Οι καλύτερες ταινίες του μάστορα του body horror Ντέιβιντ Κρόνενμπεργκ

Η πρώτη γνωριμία μου με το σινεμά του Ντέιβιντ Κρόνενμπεργκ έγινε, περίπου άθελά μου, όταν χαζεύοντας στο YouTube κλίκαρα σε μια σκηνή του "Scanners" (1981). Οι περισσότεροι λογικά θα καταλάβατε ποια εννοώ, πρόκειται για εκείνο το στιγμιότυπο που το κεφάλι ενός άντρα όχι απλώς εκρήγνυται, αλλά γίνεται εντελώς κομμάτια μπροστά στα έντρομα μάτια των παρευρισκομένων σε ένα αμφιθέατρο. Ο ανορθόδοξος "αποκεφαλισμός" συνοψίζει μερικές από τις βασικές αγωνίες του σκηνοθέτη, όπως τον τρόπο με τον οποίο μια αόρατη δύναμη πέρα από τον έλεγχό μας μπορεί να διαμελίσει ένα κορμί, αλλά και την ικανότητα του Καναδού auteur να δημιουργεί εικόνες που στοιχειώνουν. Υπό αυτή την έννοια, δεν είναι τυχαίο πως μερικές από τις σκηνές που έχει σκαρφιστεί προηγούνται της φήμης του, κατακτώντας ολοκληρωτικά το θυμικό των θεατών του. Κάτι που φιλοδοξεί να καταφέρει με το νέο πόνημά του, τον "Κύριο των Νεκρών", που έκανε παγκόσμια πρεμιέρα στο περσινό διαγωνιστικό τμήμα των Καννών, έχοντας μια πρωτοκλασάτη διανομή ηθοποιών (Βενσάν Κασέλ, Νταϊάν Κρούγκερ, Γκάι Πιρς) και κεντρικό ήρωα ένα χήρο επιχειρηματία που προσπαθεί να επικοινωνήσει με τον άλλο κόσμο, χρησιμοποιώντας ένα τεχνούργημα με τη μορφή σάβανου. Με αφορμή την 23η(!) μεγάλου μήκους ταινία της φιλμογραφίας του, λοιπόν, ας θυμηθούμε γιατί ο Κρόνενμπεργκ είναι ένας από τους πιο επιδραστικούς δημιουργούς της γενιάς του.

Ζήτω τα νέα σπλάχνα

Ακόμα κι αν ο ίδιος έχει, μάλλον, κουραστεί να τον ταυτίζουν με τον συγκεκριμένο όρο, ο 82χρονος σκηνοθέτης έκανε τομή στον κινηματογράφο, καθιερώνοντας την αισθητική του body horror. Των αφηγήσεων, δηλαδή, στις οποίες το ανθρώπινο σώμα, εκτός από κομβικό σεναριακό εύρημα, αποτελεί πηγή κακού, έναν ξενιστή ανεξέλεγκτης επιθετικότητας που, επιπλέον, αποκτά νέα, συνήθως παραμορφωμένη όψη. Σαφώς, αυτού του είδους οι θεματικές προϋπήρχαν του Κρόνενμπεργκ, από τη λογοτεχνία ("I have no mouth, and I must scream" του Χάρλαν Έλισον, "Η Μεταμόρφωση" του Φραντς Κάφκα) μέχρι τα αμερικάνικα b-movies ("The Blob", 1955), εκείνος όμως τους προσέδωσε νέο απειλητικό νόημα. Τη δεκαετία του ’70, στις ενίοτε άνισες αλλά πάντοτε "υπερηχητικές" πρώτες κινηματογραφικές του απόπειρες ("Ανατριχίλες", "Λυσσασμένες στα Νύχια του Τρόμου", "The Brood") τα σώματα καταλαμβάνονται από παράσιτα, δέχονται μεταλλάξεις, κυριεύονται από τηλεπαθητικές ενέργειες, δραστικά συστατικά που τα αλλοιώνουν, αλλά ταυτόχρονα τα οπλίζουν.

