© Μάνος Μανιός
Δύο πρόσφατες, υψηλού επιπέδου συναυλίες μουσικής δωματίου ήλθαν να τονώσουν το ενδιαφέρον γι’αυτήν την πολύτιμη κατηγορία της κλασικής μουσικής, που δυστυχώς δεν έχει αναπτυχθεί -για λόγους που δεν είναι της παρούσης- όσο θα έπρεπε στη χώρα μας Σ’αυτές ακούσθηκαν μείζονες συνθέσεις από την πλούσια εργογραφία για βιολί, βιολοντσέλο και πιάνο.
Είναι περιττό να τονισθεί η σημασία της ενασχόλησης με τη μουσική δωματίου και το πόσο συντελεί αυτή στην πρόοδο ενός ερμηνευτή. Δεν είναι τυχαίο ότι μουσικοί με σπουδαία σολιστική σταδιοδρομία ή με καριέρα σε κορυφαία ανά τον κόσμο συμφωνικά σύνολα υπηρετούν (και) αυτό το είδος και το ρεπερτόριό του. Εύλογα, τούτο ίσχυσε και για όλους ανεξαιρέτως τους ακμαίους Έλληνες μουσικούς που συνέπραξαν στις εν λόγω συναυλίες.
Η πρώτη δόθηκε στις 30/4, στην ιδανική για εκδηλώσεις μουσικής δωματίου, θαυμάσιας ακουστικής, Αίθουσα του "Φιλολογικού Συλλόγου Παρνασσός", από το γνωστό "Trio el Greco". Ήταν η πρώτη φορά που παρακολουθήσαμε εμφάνιση με τη νέα σύνθεσή του: τον βιολιστή -και εξάρχοντα της ΚΟΑ- Φαίδωνα Μηλιάδη και τον τσελίστα Αλέξη Καραϊσκάκη-Νάστο πλαισίωσε αυτή τη φορά όχι ο πιανίστας Θοδωρής Ιωσηφίδης, αλλά η -γνωστή από τη σολιστική της καριέρα- Αλεξία Μουζά.
Για όσους θυμούνται την ώσμωση μεταξύ των μουσικών της αρχικής σύνθεσης, ήταν προφανές ότι η παρουσία της Μουζά και το έντονο ταμπεραμέντο της "τάραξαν τα νερά". Η έντονη ενέργεια, ο τρόπος που αυτή όριζε το ρυθμικό και αρμονικό υπόβαθρο των έργων ("υποχρεώνοντας" ενίοτε τους ικανότατους συνοδοιπόρους της να την "ανταγωνίζονται") ανέτρεπε συχνά τις λεπτές ισορροπίες γραφής και …αφήγησης!
Τούτο κατέστη εμφανές πρωτίστως στο εναρκτήριο έργο της βραδιάς, το πανέμορφο "Τρίο με πιάνο" του Σμέτανα. Η ορμητική ένταση την οποία επέβαλε από τα πρώτα μέτρα η Μουζά άμβλυνε τον αντίκτυπο της αρχικής ιδέας του πρώτου μέρους (moderato assai), της ελεγείας για σόλο βιολί που παρέπεμπε στην απώλεια της πρόωρα χαμένης πρώτης κόρης του συνθέτη (στη μνήμη της οποίας το συγκεκριμένο τρίο είναι αφιερωμένο). Παρά την προσπάθεια των εγχόρδων να διαφυλάξουν κάτι από τη λυρική εσωστρέφεια, το συναίσθημα και την τραγική ποιητικότητα των αργών, χαμηλόφωνων παραγράφων, το πιάνο επέβαλε ένα διάλογο γεμάτο παλμό -και σβέλτα τέμπι-! που δεν ήταν, πάντως, ολότελα ξένος προς την γενικώς ανήσυχη δραματουργία ενός έργου με διαστάσεις -συνεπτυγμένου- ρομαντικού συμφωνικού ποιήματος.
Αλλά και στο νεανικό 1ο Τρίο με πιάνο του Σοστακόβιτς, που ακολούθησε, το ρυθμικά και εκφραστικά αιχμηρό παίξιμο της Μουζά συνέβαλε στο να φωτισθεί περισσότερο το -α-λα-Προκόφιεφ γκροτέσκο χιούμορ (π.χ. στο allegretto) παρά η -α-λα-Σκριάμπιν/Ραχμάνινωφ/Γκλαζούνωφ νοσταλγία του (π.χ. στην πασσακάλια του largo). Διαποτισμένη από υψηλές δόσεις αδρεναλίνης που ταίριαξαν ιδανικά στα πιο γρήγορα μέρη του έργου, η όλη -ακριβέστατη!- εκτέλεση επέτρεψε να απολαύσει κανείς την ανεπίληπτη (δεξιο)τεχνική επάρκεια, την ορθοτονία ήχου και την ποιότητα φραστικής των 3 μουσικών.
