Μεταξύ επιθυμίας και παραπόνου, επαγγελματίες ή μη σινεφίλ, τουλάχιστον μέχρι την πανδημία, επιζητούσαμε κάποιος, κάτι να κινήσει λίγο την κατάσταση ώστε να προσφέρονται περισσότερες ευκαιρίες θέασης κλασικών ή απλώς αγαπημένων ταινιών μες τη χρονιά. Οι προγραμματισμοί αιθουσών - διανομέων δεν ικανοποιούσαν πάντα αυτό το αίτημα, υπάρχουν βέβαια εξαιρέσεις, αλλά τις τελευταίες σεζόν τα δεδομένα έχουν αλλάξει ραγδαία. Η Αθήνα φιλοξενεί δεκάδες φεστιβάλ και αφιερώματα το χρόνο, με τις κατά τόπους ειδικές προβολές να έχουν δημιουργήσει ένα άτυπο παράλληλο κύκλωμα, στο οποίο οι θεατές ανταποκρίνονται ενθουσιωδώς σε πολλές από αυτές τις περιπτώσεις.
Ανάμεσά τους και τα events που διοργανώνουν το θερινό σινεμά Παναθήναια μαζί με τον κριτικό κινηματογράφου Αλέξανδρο Παπαγεωργίου (Luben, Βίντεο Κλαμπ). Η ιδέα απλή, να παρουσιάζονται ψυχαγωγικές, καλές ταινίες που κινούνται γύρω από διαφορετική θεματική κάθε φορά, ούτως ώστε οι ίδιες να αποτελούν την αφορμή για χαλαρή κουβέντα στο τέλος της προβολής. Και έτσι, αβίαστα, να αναζωογονείται μια επιθυμία που έχουμε πολλοί αφού είδαμε κάτι που μας γέμισε: να συζητάμε άμεσα για αυτό.
Η παραπάνω πρωτοβουλία ξεκίνησε το καλοκαίρι του 2024, χάρη στην επιτυχία της συνεχίστηκε στην ανανεωμένη αίθουσα του Cinobo Πατησίων το χειμώνα, προτού επιστρέψει στα Παναθήναια για ένα νέο γύρω προβολών. Μέχρι στιγμής έχουν παιχτεί η "Οικογένεια Τένενμπαουμ" (Γουές Άντερσον, 2001) και το "Marathon Man" (Τζον Σλέσινγκερ, 1976), ενώ στις 9/7 ακολουθεί το σκοτεινό sci-fi "Dark City" (Άλεξ Πρόγιας, 1998). Το πλήρες πρόγραμμα θα το βρείτε στο τέλος, αλλά πρώτα δίνουμε το λόγο στον Αλέξανδρο, να μας πει δυο λόγια για τη φάση στα Παναθήναια.
Τι σε κινητοποίησε για να γίνουν αυτές οι προβολές;
Για να είμαι ειλικρινής, νομίζω ότι αυτό είναι ένα σαράκι που "τρώει" λίγο πολύ κάθε κριτικό κινηματογράφου, ή τέλος πάντων κάθε άτομο που ασχολείται επισταμένα με το γράψιμο γύρω από το σινεμά. Υπάρχει ένα στερεότυπο που λέει ότι ο κριτικός κινηματογράφου είναι ένας αποτυχημένος σκηνοθέτης. Ότι ζηλεύει που δεν μπορεί να σκηνοθετήσει. Η αλήθεια είναι ότι, κρίνοντας από εμένα και από φίλους και συναδέλφους, οι περισσότεροι από εμάς συχνότερα φαντασιωνόμαστε να επιλέγουμε ταινίες για άλλους, να επιμελούμαστε ένα κινηματογραφικό πρόγραμμα και να το παρουσιάζουμε με τρόπο όμορφο, συγκροτημένο κλπ. Ενδέχεται το απωθημένο του κριτικού να είναι να είχε γίνει σκηνοθέτης, αλλά η επιθυμία του πιστεύω είναι να φτιάχνει αυτό που θεωρεί ο ίδιος "το τέλειο φεστιβάλ κινηματογράφου".
Αυτό είναι το πρώτο σκέλος, αυτό δηλαδή που αφορά την επιλογή των ταινιών για τις προβολές στα Παναθήναια. Το δεύτερο αφορά την μορφή της προβολής, ότι δηλαδή περιλαμβάνει συζήτηση στο τέλος της ταινίας. Ήταν κάτι που το σκεφτόμουν καιρό τώρα. Έχω βρεθεί συχνά στην θέση να προλογίζω ταινίες σε διάφορες προβολές, κι είναι πάντα τιμητικό να σε καλούν να κάνεις κάτι τέτοιο. Όμως τις περισσότερες φορές ένιωθα αμήχανα, γιατί όσο καλά κι αν τα πεις πριν την ταινία, ο κόσμος δεν θέλει να ακούσει εσένα. Θέλει να δει την ταινία. Και αυτό είναι το φυσιολογικό. Οι πιο ωραίες κουβέντες όμως γίνονται πάντα μετά: είτε έξω απ’ το σινεμά, είτε στα μπαρ, είτε στο ίντερνετ. Τι μπορείς να προσφέρεις εσύ; Το να οργανώσεις την συζήτηση μετά την ταινία, να της δώσεις σχήμα και κατεύθυνση, να μοιραστείς αναλυτικά και μεθοδολογικά εργαλεία ώστε η κινηματογραφική κριτική να γίνει μια πιο δημιουργική, συλλογική και ανοιχτή διαδικασία.
