12 χρόνια ζωής συμπλήρωσαν φέτος οι «Ελληνικές Μουσικές Γιορτές» (ΕΜΓ). Τον πολύτιμο θεσμό εμπνεύσθηκε και συνεχίζει να υπερασπίζεται -σε πείσμα των καιρών και παρά τις δεδομένες, οικονομικές και όχι μόνο, δυσκολίες- ο αρχιμουσικός Βύρων Φιδετζής, με τη συνεπή αφοσίωσή του στην Έντεχνη Ελληνική Μουσική.
Ως συνήθως, οι Γιορτές έδωσαν και πάλι την ευκαιρία γνωριμίας με σειρά άγνωστων έργων από την παραμελημένη εγχώρια παραγωγή σχεδόν 2,5 αιώνων, όπως και με αρκετές σύγχρονες συνθέσεις, κάποιες εκ των οποίων γράφηκαν ειδικά γι’αυτές. 8 συναυλίες και ένα τριήμερο μουσικολογικό συμπόσιο αφιερωμένο στο θέμα «Ελλάδα και όπερα» έλαβαν χώρα στο χρονικό διάστημα μεταξύ 21ης Απριλίου και 12ης Ιουνίου.
Στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος βρέθηκαν δύο μείζονες λυρικές αποκαλύψεις, που ακούσθηκαν -μετά από δεκαετίες ή και αιώνες…!- συναυλιακά στο θέατρο «Παλλάς» τον Μάη. Δεδομένης της ποιότητάς τους, σίγουρα δεν αξίζουν να παραμείνουν στη λήθη. Για την ιστορία και μόνο, μία ακόμη προγραμματισμένη (4/6) παγκόσμια πρώτη παρουσίαση, αυτή της όπερας «Μαριάνθη» («Fior di Maria») του Παύλου Καρρέρ, ακυρώθηκε.
Στις 16/5, το πρώτο μέρος της συναυλίας υπό τον Φιδετζή κάλυψαν αποσπάσματα από 3 όπερες σημαντικών προσωπικοτήτων της ελληνικής κλασικής μουσικής, δύο εκ των οποίων ανακαλύφθηκαν σχετικά πρόσφατα. Στη Γαλλία εντοπίσθηκε το 2008 η πρωτόλεια Εισαγωγή που ο Πέτρος Πετρίδης συνέθεσε (περ. 1922;) -αλλά δεν χρησιμοποίησε τελικά- για τη µοναδική του όπερα «Ζεµφύρα». Η ακρόαση τής, πιθανότατα α’ παγκόσμιας, εκτέλεσής της αποκάλυψε, παρά τα αργά τέμπι, μία χυμώδους λυρισμού γραφή, με ευφάνταστη χρήση ξύλινων πλευστών (αγγλικό κόρνο, κλαρινέτα), που μάλλον θα αιφνιδίασε όσους είναι εξοικειωμένοι με την πιο αυστηρή, συντηρητική ύστερη γραφή του συνθέτη.
Κάπως πιο γνωστή είναι η «Ουγγρική Ραψωδία», μοναδικό σωζόμενο ορχηστρικό απόσπασμα από την όπερα «Λιονέλλα» (1891) του Σπύρου Σαμάρα, η παρτιτούρα της οποίας χάθηκε στο βομβαρδισμό του Μιλάνου κατά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο. Μόλις το 2010 ανακαλύφθηκε στην Ιταλία τυπωµένο σπαρτίτο του έργου, το οποίο πρωτοερμηνεύθηκε στις ΕΜΓ του 2011. Στη Ραψωδία -που ανακάλυψε προ ετών ο Φιδετζής στο Ωδείο Αθηνών- απόηχοι ουγγρικού φολκλόρ εντοπίζονται στην «τσιγγάνικη» γραφή για τα βιολιά, ιδιαίτερα εντυπωσιακή στα πρώτα μέτρα.
Οι αναγνώσεις της Συμφωνικής Ορχήστρας του Δήμου Αθηναίων (ΣΟΔΑ) υπήρξαν σε γενικές γραμμές καλές, αν και μάλλον όχι επαρκώς προετοιμασμένες σε βάθος λεπτομέρειας. Εμβόλιμα, ερμηνεύθηκε ο Πρόλογος από την όπερα του Μανώλη Καλομοίρη «Τα Ξωτικά Νερά» (1950), μοναδικό έργο του που δεν εντάσσεται στην εθνικοσχολική του παραγωγή. 18 χρόνια μετά την τελευταία σκηνική του παρουσίαση στη Λυρική, την προσοχή τράβηξε, πέραν της βαγκνέρειας ρευστότητας, πλην διάφανης ενορχήστρωσης, και η ξεχωριστή φωνητική γραφή, που απέδωσαν επιτυχώς, με υγιή τίμπρα, δύο πολλά υποσχόμενες νέες τραγουδίστριες, η μεσόφωνος Χρυσάνθη Σπιτάδη (Αφηγήτρια) και η υψίφωνος Κατερίνα Κουφοχρήστου (Πουλί).
