Μίκαελ Χάνεκε

Ο κατά πολλούς κορυφαίος σύγχρονος σκηνοθέτης επιστρέφει με την «Αγάπη» και τον δεύτερο Χρυσό Φοίνικα του Φεστιβάλ Κανών σε τέσσερα χρόνια. Εμείς διεισδύουμε στο εξαιρετικό κινηματογραφικό σύμπαν του Αυστριακού δημιουργού για να υπογραμμίσουμε τα σημεία που το μετατρέπουν σε ένα μοναδικό κινηματογραφικό φαινόμενο του 21ου αιώνα.

ΓΡΑΦΕΙ: ΓΙΑΓΚΟΣ ΑΝΤΙΟΧΟΣ 04 Οκτωβρίου , 2012

Το ότι σπούδασε Ψυχολογία και Φιλοσοφία στα νιάτα του δεν λέει απολύτως τίποτα. Τόσοι και τόσοι δημιουργοί με ακόμη πιο πλούσιο βιογραφικό γράφτηκαν με διαφανές μελάνι στην παγκόσμια ιστορία της 7ης τέχνης. Όποιος προσπαθήσει να αναλύσει την περίπτωση του Μίκαελ Χάνεκε, του πιο φορμαρισμένου σκηνοθέτη αυτήν τη στιγμή στον κόσμο, ζουμάροντας μόνο στο καλλιεργημένο και διορατικό του πνεύμα, τότε σίγουρα θα χάσει ένα μεγάλο μέρος της δυσάρεστης απόλαυσης που προσφέρει ο άβολος κινηματογραφικός του κόσμος. Για τον Μίκαελ Χάνεκε, τον περίεργο Αυστριακό που αποφάσισε στα 47 (!) του χρόνια να ξεκινήσει σκηνοθετική καριέρα, το σινεμά είναι ένα παιχνίδι ψυχολογίας, μια κινηματογραφική παρτίδα πόκερ με σημαδεμένη τράπουλα, που νομοτελειακά θα ξεγυμνώσει τη σκοτεινή πλευρά της ανθρώπινης φύσης. Κιόλας από τις πρώτες σεκάνς των ταινιών του, ο Χάνεκε έχει ήδη μοιράσει τα φύλλα στους θεατές, εμπλέκοντάς τους με κάποιον τρόπο στην υπόθεση, ταυτίζοντάς τους με τους αντιήρωές του και βασικά κάνοντάς τους συνένοχους στην ένοχη κινηματογραφική του σαγήνη. Στη συνέχεια, αφού τους έχει βάλει για τα καλά στο παιχνίδι, έχοντας πλέον εξουδετερώσει άμυνες και λογοκριτικούς μηχανισμούς, αρχίζει να τους χτυπά με χειρουργική ακρίβεια στην αχίλλειο πτέρνα της εκτεθειμένης πλέον ψυχολογίας τους.

Μετά την τριλογία του «7η Ήπειρος», «Το Βίντεο του Μπένι», «71 Συμπτώσεις», το 1997 ο Χάνεκε ολοκληρώνει την πρώτη δημιουργική του περίοδο –η οποία διαπνεόταν από μια έντονη «αυστριακότητα»– με τα «Παράξενα Παιχνίδια». Η αμφιλεγόμενη ταινία, που θα μισηθεί και θα αγαπηθεί όσο λίγες στο πέρασμα του χρόνου, θα φανερώσει για πρώτη φορά τόσο καθαρά τις δημιουργικές του προθέσεις. Δηλαδή την αγαπημένη του συνήθεια να αντιστρέφει κινηματογραφικές συμβάσεις και να ξεβολεύει τον θεατή από τις ευκολίες του: η σφαγή στο σπίτι της μεσοαστικής οικογένειας δεν προέρχεται από περιθωριοποιημένους εγκληματίες, αλλά από καθωσπρέπει λευκούς πλούσιους νεαρούς, οι φόνοι γίνονται εκτός πλάνου, το κίνητρο απουσιάζει, ενώ το σοκαριστικό rewind μετατρέπει το διαφαινόμενο χάπι εντ σε μια λούπα βίας από την οποία είσαι ανήμπορος να ξεφύγεις. Μια σπουδή πάνω στο πώς μπορείς να γεννήσεις στην οθόνη τον απόλυτο τρόμο χωρίς τη βοήθεια του γρήγορου μοντάζ, των υποβλητικών μουσικών και των κοντινών πλάνων. Στη «Δασκάλα του Πιάνου» (2000) τα εύκολα συμπεράσματα για τη διαστροφή που γεννά η καταπίεση και την απελευθερωτική δύναμη του έρωτα εμβολιάζονται στο τέλος με τον ακραίο σαδισμό της κανονικότητας. Στον «Κρυμμένο» (2005) είναι ο διανοούμενος τηλεαστέρας που ξεμπροστιάζεται ως θύτης και όχι ο αρχικά ύποπτος μετανάστης, ενώ στη «Λευκή Κορδέλα» (2009), πίσω από τα φαινομενικά τυχαία γεγονότα στο μικρό χωριό της Γερμανίας, κρύβονται η γέννηση του φασισμού, ο πνευματικός ακρωτηριασμός που επιφέρει ο προτεσταντισμός και κυρίως η κατάρρευση του μύθου της «παιδικής αγνότητας» – ορατή και στα προηγούμενα έργα του.

Και τώρα σειρά έχει ένα ρέκβιεμ δωματίου με πρωταγωνιστές δύο ηλικιωμένους. Η «Αγάπη» δεν αποτελεί –όπως αρκετοί πιστεύουν– μια αιφνίδια αλλαγή πορείας για τον μέχρι σήμερα «μισάνθρωπο» κ. Χάνεκε. Είναι απλώς η άλλη πλευρά του νομίσματος στο δεξιοτεχνικό σινεμά του, το οποίο παίρνει κάθε φορά με αφάνταστη ευκολία την κινηματογραφική όψη που επιθυμεί, είτε αυτό λέγεται θρίλερ, είτε ιστορικό έπος, είτε φιλμ μυστηρίου. Στην «Αγάπη» έχουμε να κάνουμε με ένα τυπικό δράμα που δεν θα αργήσει να μεταλλαχτεί σε ακόμη ένα δυσάρεστο αριστούργημα του Χάνεκε, το οποίο θα προδώσει τις αισιόδοξες προσδοκίες του θεατή, θα ξύσει τραύματα που έχουν θαφτεί στα κατάβαθα της μνήμης του, θα τον αναγκάσει να πάρει θέση απέναντι σε δυσεπίλυτα ηθικά διλήμματα και τελικά θα ξεσκεπάσει αργά και βασανιστικά το τρομακτικό κενό που κρύβει μέσα της η λέξη «θάνατος», χωρίς μεταφυσικά άλλοθι. Μια αξεπέραστη σπουδή πάνω στην ανθρώπινη ύπαρξη...