Και ήθελα αυτό να γίνει μέσα στο σινεμά. Σαν κάτι που ανήκει στο σινεμά, και πρέπει να γίνει ξανά μέρος της κουλτούρας του σινεμά, όπως υπήρξαν στο παρελθόν οι κινηματογραφικές λέσχες που για τις οποίες ο κινηματογράφος ήταν μια κατεξοχήν και συνειδητά συλλογική εμπειρία.
Και ποιο ήταν το έναυσμα;
Με αυτήν την σκέψη λοιπόν ξεκινήσαμε πέρσι, το καλοκαίρι του 2024, έναν κύκλο προβολών στα Παναθήναια όπου παίξαμε 5 ταινίες: το "Network", το "Sunset Boulevard", το "Clerks", το "Office Space" και το "Children of Men". Οι προβολές πήγαν πολύ καλά, και ο κόσμος συμμετείχε πολύ ένθερμα στη συζήτηση μετά την ταινία, παρότι ήταν βράδυ καθημερινής με δουλειά το πρωί και η κουβέντα κρατούσε μέχρι 12.30-1 τη νύχτα. Έπειτα, κατά τη διάρκεια του χειμώνα, συνέχισα αυτές τις προβολές στο Cinobo Πατησίων με έναν ακόμα κύκλων τεσσάρων sci-fi ταινιών ("Alphaville", "12 Monkeys", "Strange Days", "WALL-E"), κι αφού ο κόσμος ανταποκρίθηκε και γούσταρε, είπαμε φέτος το καλοκαίρι στα Παναθήναια να επεκτείνουμε το πρόγραμμα με 8 προβολές από τα μέσα Ιούνη μέχρι τα μέσα Σεπτέμβρη. Ξεκινήσαμε με "Royal Tenenbaums" και "Marathon Man", και αυτήν την Τετάρτη 9 Ιουλίου θα δείξουμε το "Dark City". Και βεβαίως μετά θα κάτσουμε να συζητήσουμε.
Όπως το βλέπω, μου φαίνεται ότι υπάρχει ένα κενό εκεί. Δεν είναι ότι λείπουν οι προβολές. Ίσα-ίσα, παράγουμε περισσότερα κινηματογραφικά φεστιβάλ και αφιερώματα απ' ό,τι μπορούμε ίσως να καταναλώσουμε, και η κινηματογραφική εμπειρία τείνει να "event-οποιηθεί" αφού φαίνεται πλέον όλοι να προσπαθούμε να της δώσουμε κάτι "σπέσιαλ" για να μπει στην καθημερινή νυχτερινή ζωή της πόλης. Μπορεί λοιπόν πολύς κόσμος να πηγαίνει σε κινηματογραφικά ιβεντάκια "για την φάση", κι αυτό είναι λογικό και αναμενόμενο, αλλά φαίνεται πως υπάρχει ταυτόχρονα μια ανάγκη για εμβάθυνση, για μεγαλύτερη και βαθύτερη επαφή με το κινηματογραφικό έργο και την κινηματογραφική κουλτούρα. Νομίζω το βλέπουμε αρκετά online, είτε σε πλατφόρμες σαν το Letterboxd είτε στα πάμπολλα κινηματογραφικά podcasts ή accounts στα social media είτε στις (έντονες) συζητήσεις σε γκρουπ σαν το Βίντεο Κλαμπ. Περισσότερος κόσμος επιθυμεί να μιλήσει για σινεμά, να αναλύσει αυτό που βλέπει, και αναζητά εργαλεία και περιβάλλοντα για να το κάνει.
Προφανώς κι εγώ είμαι εντελώς μέσα σε αυτό το ψηφιακό περιβάλλον, αλλά χρειάζεται αυτό το πνεύμα να βγει στον πραγματικό κόσμο, να συγκροτήσει κινηματογραφικές κοινότητες, να δημιουργήσει κοινούς χώρους, κοινές γλώσσες κλπ. Γι' αυτό βρίσκω σημαντικές τις πρωτοβουλίες για προβολές που πλαισιώνονται από έναν συγκεκριμένο λόγο ή μια συγκεκριμένη αισθητική, όπως πχ ήταν η Χαμένη Λεωφόρος του Ελληνικού Σινεμά ή οι προβολές του Midnight Express και η φανταστική δουλειά που κάνει η Ίριδα. Είναι πράγματα που ξεφεύγουν από την "παθητική" κατανάλωση μιας ταινίας. Δημιουργούν μια κοινή ταυτότητα και συγκροτούν μια κοινότητα, μια κινηματογραφική δημόσια σφαίρα. Κάνουν την θέση του θεατή μια πιο ενεργητική διαδικασία. Αυτό είναι που ήθελα κι εγώ με αυτές τις προβολές. Το να έρθει στην επιφάνεια ο ρόλος του θεατή σαν ενεργητικού υποκειμένου, ως συλλογικού κριτικού που στις πλάτες του πέφτει το να ξεκλειδώσει και να ερμηνεύσει την ταινία.
