Ι. Καμπάνης
Το φλάουτο είχε την τιμητική του τον περασμένο Δεκέμβρη. Μέσα σ’ένα μόλις διήμερο, δύο από τους εκλεκτότερους σολίστ του συγκεκριμένου οργάνου, ο Δημήτρης Κούντουρας και ο Νίκος Νικόπουλος, χάρισαν θαυμάσια ρεσιτάλ που φώτισαν διαφορετικές εποχές και ζώνες του σχετικού ρεπερτορίου.
Στις 9 Δεκεμβρίου 2021, στην αίθουσα της Εναλλακτικής Σκηνής της ΕΛΣ, ο Κούντουρας, συνοδευόμενος από την αρπίστρια Φλώρα Παπαδοπούλου, πρότεινε ένα ωριαίο πρόγραμμα με τίτλο "Το φλάουτο του Ρήγα", που εύλογα εντάχθηκε στο πλαίσιο των εορταστικών εκδηλώσεων για τα 200 έτη από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης.
Λίγοι ίσως γνωρίζουν ότι σύμφωνα με αναφορές για την περίοδο της διαμονής του Ρήγα Φεραίου στη Βιέννη στα τέλη του 18ου αιώνα, ο λόγιος της Επανάστασης συμμετείχε σε συναθροίσεις σε σπίτια Ελλήνων της εκεί κοινότητας κοντά στην Griechengasse (οδό Ελλήνων) δίπλα στην ελληνική εκκλησία. Σε αυτές τις συναντήσεις, όπου τραγουδούσαν διάφορα δημοτικά τραγούδια αλλά και τον "Θούριο" με μουσική σε τσάμικο, ο Ρήγας λέγεται ότι έπαιζε φλάουτο και τραγουδούσε, τυγχάνοντας θερμής υποδοχής!
Με τούτα ως αφετηρία και αφορμή, ο Κούντουρας παρουσίασε μία συναυλία με συνθέσεις (πρωτότυπες και σε μεταγραφή για φλάουτο) από το πλούσιο ρεπερτόριο μουσικής δωματίου της μεταβατικής περιόδου ανάμεσα στο παλαιό, απολυταρχικό καθεστώς και την αλλαγή παραδείγματος που επέφερε η Γαλλική Επανάσταση, από την οποία εμπνεύσθηκε ο Ρήγας.
Ολόκληρο το πρώτο μέρος ήταν αφιερωμένο στη μουσική των μοναρχικών αυλών της Αγγλίας του Καρόλου Β’ και της Γαλλίας του Λουδοβίκου ΙΔ’ κατά τον 17ο και τον 18ο αιώνα. Συνοδεύοντας το τελετουργικό της αυλής, η αυλική μουσική υπήρξε εξέχουσα έκφραση της μοναρχίας, που καθρέφτιζε το μεγαλείο της, ενώ λειτουργούσε παράλληλα ως εργαλείο προπαγάνδας και ταξικού στίγματος. Ενόργανες συνθέσεις, χοροί και άριες συνθετών όπως οι Λοκ, Μαραί και Οττετέρ, αλλά και ανώνυμων ομολόγων τους έδωσαν μιαν αντιπροσωπευτική εικόνα της μουσικής δωματίου που συνόδευε τα βραδινά ballets και διασκέδαζε την ανία των αυλικών. Χαρακτηριστικοί χοροί, όπως το μινουέτο και η παβάνα, αποτελούσαν σύμβολα της αυλικής κομψότητας και μεγαλοπρέπειας.
Το πρόγραμμα εκτάθηκε και σε έργα του δεύτερου μισού του 18ου αιώνα, όταν η μουσική βγήκε από τα στενά πλαίσια της αυλής και άρχισε να αφορά την ευρύτερη νέα αστική τάξη, όπως το περίφημο "Μινουέτο και παραλλαγές ‘Ο άγνωστος’" του Μισέλ Μπλαβέ. Παίζοντας άλλοτε σε φλάουτο τραβέρσο και άλλοτε σε φλάουτο με ράμφος, ο Κούντουρας ανέδειξε άριστα την στυλιζαρισμένη φινέτσα αυτής της μουσικής υπό τη συνοδεία της εξίσου φίνας μπαρόκ άρπας της Παπαδοπούλου.
Το δεύτερο μέρος ξεκίνησε με ένα "τούρκικης" έμπνευσης εμβατήριο του Λυλλύ, ένα χορό του Ραμώ και τα χαριτωμένα "Κομμάτια για μουσικό ρολόι" του Χάϋντν, που χρονολογούνται την εποχή της επαναστατικής δράσης του Ρήγα. Στον απόηχο της Γαλλικής Επανάστασης, τόσο στην προεπαναστατική Ελλάδα όσο και στην Ευρώπη, ακούσθηκαν, ακολούθως, επεξεργασίες (θέμα με παραλλαγές) για φλάουτο και συνοδεία -από τον Ιταλό Καμπίνι- ιδιαίτερα δημοφιλών επαναστατικών τραγουδιών (όπως η "Μασσαλιώτιδα" -ο μετέπειτα γαλλικός εθνικός ύμνος- και η "Καρμανιόλα"), που παρουσιάζονταν εκείνη την εποχή με στίχους και μουσική, σε εβδομαδιαία βάση, στο περιοδικό "Chronique de Paris". Μια άλλη μεταγραφή (από τον Κούντουρα), αυτή της "Ελληνικής άριας" του γενάρχη της νεοελληνικής μουσικής Νικόλαου Χαλικιόπουλου-Μάντζαρου, έκλεισε όμορφα τη βραδιά.
