Γεννημένος στο Παρίσι και με κινηματογραφικές σπουδές στο Λονδίνο, ο γιος του Βραζιλιάνου διάσημου φωτογράφου Σεμπαστιάο Σαλγκάδο μιλάει για το «Αλάτι της Γης», το υποψήφιο για Όσκαρ ντοκιμαντέρ για τον πατέρα του, το οποίο γύρισε μαζί με τον Βιμ Βέντερς.
Πώς γεννήθηκε η ιδέα της ταινίας;
Η ιδέα ήταν του Βέντερς, ο οποίος μας επισκέφθηκε λέγοντάς μας πως είναι θαυμαστής του Σεμπαστιάο και θα ήθελε να γυρίσει μια ταινία γι’ αυτόν. Εγώ είχα προηγουμένως δουλέψει με τον πατέρα μου σε μια αποστολή στον Αμαζόνιο, στην οποία κουβαλούσα την κάμερά μου. Στην ταινία υπάρχουν αρκετές σκηνές από εκείνο το ταξίδι, το οποίο ήταν μάλιστα ιδιαίτερα επικίνδυνο. Όταν ο πατέρας μου είδε τι είχα τραβήξει, μου είπε πως του άρεσε πολύ, γεγονός που μας έφερε πιο κοντά και τον έκανε να με εμπιστεύτει πλήρως. Ένιωσα κι εγώ τότε πως ήταν η κατάλληλη στιγμή να κάνω κάτι γι’ αυτόν, οπότε όταν ήρθε η ιδέα του Βέντερς ήμασταν όλοι έτοιμοι.
Πόσο βαρύ είναι να μεγαλώνεις δίπλα σε μια τόσο σπουδαία προσωπικότητα, έναν ζωντανό θρύλο;
Στα παιδικά μου χρόνια ο πατέρας ήταν τον περισσότερο καιρό απών. Όταν βέβαια επέστρεφε από τα ταξίδια, η ατμόσφαιρα ήταν πολύ συναισθηματική και ζεστή, ενώ ο ίδιος μας αφηγούνταν ένα σωρό συναρπαστικές ιστορίες. Ήμουν πια έφηβος όταν οι φωτογραφίες του από την Αιθιοπία έκαναν το γύρο του κόσμου κι έγιναν εξώφυλλο στη «Liberation». Τότε συνειδητοποίησα πόσο διάσημος και σπουδαίος φωτογράφος ήταν.
Υπάρχουν πολλοί τρόποι να παρουσιάσεις το πορτρέτο ενός καλλιτέχνη. Πώς καταλήξατε στον τρόπο με τον οποίο θα σκηνοθετούσατε αυτό το ντοκιμαντέρ;
Έπειτα από συζητήσεις, συμφωνήσαμε με τον Βιμ να εστιάσουμε στον τρόπο με τον οποίο ο Σεμπαστιάο βλέπει τον κόσμο μέσα από τις φωτογραφίες του. Το πώς γι’ αυτόν οι άνθρωποι παραμένουν «το αλάτι της γης». Μας προβλημάτισε η μορφή που θα είχαν οι συνεντεύξεις μαζί του, διότι δεν θέλαμε να τον βάλουμε να μιλάει στην κάμερα καθισμένος σε έναν καναπέ. Είναι πολύ βαρετό. Τότε ο Βιμ σκέφτηκε μια καταπληκτική ιδέα, αυτή με το μαύρο θάλαμο. Ντύσαμε ένα μικρό στούντιο με μαύρες κουρτίνες, εκείνος κάθισε στη μέση με φωτισμένο το πρόσωπο και μπροστά του είχε ένα μόνιτορ όπου έβλεπε το υλικό. Ήταν συγκεντρωμένος, θυμόταν την ιστορία κάθε φωτογραφίας και οι αφηγήσεις του είναι ζωντανές και πολύ συγκινητικές.
Σκεφτήκατε να γυρίσετε την ταινία ασπρόμαυρη, όπως είναι και οι φωτογραφίες του ίδιου του Σαλγκάδο;
Το ασπρόμαυρο είναι για τον ίδιο μια αυθόρμητη επιλογή. «Έτσι βλέπω τον κόσμο», λέει και νομίζω πως, έχοντας μια ιμπρεσιονιστική ματιά, αποτυπώνει τον κόσμο δημιουργικά, ακριβώς όπως ένας ζωγράφος ή ένας κινηματογραφιστής. Ο Βιμ είναι επίσης λάτρης του ασπρόμαυρου και η αλήθεια είναι πως σκεφτήκαμε να γυρίσουμε έτσι την ταινία. Γρήγορα όμως καταλάβαμε πως μια ασπρόμαυρη ταινία πάνω σε μια ασπρόμαυρη πραγματικότητα, τον κόσμο του Σαλγκάδο, θα ήταν μπανάλ επιλογή. Επιπλέον, η εναλλαγή ασπρόμαυρου κι έγχρωμου φιλμ δίνει περισσότερες αφηγηματικές λύσεις, επιτρέποντας έτσι ένα δημιουργικό παιχνίδι με τις αντιθέσεις.
Πώς αντέδρασε ο Σεμπαστιάο στην ιδέα του ντοκιμαντέρ;
Ήταν επιφυλακτικός, διότι δεν είναι άνθρωπος που μιλάει ή ανοίγεται πολύ. Επίσης έχουν ήδη γίνει μια σειρά από ντοκιμαντέρ για εκείνον. Στην αρχή ήταν πιο ανήσυχος, αν και τρέφει εκτίμηση στον Βέντερς ως κινηματογραφιστή κι εμένα με εμπιστευόταν όλο και περισσότερο. Ρωτούσε, λοιπόν, πώς πηγαίνει το μοντάζ και όσο περισσότερο υλικό έβλεπε τόσο πιο άνετα ένιωθε. Όταν είδε την πρώτη έτοιμη εκδοχή του φιλμ, μας έδωσε αμέσως το ΟΚ.
Θα μπορούσατε αντί για την καριέρα του κινηματογραφιστή να έχετε ακολουθήσει εκείνη του φωτογράφου;
Πιστεύω πως η φήμη του πατέρα μου έπαιξε σίγουρα ρόλο στο να μην προσπαθήσω να σταθώ κάτω από τη βαριά σκιά του. Από την άλλη, η τέχνη της φωτογραφίας μου φαίνεται πιο δύσκολη, πιο εγκεφαλική από αυτήν του σινεμά. Προτιμώ να αφηγούμαι μια ιστορία με διαδοχή εικόνων και με το πέρασμα του χρόνου, ενώ στη φωτογραφία πρέπει να δράσεις αντίστροφα. Πρέπει να παγώσεις το χρόνο και να συμπυκνώσεις την ιστορία μόνο σε μία στιγμή. Απαιτούνται ακρίβεια αλλά κι έμπνευση, τις οποίες σίγουρα δεν διαθέτω.
Περισσότερες πληροφορίες
Το Αλάτι της Γης
Η ζωή και το έργο του κορυφαίου Βραζιλιάνου φωτογράφου και οικολογικού ακτιβιστή Σεμπαστιάο Σαλγκάδο, ο οποίος έχει απαθανατίσει με μοναδικό στιλ τη ζωή των κατοίκων σε απρόσιτες κι επικίνδυνες γωνιές του πλανήτη.