Ποια είναι τα κριτήρια επιλογής των ταινιών, αν υπάρχουν;
Είναι ένας συνδυασμός παραγόντων προφανώς. Όλα βεβαίως ξεκινάνε από το προσωπικό γούστο και το προσωπικό κόλλημα. Σε τελική ανάλυση, όταν κάνεις κάτι τέτοιο, το πρώτο πράγμα που σκέφτεσαι είναι ποιες ταινίες θέλεις να δεις σε μεγάλη οθόνη αντί για την τηλεόραση ή το λάπτοπ σου ώστε να σου φύγει το απωθημένο. Έτσι, οι ταινίες που έχω επιλέξει μέχρι τώρα είναι ταινίες κομβικές για την προσωπική αισθητική και την προσωπική μυθολογία μου, όπως νομίζω συμβαίνει σε κάθε άτομο που φτιάχνει λίστες και προγράμματα ταινιών, είτε στο σινεμά, είτε στο iMDB και το Letterboxd, είτε στην φαντασία του. Και πολλές από αυτές βεβαίως είναι και κρίσιμες συλλογικές εμπειρίες για μια ολόκληρη γενιά, σαν την δική μου που μεγάλωσε σα 90s και τα early 00s με ταινίες-σημεία αναφοράς σαν το "Children of Men" που δείξαμε πέρσι ή το "Dark City" και το "Shaun of the Dead" που θα δείξουμε φέτος.
Το δεύτερο φυσικά είναι οι ταινίες να σηκώνουν συζήτηση. Κάθε ταινία μπορεί να σου δώσει κάτι να πιαστείς, αλλά το ιδανικό είναι να έχουν ένα διανοητικό βάθος, μια καινοτόμα αισθητική πρόταση, να έχουν κάτι να πουν για την ιστορική εποχή τους ώστε αυτό να ξεκλειδώσει μια κουβέντα που θα ξεκινάει από το κινηματογραφικό έργο αλλά θα φτάνει σε μια ευρύτερη συζήτηση πολιτισμικής κριτικής σχετικά με την σχέση τέχνης και κοινωνίας. Για παράδειγμα, βλέποντας σήμερα το "Royal Tenenbaums" μπορείς να συζητήσεις για το πώς η ταινία του Γουές Άντερσον προεικόνισε τα σύγχρονα υποκείμενα του 21ου αιώνα, ή πώς το Marathon Man του Τζον Σλέσινγκερ ανοίγει εκ νέου την συζήτηση για το τι μπορεί να σημαίνει πολιτικό σινεμά σήμερα.
Τι σου έχει κάνει περισσότερο εντύπωση στις προβολές;
Παρατηρώ ξανά και ξανά, κατά την διάρκεια των συζητήσεων, το πόσο ωραία είναι να ξεπερνιέται η ντροπή και να μιλάς μπροστά σε άλλους και μαζί με άλλους ανθρώπους. Όταν δηλαδή ένα άτομο, από εκεί που νιώθει ότι δεν έχει τι να πει, ότι θα πει βλακεία, ότι τα έχουν πει όλα οι άλλοι (οι "πιο έξυπνοι"), αποφασίζει τελικά να πάρει το μικρόφωνο και να μοιραστεί μια σκέψη για αυτό που είδε. Κι είναι ωραίο γιατί εκείνη τη στιγμή συνειδητοποιείς ότι δεν χρειάζεται να έχεις να πεις κάτι εξωπραγματικά πρωτότυπο, αλλά το σημαντικό είναι ότι βάζεις κι εσύ ένα λιθαράκι (μικρό ή μεγάλο) ώστε να συνεισφέρεις σε κάτι λίγο μεγαλύτερο, στο να πιαστείς από κάτι που είπε ο προηγούμενος και να δώσεις λαβή στον επόμενο να συνεχίσει την σκέψη, να συνεισφέρεις δηλαδή σε μια πιο συλλογική κατανόηση του τι σημαίνει βλέπω σινεμά.
Το πρόγραμμα προβολών στα Παναθήναια:
Τετάρτη 11 Ιουνίου
The Royal Tenenbaums (Wes Anderson, 2001)
Τετάρτη 25 Ιουνίου
Marathon Man (John Schlesinger, 1976)
Τετάρτη 9 Ιουλίου
Dark City (Alex Proyas, 1998)
Τετάρτη 23 Ιουλίου
Witness for the Prosecution (Billy Wilder, 1957)
Παρασκευή 8 Αυγούστου
After Hours (Martin Scorsese, 1985)
Παρασκευή 22 Αυγούστου
Shaun of the Dead (Edgar Wright, 2004)
Παρασκευή 5 Σεπτεμβρίου
The Long Goodbye (Robert Altman, 1973)
Τετάρτη 17 Σεπτεμβρίου
Miller’s Crossing (Joel Coen, 1990)
