Βοκαλίστρια, ερμηνεύτρια, καθηγήτρια φωνής, ερευνήτρια και με διδακτορικό στη Μοριακή Ογκολογία; Κι όμως γίνεται. Η Αγγελική Τουμπανάκη, με τη βελούδινη, βαθιά φωνή σε ρόλο καθρέφτη που αντανακλά την ανθρώπινη ψυχή είναι κυρίως ένα πνεύμα ανήσυχο. Άνθρωπος που έχει βρει τα θεμέλια της στην επιστήμη και στην Τέχνη, δημιουργός που αφουγκράζεται την εποχή της και την κοινωνία, συμμετέχοντας ενεργά σε αυτή. Από παιδί μυήθηκε εξάλλου στον προσκοπισμό, συμβάλλοντας ενεργά και σταθερά στο κοινωνικό σύνολο, είτε με μουσικές συναντήσεις στις Γυναικείες Φυλακές του Ελαιώνα Θηβών, είτε με προγράμματα θεραπείας της φωνής σε όσους το έχουν ανάγκη.
Τώρα προετοιμάζεται για την εμφάνισή της στις 27 Οκτωβρίου στο Half Note Jazz Bar με ένα ιδιαίτερο πρόζεκτ που αφιερώνει στις γυναίκες του κόσμου, το "For Women", που έχει ως στόχο να τιμήσει και να αφηγηθεί ιστορίες ξεχωριστών γυναικών που ενέπνευσαν συνθέτες ανά τον κόσμο και έγιναν τραγούδια. Μαζί της θα βρίσκονται οι μουσικοί Γρηγόρης Ντάνης (κιθάρα), Γιώργος Μακρής (γκάιντα, φλογέρες, καβάλ), Απόστολος Καλτσάς (μπάσο, loops) και Ηλίας Δουμάνης (τύμπανα, pads, sound design).
-Ποια ήταν η αφετηρία του "For Women Project”; Είχε σχέση με την τόσο δύσκολη εποχή που διανύουμε ως γυναίκες στην Ελλάδα;
To "For Women” είναι ένα project που ονειρευόμουν εδώ και αρκετά χρόνια. Μια από τις αφορμές αποτέλεσε η επίσκεψη μου μαζί με φίλους εθελοντές μουσικούς στις Γυναικείες Φυλακές του Ελαιώνα Θηβών. Οι μουσικές αυτές συναντήσεις γίνονται στα πλαίσια των Δράσεων του "Σχολείου Δεύτερης Ευκαιρίας" και του "Δικτύου Στήριξης Φυλακισμένων και Αποφυλακισμένων Γυναικών" με συντονιστή τον σπουδαίο Κλήμη Πηρουνάκη.
Η βασική εικόνα του project όμως άρχισε να διαμορφώνεται με την πρόσκληση μου το 2020 στη σειρά ντοκιμαντέρ "Συν Γυναιξί" στην ΕΡΤ, αφιερωμένη αποκλειστικά σε γυναίκες. Η ιδέα και σκηνοθεσία ήταν της Νικόλ Αλεξανδροπούλου και ο οικοδεσπότης ήταν ο αγαπημένος ηθοποιός Γιώργος Πυρπασόπουλος. Η εκπομπή στόχευε να ψηλαφίσει τον καθημερινό φεμινισμό, μέσα από αληθινές ιστορίες γυναικών. Οι ερωτήσεις και όλη η αφηγηματική ροή ανέσυραν πάλι την ανάγκη μου για αυτό το μουσικό αυτό project.
Παράλληλα στις 8 του Μάρτη του 2021 όταν βρισκόμασταν ακόμα κλεισμένοι στα σπίτια μας με προσκάλεσαν για να κλείσω μουσικά την πανευρωπαϊκή διαδικτυακή φεμινιστική εκδήλωση. Τότε σκέφτηκα πόσα αμέτρητα εκπληκτικά τραγούδια αναφέρονται σε ξεχωριστές γυναικείες προσωπικότητες και εξυμνούν την Γυναίκα. Έτσι λοιπόν ξεκίνησα να κάνω την έρευνα μου και να "στήνω" το For Women.