Διότι τα θύματα στις ταινίες του Κρόνενμπεργκ δεν εγκλωβίζονται στην παθητικότητά τους, αλλά αποτελούν ζωντανούς οργανισμούς που επανεφευρίσκουν τους εαυτούς τους, ξαφνικά και με αμείλικτη βιαιότητα, εισβάλλοντας σε ένα νέο περιβάλλον. Όπως συμβαίνει στο χαρακτήρα του Τζεφ Γκόλντμπλαμ στη "Μύγα" (1986), ο οποίος παραδίδεται στη φρικώδη μεταμόρφωσή του αφού προηγουμένως έχει βιώσει μια φάση ακμής και βελτιωμένης αντίληψης του κόσμου. Εξάλλου, για το σκηνοθέτη, όπως έχει πει και σε συνεντεύξεις του, τα ανθρώπινα σώματα αποτελούν την πρωταρχική, αν όχι τη μόνη, απτή απόδειξη της ύπαρξής μας. Άρα, κατ’ επέκταση, με βάση αυτά οριοθετούμε τι είναι πραγματικό και τι όχι. Όταν υπόκεινται σε παρεμβάσεις, ακούσιες ή προμελετημένες όπως εκείνες των avant-garde καλλιτεχνών που κατασκευάζουν καινούργια σπλάχνα και όργανα στα ιδιοσυγκρασιακά "Εγκλήματα του Μέλλοντος" (2022) ή της βιοτεχνολογίας που απεικονίζεται στο αδικημένο sci-fi "Existenz" (1999), μετασχηματίζονται αντίστοιχα οι όροι της ύπαρξής τους. Σε όλες τις παραπάνω περιπτώσεις, ακόμη μία ανησυχία του Κρόνενμπεργκ συνδέεται με το ποιος έχει τον έλεγχο αυτών των όρων, των προϋποθέσεων, δηλαδή, υπό τις οποίες θα προκύψουν νέες εναλλακτικές πραγματικότητες. Οδηγούμαστε, έτσι, μια υγιής αμφισβήτηση προς τους κρατικούς θεσμούς, αφενός σε σχέση με την ικανότητά τους να αποτρέψουν μια ολοσχερή καταστροφή, αφετέρου όσον αφορά την πρόθεση των εξουσιαστικών μηχανισμών να ασκήσουν τον έλεγχό τους σε ακόμη ένα πεδίο ανθρώπινης δραστηριότητας ("Νεκρή Ζώνη", 1984).

Ακραίος πόθος

Έπειτα, ένα κομβικό χαρακτηριστικό στην αισθητική ταυτότητα του Καναδού είναι η προσήλωσή του στις αισθήσεις, την επαφή και τον ερωτισμό, ελλείψει ενοχικών συμπλεγμάτων ή έτερων πνευματικών ανασφαλειών, απόρροια ως ένα βαθμό της ομολογίας του πως είναι άθεος. Η απελευθερωμένη ματιά του στις σεξουαλικές σχέσεις εντοπίζεται ήδη από τις δουλειές του ως φοιτητή, στα εντυπωσιακά, δεδομένης της χειροποίητης φύσης τους, αλλά ετερόκλητα και κάπως επιτηδευμένα "Stereo" (1969) και "Crimes of the Future" (1970). Εκεί η ερωτική επιθυμία αποτελεί βασικό καύσιμο των αφηγήσεων και κινητοποιός δύναμη των αλλοπρόσαλλων χαρακτήρων του, οι οποίοι καταφέρονται, λιγάκι εξεζητημένα βέβαια, ενάντια στην ετεροκανονικότητα. Μάλιστα στο "Stereo", όπου μια ομάδα νεαρών συμμετέχει σε ένα μυστηριώδες επιστημονικό πείραμα που τους δίνει τη δυνατότητα να επικοινωνούν τηλεπαθητικά, αναφέρεται γλαφυρά: "Η χρήση ψυχεδελικών δεν γίνεται για τη βελτίωση της γονιμότητας και της σεξουαλικής ικανότητας, αλλά για να πέσουν τα τείχη των ψυχολογικών και κοινωνικών επιταγών που εγκλωβίζουν τα υποκείμενα στην ετεροφυλοφιλία ή σε μια καταπιεσμένη ομοφυλοφιλία".

