδι, αλλά και με …θολή άρθρωση.
Αντίστοιχες ποιότητες και προβλήματα παρατηρήθηκαν και στη σύμπραξη του συνόλου στη "Χορωδιακή φαντασία" του Μπετόβεν, έργο που παραμένει ακόμη στενά προσδεδεμένο στον κλασικισμό μολονότι προαναγγέλλει την μεγαλειώδη 9η Συμφωνία.
Όχι τόσο, πάντως, ώστε το φινάλε του να δοθεί με τέτοια ένταση, κάτι που ίσχυσε και για τη συμμετοχή του φωνητικά ισορροπημένου σεξτέτου μονωδών-μελών της Χορωδίας (Νατ. Αγγελοπούλου, Ρεχκάλοβα, Τζίτζικα, αδελφοί Φίνα, Μαυρογένης). Σαφέστερη αίσθηση των εκφραστικών μεγεθών είχε το παίξιμο της Κιαζίμη, ακριβές, με εγρήγορση, στρογγυλό ήχο, προσεγμένη φραστική και δυναμικές. Δεν θα έβλαπταν, πάντως, περισσότερη φαντασία και αιχμηρότητα (ιδίως στη δραματική σολιστική εισαγωγή), στοιχεία που διέθετε η διεύθυνση του Οικονόμου, τονίζοντας έξυπνα τις δεδομένες αναφορές της παρτιτούρας στην αισθητική του κινήματος "Θύελλα και ορμή". Η ευπρόσδεκτη σβελτάδα της άμβλυνε τον εγγενή εν προκειμένω κίνδυνο μιας "ακαδημαϊκής" ορχηστρικής συνοδείας (που υπενθύμιζε το πλαδαρό παίξιμο των κορυφαίων των εγχόρδων), ενώ αξιοποίησε τα όμορφα σόλι ξύλινων και χάλκινων πνευστών.
Μετά το διάλειμμα, ορχήστρα και αρχιμουσικός αιφνιδίασαν και πάλι ευχάριστα, προσφέροντας μας ίσως την …πληρέστερη εκτέλεση της 2ης Συμφωνίας του Μπραμς που έχουμε ακούσει την τελευταία 25ετία από εγχώριες δυνάμεις! Τα κλειδιά της επιτυχίας κατείχε κυρίως ο Οικονόμου: υποδειγματική ανάδειξη της ενορχήστρωσης, ανάγλυφη προβολή της αντιστικτικής γραφής, εύροα τέμπι, μοναδική ρευστότητα και ειρμός αφήγησης! Θα ήταν άδικο, όμως, να μην εξαρθεί ο βαθμός ανταπόκρισης της ορχήστρας: απίστευτης διαφάνειας, εκφραστικότητας και συντονισμού παίξιμο των εγχόρδων, μοναδικής καλλιέπειας παρεμβάσεις των ξύλινων (Κοντός, Μακρή), ενώ ακόμη και η τραχύτητα των χάλκινων εν μέρει μόνο "σκίασε" τον πηγαίο λυρισμό της αποκαλούμενης και "Ποιμενικής" συμφωνίας του μεγάλου Γερμανού ρομαντικού συνθέτη.
Όλες αυτές οι παραπάνω αρετές είναι εξαιρετικά κρίσιμες για να φωτισθούν αφενός η μοναδική δομική αρτιότητα κάθε συμφωνικής παρτιτούρας του Μπραμς αλλά και το πλούσιο συναισθηματικό της φορτίο!
Επί της ουσίας, όπως και στην προ μηνών ερμηνεία της 4ης Συμφωνίας του Μπετόβεν, ο Οικονόμου, ανέδειξε έξοχα την απροκάλυπτα λυρική, φωτεινή και αισιόδοξη διάσταση του έργου, χωρίς να παραβλέπει τις νησίδες φθινοπωρινής μελαγχολίας. Το σπάνιο χάρισμά του να εκμαιεύει (χωρίς "εκπτώσεις") μια φραστική κρυστάλλινης καθαρότητας και ακρίβειας επέτρεψε την προβολή της παρτιτούρας σε βάθος λεπτομέρειας, χωρίς να χαθεί ούτε στιγμή η συνολική εποπτεία της. Εν προκειμένω, "ξεκλείδωσε" με μιας την ιδιότυπα ανήσυχη δραματουργία της, βρίσκοντας τον σωστό σφυγμό της αγωγικής ένδειξης "non troppo" των δύο πρώτων μερών, ενώ η αβίαστη εκτύλιξη του πλούσιου μελωδικού υλικού χωρίς αδόκητα ρίσκα σε ταχύτητες και δυναμικές συνέβαλε στη φυσικότητα και πλαστικότητα της αφήγησης και την γλαφυρή, με τη δέουσα συναισθηματική θέρμη προβολή της ποικιλίας κλιμάτων της σύνθεσης. Ένας -ακόμη- μικρός άθλος!
Λεζάντα πρώτης φωτογραφίας: Ο Ρώσος πιανίστας Αντρέι Γκαβρίλοφ συμπράττει με την ΚΟΑ υπό τον Ματίας Φορέμνυ στο πλαίσιο της πρώτης τακτικής φετινής της συναυλίας ("Αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης" Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, 20/10) © Θωμάς Δασκαλάκης