-Μπορούμε να βρούμε ωραίες συμβουλές για εμάς τις γυναίκες μέσα από τα τραγούδια που έχετε επιλέξει για το "For Women Project”;
Τα κομμάτια μιλάνε για Γυναίκες ελεύθερες πέρα από τα όρια του καθωσπρεπισμού. Πειρατίνες, μάγισσες, γυναίκες κοινωνικά "τρελές" ή κομμάτια που ανήκουν σε σημαντικές για εμένα συνθέτριες.
Και θα κρατούσα από τις τελευταίες την ισχυρή φράση της συνθέτριας και ακτιβίστριας Nina Simone, "Ελευθερία θα πει να μη νιώθεις φόβο".
-Αλήθεια ποιες γυναίκες σας εμπνέουν και με ποια θα θέλατε να μοιραστείτε τη σκηνή έστω και για ένα τραγούδι;
Οι Γυναίκες οι ασυμβίβαστες και ανυποχώρητες, οι ονειροπόλες και πρωτοπόρες, οι επαναστάτριες και αιρετικές. Κάποιες τις "συναντώ" μέσα από τα επιστημονικά και καλλιτεχνικά μου μονοπάτια και τις αναζητήσεις μου. Ο βίος, το έργο τους και οι αξίες που πρεσβεύουν, μου δυναμώνουν την ψυχή, με ευθυγραμμίζουν με τα όνειρά μου.
Με τις τρεις επόμενες γυναίκες θα ήθελα να είχα ώρες συζητήσεων…
Μαρί Κιουρί. Ήταν η πρώτη γυναίκα βραβευμένη με Νόμπελ Φυσικής και Νόμπελ Χημείας και πρώτη γυναίκα- διδάκτορα στην Ευρώπη η οποία επικράτησε στο ανδροκρατούμενο χώρο της επιστήμης.
Mary "Mother” Jones. Βοήθησε στο συντονισμό μεγάλων απεργιών και ήταν συνιδρυτής των Industrial Workers of the World (IWW). Το 1902, ονομάστηκε "η πιο επικίνδυνη γυναίκα στην Αμερική".
Patti Smith. Η μουσικός, ποιήτρια συγγραφέας, εικαστικός και ακτιβίστρια "Δεν είμαι μια διασημότητα, είμαι μια εργάτρια. Ήμουν πάντα εργάτρια."
Με την Esma Redžepova Θα ήθελα να κάτσω ένα ολόκληρο βράδυ, να τρώμε και να ακούμε μουσικές. Γνωστή ως "βασίλισσα των τσιγγάνων", είχε υιοθετήσει 47 Ρομ παιδιά και τα είχε βοηθήσει να μορφωθούν.
Τέλος, με τις τρεις επόμενες αγαπημένες μου, θα ήθελα να μοιραστώ ασταμάτητους αυτοσχεδιασμούς…
Joan La Barbara, η Αμερικανίδα πρωτοπόρος της φωνητικής τεχνικής. Δεν σταμάτησε ποτέ να εξερευνεί την ανθρώπινη φωνή ως ένα πολύπλευρο όργανο, υπερβαίνοντας τα φυσικά όρια.
Ella Fitzgerald, "η κυρία της Jazz"Master jazz βοκαλίστρια, band leader και η πρώτη αφροαμερικανή καλλιτέχνιδα που κατακτά βραβείο Grammy.
Oum Kalthoum, "η μανα" όπως θα ακούσεις κάθε Αιγύπτιο να αποκαλεί αυτή την κορυφαία ιέρεια του αραβικού τραγουδιού, αλάνθαστη και δεινή αυτοσχεδιάστρια.
Στον τόπο της σε μία εποχή όπου η γυναίκα δεν έφερε ιδιαίτερο σεβασμό, η Kalthoum καθήλωνε τους πάντες.
-Πού θα αφιερώνατε αυτή τη συναυλία;
Στις γυναίκες που στέκονται και αντιστέκονται αγέρωχες και περήφανες απέναντι σε κάθε είδους εισβολή.