Την ομορφότερη στιγμή της βραδιάς, πάντως, χάρισε η α’ παγκόσμια εκτέλεση, σχεδόν …120 χρόνια (!) από τη σύνθεσή της (περ. 1895;), της μονόπρακτης όπερας «Νύχτα Αη-Γιαννιού» του Δημητρίου Λιάλιου. Γραμμένο την εποχή που ο μουσουργός ήταν ακόμη φοιτητής στο Μόναχο, αυτό το «μουσικό παραμύθι» είναι απολύτως αντιπροσωπευτικό της λυρικής παράδοσης του γερμανικού ρομαντισμού, και δη αυτού μεταβαγκνερικού: το λιμπρέτο -στη γερμανική γλώσσα- περιγράφει μίαν ιστορία αγάπης μεταξύ δύο νέων (Γκέρτρουντ-Κοιυρτ), η οποία, παρά τη ζήλεια και μοχθηρία του Χούνουλφ, έχει happy end, μετά από την παρέμβαση 3 νεράϊδων στο Πνεύμα της λίμνης!
Η αβίαστη μουσική ροή, χωρίς την έντονη παρουσία βαγκνερικής έμπνευσης εξαγγελτικών μοτίβων, παραπέμπει στον απολύτως σύγχρονο (νεανικό) Ρίχαρντ Στράους, αλλά η αέρινη, ενδιαφέρουσα ενορχήστρωση με τα νυχτερινά ηχοχρώματα ανακαλεί περισσότερο μνήμες ενός Μέντελσον. Η εκτέλεση υπήρξε καλά προετοιμασμένη, τόσο σε ορχηστρικό επίπεδο όσο και σε φωνητικό (διδασκαλία: Δημήτρης Γιάκας). Από τη διανομή ξεχώρισαν κυρίως οι γυναικείοι ρόλοι: η υψίφωνος Σοφία Κυανίδου σκιαγράφησε με άνεση και γενναιόδωρο λυρισμό την πρωταγωνίστρια Γκέρτρουντ, ενώ τις 3 νεράϊδες ενσάρκωσαν -ως άλλες …κόρες του Ρήνου!- με απολύτως διακριτά ηχοχρώματα και φροντισμένο τραγούδι η υψίφωνος Κατερίνα Κουφοχρήστου και οι μεσόφωνοι Σταματία Μολλούδη και Χρυσάνθη Σπιτάδη.
Από τους ανδρικούς χαρακτήρες, ο βαθύφωνος Πέτρος Μαγουλάς στο ρόλο του Πνεύματος της λίμνης εντυπωσίασε περισσότερο από τους 2 έγκυρους αντίζηλους, τον καλό Κουρτ του τενόρου Γιάννη Χριστόπουλου και τον κακό Χούνουλφ του βαρύτονου Κωστή Ρασιδάκι. Ο Φιδετζής διηύθυνε με ασφαλές χέρι τη ΣΟΔΑ, ενώ επιτυχημένη ήταν η σύμπραξη των Χορωδιών του Δήμου Αθηναίων (διδασκαλία: Σταύρος Μπερής) και του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών (διδασκαλία: Νίκος Μαλιάρας).
Στις 27/5, παρουσιάσθηκε, επίσης σε συναυλιακή μορφή, η οπερέτα του Σαμάρα «Η Πριγκήπισσα της Σάσσωνος». Το έργο είχε ν’ακουσθεί σχεδόν …έξι δεκαετίες, μετά το τελευταίο του σκηνικό ανέβασμα από την Εθνική Λυρική Σκηνή το 1957! Εν προκειμένω, υπό τη διεύθυνση του Ανδρέα Τσελίκα, τα Μουσικά Σύνολα (Συμφωνική Ορχήστρα και Χορωδία) του Δήμου Αθηναίων και πολυπληθής ομάδα εκλεκτών μονωδών απέδωσαν την παρτιτούρα, που αποκατέστησαν υποδειγματικά ο μουσικολόγος Γιάννης Τσελίκας και το Κέντρο Ελληνικής Μουσικής. Τη δραματουργική καθοδήγηση της διανομής ανέλαβε ο σκηνοθέτης Αλέξανδρος Ευκλείδης. Η δεύτερη από τις 3 οπερέτες που έγραψε ο σπουδαίος συνθέτης μετά τον επαναπατρισμό του στην Ελλάδα (το 1911), ο οποίος σηματοδότησε και την εγκατάλειψη σύνθεσης μεγάλων λυρικών δραμάτων, αντλεί έμπνευση από τα βιεννέζικα και γαλλικά πρότυπα του είδους.