Εδώ δεν υπαινισσόμαστε πως ο Κρόνενμπεργκ υπήρξε ένας πρώιμος Αλμοδόβαρ, διαχρονικά όμως εξερευνούσε μορφές των ρομαντικών σχέσεων που δεν ανταποκρίνονταν απαραίτητα στις κυρίαρχες συμβάσεις. Σε αυτή την κατηγορία εμπίπτει, φυσικά, η περίπτωση του "Crash" (1996), όπου τα όρια της μονογαμίας διευρύνονται ραγδαία, όταν το ακραίο φετίχ της σεξουαλικής ικανοποίησης μέσω τροχαίων ατυχημάτων ενώνει ένα κουαρτέτο αγνώστων σε μια τύποις απόκρυφη ερωτική υποκουλτούρα. Ωστόσο, καμία ταινία του δημιουργού δεν ανταγωνίζεται τις λιβιδινικές προεκτάσεις του "Videodrome" (1983), όπου ο πόθος διαπνέει κάθε σπιθαμή του φιλμ. Όχι μόνο επειδή ο κεντρικός ήρωάς του (Τζέιμς Γουντς) είναι επαγγελματίας στο χώρο της πορνογραφίας ή επειδή γοητεύεται ακαριαία από την όψη της Ντέμπι Χάρι, ενός ποπ ειδώλου που επιτελεί το ρόλο μιας χειροπιαστής φαντασίωσης. Αλλά, επιπλέον, επειδή ακριβώς θίγεται η ηδονοβλεπτική διάσταση της κατανάλωσης οπτικού περιεχομένου, πολύ πριν την επινόηση του όρου "doomscrolling", οι δυνάμει αυτοκαταστροφικές επιπτώσεις του, αλλά, πρωτίστως, η οδύνη που μπορεί να προκαλέσει ανεκπλήρωτα απωθημένα. Το "Videodrome" είναι γεμάτο καθηλωτικούς σεξουαλικούς συμβολισμούς, όπως η στιγμή που ο Γουντς τοποθετεί μια βιντεοκασέτα στο στέρνο του, ενός ψυχο-σεξουαλικού αδιεξόδου που αγγίζει τα όρια του μαζοχισμού.

Χωρίς αναισθητικό

Ένα τελευταίο κομμάτι στο κινηματογραφικό παζλ του Κρόνενμπεργκ περιλαμβάνει τη σταθερή έμπνευσή του από την ιατρική πρακτική. Τόσο σε επίπεδο διαδικαστικής τελετουργίας όσο και εμβαθύνοντας συνειδητά σε πεδία της ιατρικής όπως η γυναικολογία ("Οι Διχασμένοι", 1988) και, πάνω απ’ όλα, η ψυχιατρική. Πότε εξόφθαλμα, όπως στο "Μια Επικίνδυνη Μέθοδος" (2011) που αφορά την κόντρα Γιουνγκ-Φρόιντ, πότε ως σεναριακή πινελιά, σαν την "πρωτοποριακή" τεχνική που εφηύρε ο γιατρός στο "Brood", κοινή συνισταμένη είναι η απεικόνιση της ιατρικής ως ξεχωριστής τέχνης. Ως ένα εργαλείο διεύρυνσης της ζωής, όπως ακριβώς καταφέρνει, αντίστοιχα, ο κινηματογράφος.