-Πώς μπορεί η μουσική να συμβάλλει στην ενδυνάμωση των γυναικών;
Ξεκινώντας από το επιστημονικό πεδίο… Η δόνηση με τα ρυθμικά, ηχητικά μοτίβα και τις συχνότητες, αποτελεί την γενεσιουργό αιτία των δομών της ύλης (όπως αποδεικνύει και η κυματική επιστήμη) που αόρατα και αιώνια εκτελεί το μουσικό έργο του σύμπαντος. Δημιουργία =δόνηση, δόνηση = ήχος κι ο ήχος σε τάξη= μουσική. Και η μουσική επηρεάζει την ζωή μας, την ψυχή μας, το σώμα μας, τα κύτταρα μας. Από τα κύτταρά μας… μέχρι ολόκληρο τον οργανισμό μας είμαστε Μουσική. Τα ηχητικά κύματα επηρεάζουν τη δομή και τη διάταξη της ύλης, αρά μας επηρεάζουν μικροσκοπικά μεταβάλλοντας τις κυτταρικές, μορφολογικές και λειτουργικές παραμέτρους, αλλά μας επηρεάζουν και μακροσκοπικά. Έχει αποδειχθεί ότι η μουσική θεραπεύει καθώς μπορεί και επηρεάζει τον καρδιακό ρυθμό, το σφυγμό, την αρτηριακή πίεση, το ρυθμό της αναπνοής, τη γαστρική κίνηση, την οξυγόνωση και τη ροή του αίματος, τη θερμοκρασία του σώματος και την αύξηση ή μείωση παραγωγής ορμονών, τα συναισθήματα, συμπεριφορά, μνήμη, μάθηση. Όλα αυτά όχι μόνο ακούγοντας μουσική αλλα παράγοντας και αντίστοιχους φωνητικούς ήχους, δηλαδή τραγουδώντας.
Συνεχίζοντας μέσα από το μουσικό πεδίο, της έκφρασης και της ελευθερίας … οι λέξεις των τραγουδιών, τα νοήματα, μας αφυπνίζουν, η κοινή δόνηση και παλμός η πολυφωνία, ο χορός των σωμάτων, λειτουργεί ενωτικά, εξυψώνει και δυναμώνει τις ψυχές των γυναικών, των αντρών, των Ανθρώπων, όλων μας. "Η μουσική αποβαίνει θεραπευτική, εκπαιδευτική, μέθοδος και μέσον για την πραγματοποίηση της Ιδανικής Πολιτείας" είχε πει ο Πλάτωνας.
-Έχετε κάνει σημαντική διαδρομή και στην Ιατρική. Πώς τελικά αποφασίσατε να προκρίνετε τη μουσική και πώς συνδιαλέγονται και αλληλοτροφοδοτούνται μουσική και ιατρική;
Ο John Coltrane , ο Μπάρτοκ, ο Γιάννης Χρήστου, ο Στοκχάουζεν, ο John Cage, ο Demetrios Stratos, αποτελούν κορυφαίους καλλιτέχνες που ανατρέπουν τις κλασικές δομές, γίνονται ερευνητές αναζητούν στην διαδικασία δημιουργίας διαφορετικούς άξονες αναφοράς και αντλούν θεματολογία από την επιστήμη και τις κοσμολογικές ανακαλύψεις. Η αγάπη μου για την έρευνα και την μάθηση, ο τρόπος οργάνωσης του νου και του χρόνου που μου χαρίστηκε μέσα από την διαδικασία ολοκλήρωσης του διδακτορικού μου στην Μοριακή Ογκολογία. Η επιστήμη, ιδίως στον ερευνητικό τομέα της, εμπεριέχει και αντλεί από την Τέχνη. Εξάλλου οι μικροσκοπικές μας κυτταρικές δομές αποτελούν έμπνευση, γιατί έχουν από μόνες τους απίστευτη ομορφιά και καλλιτεχνική αρτιότητα. Είναι στοίχημα να φανείς ευρηματικός, να δουλέψεις με φαντασία και συνδυαστική σκέψη. Η τέχνη εμπεριέχει μέσα της επιστημοσύνη και αυτό είναι και κάτι που μου καθορίζει τη σκέψη. Πίσω από κάθε μορφή Τέχνης θεωρώ ότι υπάρχει έρευνα και μελέτη, αναζήτηση και εσωτερικός στροβιλισμός. Εάν σε ενδιαφέρει το πειραματικό δημιούργημα και η έκφραση πέρα από τις νόρμες, για να κατορθώσεις την αποδόμηση πρέπει να έχεις δουλέψει ισχυρά τη δομή.
