Ο Άντρες Βέγιελ έκανε ένα ντοκιμαντέρ για το ναζισμό, το σινεμά και το σκότος της Λένι Ρίφενσταλ

Μία από τις πιο ξεχωριστές ταινίες της χρονιάς ρίχνει φως στην αμφιλεγόμενη προσωπικότητα μιας δημιουργού που άλλαξε το ρου της κινηματογραφικής ιστορίας.

Ρίφενσταλ

Χωρίς τη συνδρομή της σκηνοθέτριας Λένι Ρίφενσταλ, η τέχνη του ντοκιμαντέρ θα ήταν λειψή. Ταινίες όπως ο "Θρίαμβος της Θέλησης" (1935) και τα δύο μέρη του "Olympia" (1938), άλλαξαν τον τρόπο αντίληψης του σινεμά τεκμηρίωσης, ενώ διεύρυναν συνολικά τις δυνατότητες του κινηματογράφου. Ταυτόχρονα, βέβαια, η δημιουργός ήταν ένθερμη ναζίστρια και πολύτιμο γρανάζι στην επικοινωνιακή μηχανή του φύρερ, αφού οι παραπάνω ταινίες στην ουσία δεν αποτελούν τίποτα άλλο από φασιστικό προπαγανδιστικό υλικό. Μετά το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, ωστόσο, η Ρίφενσταλ πάλεψε ολόψυχα να αποδιώξει αποπάνω της τη ναζιστική στάμπα, επιμένοντας, μεταξύ άλλων, πως δε γνώριζε τίποτα για τα εγκλήματα που διέπρατταν οι φίλοι και γνωστοί της. Σήμερα, όμως, μέσω της άψογης ταινίας "Ρίφενσταλ: Στην Καρδιά του Τρίτου Ράιχ", ο σκηνοθέτης Άντρες Βέγιελ εμβαθύνει ακριβώς στις αντιφάσεις της Γερμανίδας, αναζητά τα όρια της άγνοιας (ή της υποκρισίας) της, αλλά και μελετά νηφάλια την ιδιοσυγκρασία μιας από τις πιο αμφιλεγόμενες προσωπικότητες στην ιστορία του κινηματογράφου.

Με αφορμή την κυκλοφορία του ντοκιμαντέρ στις σκοτεινές αίθουσες, θέσαμε τις ερωτήσεις μας στον Άντρες Βέγιελ.

Ρίφενσταλ: Στην Καρδιά του Τρίτου Ράιχ

Ένα από τα κομβικά ερωτήματα που εξερευνά η ταινία, αφορά το διαχωρισμό του καλλιτέχνη από τον άνθρωπο. Αποτέλεσε, άραγε, αυτό το σημείο εκκίνησής σας;
Ήταν ένα από τα θέματα που προέκυψαν μόλις απέκτησα πρόσβαση στο αρχείο της Ρίφενσταλ, μέσω της παραγωγού Σάντρα Μαϊσμπέργκερ. Όμως στην αρχή ήμουν επιφυλακτικός, ακριβώς επειδή ήμουν οικείος με την περίπτωσή της. Είχα δει τις ταινίες της και γνώριζα όλα όσα υποστήριζε σε όλη τη ζωή της. Ότι, δηλαδή, δεν την ενδιέφερε ποτέ η πολιτική, ήταν απλά μια καλλιτέχνης και πως τα ντοκιμαντέρ που γύριζε δεν είχαν σχέση με την προπαγάνδα. Ωστόσο, υπήρξε δεξιοτέχνης της χειραγώγησης, για αυτό αναρωτήθηκα εάν θα υπήρχε κάτι στα προσωπικά αντικείμενά της που να οδηγούσε σε φρέσκες ανακαλύψεις γύρω από την προσωπικότητά της. Οφείλω να ομολογήσω πως γοητεύτηκα από τα πολλαπλά ευρήματά μας, μιλάμε για ιδιωτικές ταινίες, σημειώματα, ημερολόγια κ.ο.κ. που βρίσκονταν σε περίπου επτακόσια κουτιά! Αντίστοιχα, αντιλαμβάνεστε πως η διαδικασία χρειάστηκε πολύ χρόνο για να ολοκληρωθεί. Η αρχή έγινε στο τέλος του 2020, ακολούθησε ενάμισης χρόνος για την ολοκλήρωση της έρευνας και την εύρεση χρηματοδότησης και έπειτα δεκαοκτώ μήνες μοντάζ.