Η αποκατάσταση μιας πιο ισορροπημένης και ισότιμης μεταξύ τους συνοδοιπορίας στο περίφημο "Τρίο με πιάνο αρ. 1" του Μέντελσον εξηγεί γιατί η συγκεκριμένη ερμηνεία άφησε συνολικά τις καλύτερες εντυπώσεις. Με το μουσικότατο, γεμάτο αυτοπεποίθηση βιολί του Μηλιάδη να κρατά ηγετικό ρόλο, η τόσο κομβική εδώ συμμετοχή του πιάνου ήχησε -ιδίως στα ακραία γρήγορα μέρη και στο ενδιάμεσο σκέρτσο- ευφρόσυνη, ανάλαφρη, γεμάτη αποχρώσεις, ενώ η ευγενής μελωδικότητα του τσέλου συνέβαλε στη διάπλαση της ονειρικής ατμόσφαιρας του andante con moto tranquillo. Η ευελιξία δυναμικών και ταχυτήτων, η πιο φινιρισμένη άρθρωση, η φρεσκάδα της προσέγγισης συνέβαλαν στη γλαφυρή προβολή συναισθημάτων και διαθέσεων, του πυρήνα δηλ. κάθε ρομαντικής σύνθεσης, και τη διαφύλαξη του αφηγηματικού ειρμού…
Ένα μήνα νωρίτερα (23/3), στο πλαίσιο του κύκλου "Έλληνες σολίστ στην Αίθουσα Δημήτρης Μητρόπουλος" του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, παρακολουθήσαμε το ρεσιτάλ του "Τρίο Παντούμ", που απαρτίζουν ο βιολιστής Ανδρέας Παπανικολάου, ο τσελίστας Άγγελος Λιακάκης και ο πιανίστας Τίτος Γουβέλης. Οι τρεις εκλεκτοί μουσικοί έχουν αφήσει ισχυρό αποτύπωμα στη μουσική μας ζωή, τόσο με τη σολιστική τους δραστηριότητα, όσο και με τη συμμετοχή τους σε σημαντικά συμφωνικά σύνολα (ΚΟΘ, ΚΟΑ) και σχήματα μουσικής δωματίου.
Το εξαιρετικά ενδιαφέρον πρόγραμμα πλαισίωσε το 2ο Τρίο με πιάνο του Μέντελσον με δύο λιγότερα παιζόμενες συνθέσεις. Αρχικά προσφέρθηκε το έργο "Τρίστια", δηλ. η 3η εκδοχή του γνωστού πιανιστικού κομματιού του Λιστ "Η Κοιλάδα του Όμπερμαν" σε μεταγραφή για τρίο από τον μαθητή και διάδοχό του στην αυλή της Βαϊμάρης Βελγο-Δανό συνθέτη Έντουαρντ Λάσσεν, που συμπληρώθηκε πάντως με εκτενείς παρεμβάσεις του ίδιου του Λιστ. Σε πλήρη τεχνικό συντονισμό και με απόλυτη εκφραστική σύμπνοια, οι τρεις μουσικοί πρόσφεραν μια ερμηνεία, η οποία ανέδειξε το πεμπτουσιακά ρομαντικό στίγμα του έργου, και δη τόσο τη σφριγηλή, μελωδική αφήγηση με τις συνεχείς εξάρσεις όσο και τις αποφορτίσεις που απηχούν το πιο ώριμο ύφος γραφής του Λιστ.
Ακολούθησε, το "Τρίο για βιολί, βιολοντσέλο και πιάνο" του Σνίτκε, κορυφαίας μορφής της πρωτοπορίας στην πρώην ΕΣΣΔ. Γραμμένο αρχικά (1985) ως κουαρτέτο εγχόρδων, κατόπιν παραγγελίας του Συλλόγου "Άλμπαν Μπεργκ" της Βιέννης, αλλά μεταμορφωθέν αργότερα (1992) σε "Τρίο με πιάνο", μετά από μια σοβαρή περιπέτεια υγείας του συνθέτη, το έργο γέμει πολυστιλιστικών αναφορών (όπως π.χ. χορικά του Μπαχ). Χρησιμοποιώντας τις απαιτούμενες εν προκειμένω από τα έγχορδα ειδικές τεχνικές, οι "Παντούμ" ανέδειξαν με σπάνια καθαρότητα το απέριττο θεματικό υλικό και τις τονικές αποχρώσεις του, δικαιώνοντας τη σκοτεινή, στοχαστική διάθεση του έργου.
Η συναυλία ολοκληρώθηκε με το "Τρίο με πιάνο αρ. 2" του Μέντελσον, που γράφτηκε μόλις δύο χρόνια πριν τον θάνατό του. Στα τέσσερα μέρη του απερίφραστα λυρικού, πλην λίαν απαιτητικού έργου, ο Γερμανός μουσουργός αξιοποιεί μουσικό υλικό από συμφωνικές συνθέσεις του, από τα πιανιστικά του "Τραγούδια χωρίς λόγια" (στο υποβλητικό andante espressivo, όπου το μέρος της φωνής ανατίθεται στο βιολί), από το "Οκτέτο" του για έγχορδα, ενώ στο φινάλε ενσωματώνει επιρροές από διάσημο χορικό του Γ.Σ. Μπαχ αλλά και από μια γνωστή μελωδία της δυτικής ψαλτικής παράδοσης του 16ου αιώνα. Η δεδομένη (δεξιο)τεχνική σιγουριά, η ανάδειξη των ηχοχρωματικών ιδιαιτεροτήτων κάθε οργάνου, η μεγάλη πλαστικότητα φραστικής και η ποιότητα του διαλόγου των 3 μουσικών σε συνδυασμό με τον ωστικό παλμό και τη ρυθμική ζωντάνια των γρήγορων μερών αλλά και τις προσεγμένες εναλλαγές διαθέσεων μεταξύ εξωστρεφών και λυρικών παραγράφων οριοθέτησαν μιαν εκτέλεση μεγάλης συνοχής που δικαίωσε τη ρομαντική παρτιτούρα, κρατώντας την πρόσληψη σε διαρκή εγρήγορση!
Λεζάντα πρώτης φωτογραφίας: Το "Trio el Greco" (από αριστερά προς τα δεξιά, ο βιολιστής Φαίδων Μηλιάδης, η πιανίστα Αλεξία Μουζά και ο τσελίστας Αλέξης Καραϊσκάκης-Νάστος) κατά τη διάρκεια του ρεσιτάλ τους στην Αίθουσα του "Φιλολογικού Συλλόγου Παρνασσός" (30/4)