-Πώς έχει συμβάλλει η ιατρική στην εξέλιξη της μουσικής σας διαδρομής;
Η πορεία έκανε έναν ιδιαίτερο κύκλο. Τελειώνοντας το διδακτορικό μου είπα ότι θα αφιερώσω το χρόνο μου αποκλειστικά στην Μουσική. Η ανάγκη μου όμως για έρευνα και το επιστημονικό εκπαιδευτικό μου υπόβαθρο ασυνείδητα στην αρχή και μετά κατ’ επιλογή μου όρισαν ως βασικό άξονα έμπνευσης και έκφρασης μου, την βαθύτερη σχέση επιστήμης και τέχνης. Αυτό αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της καλλιτεχνικής μου πορείας, εννοιολογικά και βιωματικά και διεπιστημονικά. Διδάσκω τους μαθητές μου, ξεκινώντας θεωρητικά με ανατομία και ανάλυση του μηχανισμού της φώνησης. Παράλληλα ασχολούμαι με τον τομέα της θεραπείας Φωνής ως μέλος της διεπιστημονικής ομάδας "Voice Mentoring” που αποτελείται από φωνιάτρους, λογοθεραπευτές, ψυχιάτρους, φυσιοθεραπευτές με σκοπό τον σχεδιασμό θεραπείας και την αποκατάσταση ασθενών με φωνητικές διαταραχές. Παράλληλα είχα την τιμή να σχεδιάσω και να συντονίζω το κοινωνικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα του Εθνικού Θεάτρου "Το Εθνικό δίνει Πνοή", που αφορά στην επανεκπαίδευση της αναπνοής και της φωνής μέσω της φωνητικής έκφρασης και του τραγουδιού σε Long COVID ασθενείς, οι οποίοι εξακολουθούν να υποφέρουν από δύσπνοια, δυσφωνία και επακόλουθο άγχος. Η Επιστήμη και η Τέχνη μπορούν να λειτουργήσουν μαζί́ δημιουργικά με ουσία και αποτελεσματικότητα.
-Τι θα μπορούσατε να προτείνετε σε όλους εμάς, σαν μια άσκηση ίσως, να κάνουμε σε σχέση με τη μουσική για να βελτιώσουμε τη διάθεσή μας και συνεπακόλουθα την υγεία μας; Βλέπουμε εξάλλου πως ένας γιατρός μπορεί πλέον να "συνταγογραφεί" τέχνη αντί για φάρμακα.
Αυτό που θα πρότεινα είναι "παύσεις ανάσας" μετά την δουλειά και πριν το σπίτι. Το αντίστοιχο "ουζάκι" των παλιών μερακλήδων, την στιγμή αποσυμπίεσης, αποσυμφόρησης. Περισσότερη μουσική ακρόαση, να χορεύουμε, να τραγουδάμε … να κλείνουμε την τηλεόραση.Να περπατάμε ακούγοντας μουσική. Να μαζευόμαστε στα σπίτια φίλων με κιθάρες κρουστά με τις φωνές μας. Βγείτε από το σπίτι. Δημιουργείστε, μπείτε σε ομάδες μουσικής, σε ομάδες που προσφέρουν. Επιλέξτε πως και που θα χαρίσετε τον ελεύθερο χρόνο σας και με τι θα γεμίσετε τις σκέψεις σας. Υπάρχουν πια εξαιρετικές χορωδίες,– πολυφωνικά σχήματα, ορχήστρες που μπορείτε να συμμετάσχετε χωρίς κανένα οικονομικό κόστος.