Να υποθέσω, δεδομένου του όγκου του αρχείου, πως υπάρχει μπόλικο υλικό που έμεινε αχρησιμοποίητο;
Φυσικά, ήταν αναπόφευκτο. Αλλά επίσης, βρήκαμε και πράγματα τα οποία ήταν αδύνατο να ενσωματώσουμε στο ντοκιμαντέρ έτσι κι αλλιώς. Για παράδειγμα, σε πολλά από τα ιδιωτικά φιλμ που ανέφερα προηγουμένως απεικονίζεται η Ρίφενσταλ με το σύζυγό της σε πολύ προσωπικές στιγμές, γιατί κινηματογραφούσαν ο ένας τον άλλο για χρόνια. Παρόλο που είχαμε κάθε δικαίωμα να συμπεριλάβουμε τα πάντα, ένιωσα πως θα δείχναμε έλλειψη σεβασμού αν το κάναμε. Και ξέρω πόσο αντιφαντικό είναι να ισχυρίζομαι κάτι τέτοιο για μια γυναίκα σαν τη Ρίφενσταλ που δε σεβόταν κανένα, αλλά έτσι νιώσαμε. Σκεφτείτε, παρεμπιπτόντως, πως μιλάμε για έναν άνθρωπο χωρίς ίχνος εμπάθειας που εκμεταλλευόταν διαρκώς τους άλλους. Αρκεί να θυμηθούμε πώς αντιμετώπισε τους βοηθητικούς ηθοποιούς στα γυρίσματα του "Tiefland". Ενώ γνώριζε πως προέρχονταν από στρατόπεδα συγκέντρωσης και κάποιοι επρόκειτο να μεταφερθούν στο Άουσβιτς, αδιαφόρησε πλήρως για την τύχη τους. Οπότε, ακόμα και εάν πιθανότατα ήταν ένα τέρας, δε θέλαμε εμείς οι ίδιοι να χάσουμε την ανθρωπιά μας.

Ρίφενσταλ: Στην Καρδιά του Τρίτου Ράιχ 3

Είπατε νωρίτερα και φαίνεται και στην ταινία, πως η Ρίφενσταλ υποστήριζε πως δεν την ενδιέφερε η πολιτική. Αυτού του είδους το επιχείρημα είναι ιδιαίτερα δημοφιλές σήμερα, ειδικά μεταξύ ατόμων συγγενούς πολιτικής ιδεολογίας. Σα να μην έχουν το θάρρος να παραδεχθούν ότι είναι ακροδεξιοί.
Ως προς αυτό που περιγράφετε, η Ρίφενσταλ αποτελεί παράδειγμα προς μίμηση. Γιατί βίωνε μια αγωνία και μια δυσφορία λόγω του ότι ταυτιζόταν με τις συγκεκριμένες ιδέες, αλλά την ίδια στιγμή, μέσω του έργου της συνόψισε τον απλουστευτικό τρόπο σκέψης πολλών ανθρώπων της γενιάς της. Οι οποίοι, παρά το γεγονός πως ηττήθηκαν στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ένιωσαν πως βγήκαν από αυτόν πιο ανθετικοί, πιο σκληραγωγημένοι. Έτσι, ήταν πολύ εύκολο για αυτούς να συνταχθούν κάτω από έναν ηγέτη που συμμερίζεται τα πάθη τους, τούς λέει τι να κάνουν και σε ποιους να ρίχνουν την ευθύνη για τα δεινά τους. Περιγράφω ένα επικίνδυνο φαινόμενο που επιβιώνει ως σήμερα, για αυτό πρέπει να το κατανοήσουμε, αλλά όχι να το δικαιολογήσουμε. Αυτός είναι και ένας από τους λόγους που έκανα την ταινία.

Αν θέλετε, μιλήστε μου για την προσέγγισή σας στο μοντάζ. Γιατί η δομή της αφήγησης είναι γεμάτη σασπένς, δίνει την αίσθηση ψυχολογικού θρίλερ.
Αυτή ήταν η πρόθεσή μου εξαρχής. Φαντάζομαι, ένας από τους λόγους θα έχει να κάνει με τις σπουδές μου στη ψυχολογία. Πάντως, μέσω του μοντάζ έπρεπε να απαντήσουμε σε δύο βασικά ερωτήματα: ποια ήταν η Λένι Ρίφενσταλ και τι καινούριες πληροφορίες μαθαίνουμε για εκείνη. Έπειτα, τι την ώθησε ώστε να γίνει μια φασίστρια - πρότυπο; Και πώς η κληρονομιά της έχει επηρεάσει τις σύγχρονες μεθόδους προπαγάνδας; Παράλληλα, κατά τη διάρκεια της ταινίας ήταν σημαντικό να μην αγνοούμε πως η Ρίφενσταλ ήταν μία από εμάς. Ένας άνθρωπος, δηλαδή, που ζούσε κανονικά, πήγε στο πανεπιστήμιο και μετά έγινε ναζίστρια. Το πότε ακριβώς γίνεται αυτή η εσωτερική μεταστροφή πρέπει να καταλάβουμε, ώστε να αντιληφθούμε καλύτερα τους κινδύνους του μοντέρνου φασισμού.