Καθ’όλη τη διάρκεια αυτού του τόσο ενδιαφέροντος μουσικού περίπλου στον συναρπαστικό και αντιθετικό 18ο αιώνα του Διαφωτισμού, της απολυταρχικής και έπειτα της επαναστατικής Ευρώπης θαύμασε κανείς το ορθοτονικό παίξιμο, την αίσθηση ύφους αλλά και την ποιότητα διαλόγου των δύο διακεκριμένων σολίστ της παλιάς μουσικής. Αν για τον Κούντουρα η συναυλία επιβεβαίωσε το δεδομένο κύρος του, για την Παπαδοπούλου αποτέλεσε ευκαιρία να δείξει την αξία της πέραν συνόλων και σταθερού βασίμου, όπως κατέδειξαν οι ερμηνείες της σε μεταγραφές -για σόλο άρπα- δημοφιλών κομματιών των Φρανσουά Κουπρέν και Πέρσελ…
Δύο μόλις μέρες αργότερα (11/12/2021), στην "Αίθουσα Δημήτρης Μητρόπουλος" του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, ο Νίκος Νικόπουλος, α’ κορυφαίος φλαουτίστας της Ορχήστρας της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, συνοδευόμενος από τον πιανίστα Θοδωρή Τζοβανάκη, προσέφερε ουσιαστικά ένα πανόραμα της εργογραφίας του 20ού αιώνα για φλάουτο (και πιάνο) δομημένο σε λογική "Διαλόγων – Μονολόγων", όπως τιτλοφορήθηκε το πρόγραμμα.
Το ρεσιτάλ άνοιξε, πάντως, με προγενέστερες συνθέσεις, το μελωδικό, παιδαγωγικής διάστασης "Ροντό σε μι ελάσσονα" του Φραντς Ξάβερ (δηλ. του υιού) Μότσαρτ και τη μεταγραφή για φλάουτο/πιάνο της άριας "Aus Liebe will mein Heiland sterben" από τα "Κατά Ματθαίον Πάθη" του Γ.Σ. Μπαχ, συγκρατημένη έκφραση μιας υπερχειλίζουσας συναισθηματικής θρησκευτικότητας. Το πρώτο μέρος της βραδιάς ολοκληρώθηκε με γαλλικά έργα απερίφραστα στυλιζαρισμένης κομψότητας, την "Bergère captive" για σόλο φλάουτο του Φερρού και την "Σονάτα για φλάουτο και πιάνο" του Πουλένκ. Ο Νικόπουλος ανέδειξε άριστα, με ρευστά τέμπι, τον συνδυασμό βουκολικών και οριενταλιζόντων θεμάτων του κομματιού του -πρόωρα χαμένου- Φερρού, ενώ στη Σονάτα φώτισε θαυμαστά την διάχυτη γλυκόπικρη ειρωνεία, ανταποκρινόμενος δίχως πρόβλημα στις ουκ ολίγες τεχνικές δυσκολίες των ακραίων γρήγορων μερών της.
Εξίσου στριφνό τεχνικά υπήρξε το δεύτερο μέρος του προγράμματος, με έργα που απαιτούσαν μεγάλη ικανότητα σε εναλλαγές δυναμικής και ρυθμού, τρίλιες και χρωματισμούς! Ο άξιος σολίστ ανταποκρίθηκε με σκανδαλιστική άνεση, καταφέρνοντας ταυτόχρονα να δικαιώσει και το διακριτό εκφραστικό τους στίγμα. Αν το "Air" για σόλο φλάουτο του Τακεμίτσου συνιστά έναν εσωτερικό μονόλογο που θυμίζει σχεδόν διαλογισμό, ο "Μαύρος κότσυφας" ("Merle noir") του Μεσσιάν, η πρώτη του απόπειρα να μιμηθεί ήχους πουλιών, ξεχωρίζει για τη λιτότητα της έκφρασης, ενώ η εξωστρεφής "Σονάτα για φλάουτο και πιάνο" του Αμερικανού Λήμπερμαν σφύζει από ενέργεια και ένταση.
Στο τελευταίο έργο εντυπωσίασε η ισορροπία της γραφής για φλάουτο και πιάνο. Ένας πιανίστας της κλάσης του Τζοβανάκη δεν περίμενε βέβαια αυτό για να επιβεβαιώσει τις πολλές αρετές του: τον πλούσιο, γεμάτο αποχρώσεις ήχο, τα σβέλτα αντανακλαστικά, την κατανόηση τόσο διαφορετικών μουσικών ρευμάτων, όπως απέδειξαν και οι συναρπαστικές ερμηνείες του σε τρία εμβόλιμα έργα για σόλο πιάνο. Mε πόση μεγαλοπρέπεια αποκωδικοποιήθηκε η πολυφωνική πολυπλοκότητα του Χορικού "Nun komm, der Heiden Heiland" BWV 659 του Γ.Σ. Μπαχ στη μεταγραφή για πιάνο του Μπουζόνι, πόσο ονειρικά ήχησε το "Νυχτερινό για αριστερό χέρι – έργο 9 αρ. 2" του Σκριάμπιν, με πόση φαντασία αναδείχθηκαν οι αντιστικτικές προκλήσεις στο "Πρελούδιο και Φούγκα αρ. 2" του Σοστακόβιτς…