-Πολύ σημαντικό ρόλο στη ζωή σας φαίνεται να έχει και ο εθελοντισμός. Πώς εμπλουτίζει τη ζωή σας;
Ίσως και είναι τρόπος ζωής εφόσον από τα πρώτα μου παιδικά χρόνια έγινα μέλος της "περιπετειώδους" μεγάλης ομάδας των Ελλήνων Προσκόπων. Θυμάμαι σε ηλικία 12 χρονών ότι τρέχαμε να προσφέρουμε παροχή βοήθειας σε σεισμόπληκτες ή πυρόπληκτες περιοχές , συμμετείχαμε σε περιβαλλοντικές δράσεις. Και όλα αυτά μπολιάζοντας με πολύ αγάπη μέσα από την παρέα, την ομάδα, αβίαστα, ελεύθερα, "φασαριόζικα".
Είναι καθαρά προσωπική μου ανάγκη και πίστεψε με αποτελεί για μένα μεγάλη ευτυχία και τιμή να συνεργάζομαι με δομές και κέντρα όπου δημιουργήθηκαν από ανθρώπους με ήθος, ανιδιοτέλεια και όραμα… όπως το Κέντρο Κοινωνικής Φροντίδας ατόμων με νοητική υστέρηση "Εστία", το "Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας" στις Γυναικείες Φυλακές της Θήβας, σε συνεργασία με το Δίκτυο Στήριξης Φυλακισμένων και αποφυλακισμένων γυναικών, το "ΚΕΘΕΑ Παρέμβαση" για χρήστες ναρκωτικών άνω των 21 ετών, το περιοδικό δρόμου "Σχεδία" και την "Κιβωτό του Κόσμου" όπου μέσα από το ανθρωπιστικό project "Kalesma” προσφέρεται στα παιδιά ένα μόνιμο μουσικό-εκπαιδευτικό πρόγραμμα υψηλού επιπέδου για τα παιδιά της Κιβωτού στην Αθήνα, αλλά και υποτροφίες για περαιτέρω μουσικές σπουδές στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής.
Εγώ απλώς καλούμε να διδάξω φωνή, να διοργανώσω "φωνητικούς κύκλους" και να μοιραστώ με τα μέλη των ομάδων, την απερίγραπτη και αυθεντική χαρά της μουσικής. Είναι το ελάχιστο που μπορώ να κάνω και το θεωρώ χρέος μου.
-Θα μπορούσαμε να σταθούμε λίγο στο σχολείο δεύτερης ευκαιρίας στις γυναικείες φυλακές της Θήβας; Ποιο είναι ακριβώς το πρότζεκτ σας εκεί;
Παίζουμε μουσική και τραγουδάμε μαζί με τις (έγκλειστες) γυναίκες και εκφραζόμαστε μουσικά, όλοι μαζί. Οι συντονιστές μουσικοί είναι οι αγαπημένοι Κωστας Κωνσταντάτος (Encardia) και η η Καίτη Κουλιά. Θα ήθελα να παραθέσω ότι την προσωπική μου εμπειρία την καταγράφω και σε ένα σπουδαίο βιβλίο, "Γυναίκες στη Φυλακή - Μαρτυρίες" της εξαιρετικής ερευνήτριας – συγγραφέα κα Φαφαλιού έναυσμα για σκέψη και για δράση – από την Πολιτεία πρώτιστα, αλλά και από τον καθέναν από μας. Σε κάποιες από τις συναντήσεις με τις γυναίκες, θέλησα να εισάγω την έννοια του "φωνητικού κύκλου" (σύνθεση με μοναδικό όργανο την φωνή). Σε ένα από αυτά τα αυτοσχεδιαστικά φωνητικά παιχνίδια σκέφτηκα να εντάξω ένα αγαπημένο μου κομμάτι, το "Ederlezi". Καθόλη την διάρκεια της διδασκαλίας των στίχων, της μελωδίας αλλά και της προσθήκης διφωνιών και τριφωνιών, άρχισα να αντιλαμβάνομαι ότι δημιουργείται στο σύνολο ένας διαφορετικός κοινός κώδικας, που προσκαλούσε την απόλυτη παρουσία της σκέψης. Αισθάνθηκα τις γυναίκες να νιώθουν την σημαντικότητα του ρόλου τους ως μέλη μιας χορωδίας, μιας πολυφωνίας. Είδα τα Σώματα να ευθυγραμμίζονται, τις Φωνές να ενώνονται και το Νου να συγκεντρώνεται. Στο τέλος το τραγούδι εξαφάνισε τους τοίχους και οι ψυχές μας τεντώθηκαν μέχρι τον ουρανό. Μετά ήρθε η συγκίνηση και οι αγκαλιές. Νομίζω ότι σε αυτή την στιγμή της ζωής μου και το γραφώ με μεγάλη ειλικρίνεια, ένιωθα την απόλυτη ευτυχία και ολοκλήρωση του δικού μου μουσικού ρόλου μέσα στη Μουσική και την Τέχνη. Αισθάνθηκα χρήσιμη, πλήρης και ευγνώμων.