Ρίφενσταλ: Στην Καρδιά του Τρίτου Ράιχ 4

Σήμερα, βέβαια, οι φασιστικές ιδέες δε διαχέονται μέσω του κινηματογράφου, αλλά εκμεταλλεύονται την κουλτούρα του ίντερνετ. Ίσως εκεί θα πρέπει να στρέψουμε, επίσης, την προσοχή μας.
Ακριβώς, ειδικά αν αναλογιστούμε πως στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης πλέον, είναι εξαιρετικά δύσκολο να διαχωρίσουμε τι είναι αληθινό και τι όχι. Πρόκειται περί στρατηγικής κατά τη γνώμη μου. Αυτό που κάνουν influencers όπως ο Στιβ Μπάνον (σ.σ.: ακροδεξιός Αμερικανός πολιτικός), είναι να πλημμυρίζουν τα social media με σκατά, ούτως ώστε να χάνονται οι πραγματικά τεκμηριωμένες ειδήσεις και ο κόσμος να δυσκολεύεται να διαχωρίσει το σωστό και το λάθος. Εάν προσθέσουμε στη συζήτηση και τη τεχνητή νοημοσύνη, τα πράγματα περιπλέκονται ακόμα περισσότερο. Οι άνθρωποι είναι έτοιμοι να πιστέψουν ό,τι δουν, αρκεί να συμφωνεί με την εντύπωση που έχουν για κάτι. Πρέπει, άρα,  να εκπαιδευτούμε και να προετοιμαστούμε καλύτερα απέναντι σε τέτοιες προκλήσεις.

Κλείνοντας, αναρωτιέμαι, υπάρξαν αντιδράσεις με την κυκλοφορία του ντοκιμαντέρ;
Εννοείται, ακόμα και εδώ στη Γερμανία. Έλαβα απειλές ενάντια στη ζωή μου, πολλοί ένιωσαν πως είμαι προβοκάτορας. Σε ορισμένες προβολές, πάλι, κάποιοι με πλησίασαν για να μου τονίσουν τη σημασία της προστασίας της ελευθερίας του λόγου, της τέχνης, λες και εγώ υποτίθεται ήμουν εναντίον τους. Αυτό συνέβαινε παντού και είναι ενδεικτικό του άγχους που μοιράζονται πολύ εκεί έξω. Πρέπει να είμαστε σε ετοιμότητα να αντιμετωπίζουμε τέτοιους φόβους, αλλά να δείχνουμε και αλληλεγγύη. Εμένα ας με επικρίνουν, δεν πειράζει. Θα ζήσω με αυτό.

Περισσότερες πληροφορίες

Ρίφενσταλ: Στην Καρδιά του Τρίτου Ράιχ

Riefenstahl
3,5
  • Ντοκιμαντέρ
  • 2024
  • Διάρκεια: 115 '
  • Άντρες Βέγιελ

Ποιες ήταν τελικά οι περίπλοκες και αμφιλεγόμενες σχέσεις της σκηνοθέτριας Λένι Ρίφενσταλ («Η Δύναμη της Θέλησης») με το ναζιστικό καθεστώς;

Διαβάστε ακόμα

Τελευταία άρθρα Σινεμά

Οι καλύτερες ταινίες που παίζουν τώρα τα σινεμά (16-22/10)

Μια λίστα με τις ιδανικότερες προτάσεις για κινηματογραφική έξοδο αυτήν την εβδομάδα.

ΓΡΑΦΕΙ: ΓΙΑΝΝΗς ΚΑΝΤΕΑ-ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟς
17/10/2025

"Αρκουδότρυπα και "Βουγονία" ένα βήμα πριν τα Ευρωπαϊκά Βραβεία Κινηματογράφου

Οι δύο ταινίες συμπεριλαμβάνονται στη λίστα της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Κινηματογράφου που οδηγεί στην 38η απονομή των δαφνών της.

10 ταινίες με πρωταγωνιστές αξιαγάπητα κατοικίδια

Ο κινηματογράφος μέσα από τις ζωές των κατοικίδιων μας είναι πιο συναρπαστικός, διασκεδαστικός και πολύχρωμος.

Σεμινάριο για ένα "Σινεμά στα Άκρα: Από το Δόγμα 95 στο Weird Wave"

Ο κριτικός κινηματογράφου του "α", Γιάννης Καντέα-Παπαδόπουλος, παρουσιάζει μια σειρά συναντήσεων γύρω από τα τολμηρότερα κινηματογραφικά ρεύματα των τελευταίων ετών.

Κουίζ: Πόσα ξέρεις για τον Κιάνου Ριβς;

Με αφορμή τη νέα ταινία "Τύχη βουνό", όπου υποδύεται έναν αδέξιο φύλακα-άγγελο, απαντήστε σε ένα κουίζ δέκα ερωτήσεων και τεστάρετε τις γνώσεις σας για τον ηθοποιό που έχει αγαπηθεί στο ίντερνετ για την καλοσύνη του.

Αυτές είναι οι ελληνικές ταινίες του 66ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης

Όλες οι εγχώριες παραγωγές που πρόκειται να κάνουν πρεμιέρα στην προσεχή διοργάνωση.

"Ορατότης Μηδέν" και το ελληνικό σινεμά σε μόνιμη κατάσταση αβεβαιότητας

Στο κατάμεστο Άστορ οι υποστηρικτές της πρωτοβουλίας σκιαγράφησαν αναλυτικά τα όσα συμβαίνουν τελευταία στον εγχώριο κινηματογραφικό χώρο.