Οι συγγένειες και ομοιότητες με τη διάσημη «Εύθυμη Χήρα» του Λέχαρ είναι εμφανείς τόσο στο πεδίο της μουσικής όσο και στην …τραβηγμένη από τα μαλλιά υπόθεση: η Αμερικάνα πολυεκατοµµυριούχος Ντόλλυ αγοράζει την κατοικούμενη από φτωχούς Έλληνες νήσο Σάσσωνα, που βρίσκεται απέναντι από τα Αλβανικά παράλια, την διοικεί με ξένους αξιωματούχους και την σώζει από επαπειλούμενη Αλβανική επιχείρηση ανακατάληψής της με τη βοήθεια …βοσκών από την Ήπειρο, δύο από τους οποίους (καπετάν Βάγγο και Πέτρο) ερωτεύονται η ίδια και η έμπιστή της Μπέττυ! Παρά την αδυναμία του λιμπρέτου των Λάσκαρη και Δημητρακόπουλου, την παρτίδα σώζουν οι συνεχείς ανατροπές καταστάσεων και η ύπαρξη γλαφυρών χαρακτήρων, και μάλιστα όχι μόνο αυτών των πρωταγωνιστικών ζευγαριών αλλά και σειράς υποστηρικτικών ρόλων.
Η διδασκαλία του Ευκλείδη διασφάλισε μίαν απολύτως ευπρόσδεκτη θεατρικότητα στη συναυλιακή παρουσίαση: όλοι οι τραγουδιστές ανταποκρίθηκαν άρτια στην εκτενή πρόζα, σκιαγραφώντας πειστικά προσωπικότητες και χαρακτήρες.
Από μουσική άποψη, το έργο σφύζει από πλούσιες μελωδίες και βαλς, ενώ αισθητή παρουσία έχουν τόσο ακούσματα ρομαντικού μπελ-κάντο όσο και παραδοσιακοί (δημοτικογενείς-επτανησιακοί) σκοποί.
Η εξίσου ενδιαφέρουσα φωνητική γραφή (άριες, ντουέτα μέχρι και …σεπτέτα!) υπήρξε σε γενικές γραμμές στρωτή, με τις μεγαλύτερες δυσκολίες να επιφυλλάσσονται στους γυναικείους πρωταγωνιστικούς ρόλους, που ερμήνευσαν με κέφι και φροντισμένο τραγούδι οι υψίφωνοι Σοφία Κυανίδου (Ντόλλυ) και Λητώ Μεσσήνη (Μπέττυ), που αντιμετώπισε γενναία τους σκοπέλους στις χαμηλές νότες. Ισορροπημένοι μουσικοδραματικά ήσαν οι βασικοί ανδρικοί ρόλοι, τους οποίους ενσάρκωσαν οι τενόροι Βαγγέλης Χατζησίμος (καπετάν Βάγγος) και Δημήτρης Πακσόγλου (Παρασκευάς) και ο βαρύτονος Χάρης Ανδριανός (Πέτρος). Την παράσταση έκλεψε, πάντως, αδιαμφισβήτητα ο Δον Αλόνσο του βαρύτονου Μιχάλη Ψύρρα με στιβαρό τραγούδι και υπόκριση.
Αξιοπρεπώς απέδωσαν τους -πρωτίστως- καρατερίστικους ρόλους της ο βαθύφωνος Κώστας Ντότσικας (φον Κράπφεν), η μεσόφωνος Μαρία Βλαχοπούλου (Μις Σαμπούκω) και ο τενόρος Δημήτρης Σιγαλός (Σιροπέτης). Καλά προετοιμασμένη από τον Ανδρέα Τσελίκα, η ΣΟΔΑ χάρισε ορχηστρική συνοδεία σφριγηλή, ρυθμικά ζωντανή, υποστηρικτική των τραγουδιστών. Θετική ήταν η σύμπραξη της Χορωδίας του Δήμου Αθηναίων (διδασκαλία: Σταύρος Μπερής).
Συμπερασματικά: η «Πριγκήπισσα της Σάσσωνος» πληροί μουσικοθεατρικά όλες τις προϋποθέσεις για μιαν επιτυχημένη σκηνική αναβίωση, αρκεί ν’ανατεθεί αυτή σ’ένα σκηνοθέτη με ιδέες και φαντασία! Και για όσους φοβούνται τυχόν …αναζωπύρωση αλυτρωτικών παθών, ας θυμίσουμε ότι το 1957 ο Δημ. Γιαννουκάκης είχε διασκευάσει το λιμπρέτο ονομάζοντας τη γείτονα χώρα ….«Μαραβανία» (προφανώς, κατά το πρότυπο του «Ποντεβέντρο» της «Εύθυμης Χήρας»…).