-Πώς επιλέξατε την τζαζ ως προσωπικό δρόμο;
Jazz = αυτοσχεδιασμός και "attitude”. Βρίσκω την απόλυτη ελευθερία και βιώνω την απόλυτη παρουσία στη στιγμή, τον ενθουσιασμό για την μοναδικότητα και την αυθόρμητη γέννηση ήχων και συναισθημάτων. Η ιδιότητα μου είναι βοκαλίστρια δηλαδή αυτοσχεδιάστρια με όργανο τη φωνή μου. Ο αυτοσχεδιασμός αφορά στην συλλογική δημιουργία, είναι μέσον ενοποίησης και κατάθεση προσωπικότητας.
-Έχετε κάνει σεμινάρια για περσικό τραγούδι, οθωμανικό, ηπειρώτικο, βουλγάρικο. Μπορεί άραγε κανείς να έχει μια αίσθηση της ψυχοσύνθεσης ενός λαού μέσα από τα τραγούδια και τις μουσικές του; Αν, ναι τι θα λέγατε για τους Έλληνες; Και με ποιο λαό ταυτίζεστε εσείς περισσότερο λόγω μουσικής;
Οι παραδοσιακές μουσικές και ο χορός, τα φωνήματα, η προσωδία και οι λαρυγγισμοί στο τραγούδισμα μαρτυρούν … τη ψυχή, τις ικανότητες, τις συνήθειες, τα ήθη και έθιμα, τις δοξασίες, τους νόμους ενός λαού αλλα και το γεωγραφικό φυσικό τοπίο του. Και η σύγχρονη μουσική αποτελεί δείκτης πολιτισμού, γιατί αντικατοπτρίζει την άμεση έκφραση των λαών. Η Ελλάδα είναι ένας πολύχρωμος μουσικός χάρτης όπου αποτυπώνονται πάνω αμέτρητες μνήμες ξεριζωμού, πολέμων , εμφυλίου πολέμου, ανταλλαγές πληθυσμών. Με την σημαντική γεωπολιτική θέση της η Ελλάδα αποτελεί και ένα σημαντικό σταυροδρόμι των πολισμών, των ρυθμών, των μελωδιών. Θεωρώ οτι εμείς συντονιζόμαστε πιο πολύ με μουσικές πολυμορφικές, εξωστρεφείς και στιχουργικά με ένα λόγο που κεντράρει στο θυμικό μας. Η μουσική είναι ατελείωτη, είναι των αιώνων. Μακάρι να είχα χίλιες ζωές να την γνωρίσω, να ταξιδέψω να γνωρίσω λαούς και μουσικές. Θεωρώ το πνεύμα μου και η ψυχή μου στέκει σαν νομάς.
-Τι γεμίζει την καρδιά σας με χαρά; Πότε νιώθετε ευτυχισμένη;
Όταν είμαι συντονισμένη με την αλήθεια μου, ευθυγραμμισμένη με το όνειρο και χρήσιμη στο χωροχρόνο μας.
Πηγή: womantoc.gr
