Έχουμε αναφέρει πολλάκις μέσω αυτής της στήλης πως οι νέοι Έλληνες δημιουργοί ταινιών μικρού μήκους βρίσκονται σε σταθερή άνοδο την τελευταία δεκαετία και κάτι. Βασίλης Κεκάτος, Κωνσταντίνα Κοτζαμάνη, Γιώργος Ζώης, Ζακλίν Λέντζου και Κωστής Χαραμουντάνης είναι μονάχα πολύ λίγα, ενδεικτικά, ονόματα σκηνοθετών που διακρίνονται με τις ταινίες τους διεθνώς, μια λίστα που πρόσφατα επεκτάθηκε κι άλλο χάρη στον Θοδωρή Παναγόπουλο. Πριν από λίγες μέρες, με την ποιητική μικρού μήκους "The Flowers Stand Silently, Witnessing", ο σκηνοθέτης απέσπασε το σημαντικό Μεγάλο Βραβείο της Επιτροπής στο φεστιβάλ του Σάντανς, τη Μέκκα του ανεξάρτητου σινεμά παγκοσμίως. Επιπλέον, σύντομα ο Παναγόπουλος διεκδικεί μία ακόμα σπουδαία διάκριση, καθώς είναι υποψήφιος στα βρετανικά βραβεία BAFTA, στην κατηγορία καλύτερης μικρού μήκους ταινίας.
Ουσιαστικά, το "The Flowers Stand Silently, Witnessing" αποτελεί ένα χαμηλότονο essay film το οποίο βασίζεται σε προσωπικά βιώματα του Παναγόπουλου. Ο δημιουργός που έχει ρίζες από την Ελλάδα, το Λίβανο και την Παλαιστίνη, αποφάσισε να γυρίσει την ταινία όταν ανακάλυψε δύο έγχρωμα φιλμ 16mm που γυρίστηκαν τις δεκαετίες του '30 και του '40 από ένα Σκωτσέζο ιεραπόστολο, ο οποίος θέλησε να απαθανατίσει την ομορφιά των Ιερών Τόπων. Σύμφωνα με την επίσημη σύνοψη, ο σκηνοθέτης χειρίζεται το υλικό αυτό σαν ένα εργαλείο υπεράσπισης της μνήμης, αλλά και ανάδειξης της βίας που υπαινίσσεται, καθώς μέσα από το μοντάζ του φέρνει στο προσκήνιο του Παλαιστίνιους που βρίσκονται στο φόντο του αρχειακού υλικού.
Με αφορμή, λοιπόν, τις πρόσφατες διακρίσεις του, αλλά και το ξεχωριστό ενδιαφέρον που επιδεικνύει η μικρού μήκους, θέσαμε στον Παναγόπουλο τις ερωτήσεις μας στις οποίες και απαντάει παρακάτω.
Αν και ομολογουμένως προφανής ερώτηση, θα με ενδιέφερε να μάθω πώς ακριβώς έφτασε στα χέρια σου αυτό το υλικό και φυσικά, τι σε κινητοποίησε να το μετατρέψεις σε ταινία;
Ανακάλυψα την ύπαρξη του αρχειακού υλικού κατά τη διάρκεια του διδακτορικής διατριβής μου στο πανεπιστήμιο της Δυτικής Σκωτίας το καλοκαίρι του 2023. Οι δύο βουβές ταινίες 16 χιλιοστών βρίσκονταν στην κατοχή της Εθνικής βιβλιοθήκης της Σκωτίας, χωρίς να ήταν γνωστή η ύπαρξή τους ακόμα και στους ίδιους τους επιμελητές. Αφού συνειδητοποίησα πως μόλις δέκα λεπτά από το τότε διαμέρισμά μου υπάρχουν εικόνες που δεν είχαν ειδωθεί για εβδομήντα χρόνια και παρουσιάζουν την φυσική ομορφιά της Παλαιστίνης του ’30, εποχή κατά την οποία βρίσκονταν εκεί ο παππούς και η γιαγιά μου (οι γονείς της μητέρας μου), δημιουργήθηκε αυτομάτως μια γέφυρα ανάμεσα στο παρόν και το παρελθόν που μόνο ο κινηματογράφος μπορεί να απαθανατίσει με όλη την συναισθηματική του δύναμη. Για αυτό αποφάσισα, όντας σκηνοθέτης ο ίδιος, να αποτελέσει μέρος της καινούριας μου ταινίας, πριν ακόμα καλά καλά ψηφιοποιηθεί το αρχειακό υλικό και δω τι εικόνες ακριβώς θα έβρισκα και σε τι κατάσταση θα είχαν κρατηθεί.
Βρήκα πολύ ενδιαφέρουσα την επιλογή οι παρεμβάσεις σου, εκτός από το μοντάζ, να περιοριστούν σε επιλεγμένες φράσεις που αποτυπώνονται πάνω από τις εικόνες. Συγκεκριμένα, έχω στο μυαλό μου την απουσία μουσικής ή έστω φωνής off. Το μόνο που ακούγεται είναι μια μορφή βόμβου. Πώς οδηγήθηκες σε αυτήν την κατεύθυνση;
Ως μέρος της δημιουργίας της ταινίας, ήταν πολύ σημαντικό για μένα να βρω την κινηματογραφική ταυτότητα του έργου ως αντιστάθμισμα στην φωνή του Σκωτσέζου ιεραπόστολου, ο οποίος γύρισε τις δύο ταινίες για τα παλαιστινιακά λουλούδια τις δεκαετίες του ‘30 και του ‘40, όταν η Παλαιστίνη βρισκόταν υπό βρετανική κατοχή. Το υλικό διέπεται από την αποικιοκρατική ιδεολογία και από ένα θρησκευτικό πρίσμα, απεικονίζει τα λουλούδια, η γη, αλλά και τους ίδιους τους Παλαιστίνιους με όρους υπεροχής και εκμετάλλευσης. Για αυτό μέσω του μοντάζ και της συνεργασίας μου με τους Χάναν Τζόουνς (επιμέλεια ήχου) και Αλεξάνδρα Κατερινοπούλου (σύνθεση μουσικής), θέλαμε να βρούμε έναν τρόπο παρέμβασης που να αποδομεί το βλέμμα του και να μιλήσουμε για την βία που αυτό δημιουργούσε στο παρελθόν αλλά και στο παρόν.
Η έλλειψη ήχου του αρχειακού υλικού άφησε τον ιδανικό χώρο για την δημιουργία κάτι καινούργιου. Στην προσπάθειά μας να κατασκευάσουμε έναν ήχο που δε θα ήταν εύκολο να κατανοηθεί εύκολα, αλλά και να βασίζεται κυρίως στο συναίσθημα που θα αποπνέει, είχαμε υπόψη το πώς οι άνθρωποι αναζητούν τρόπους εκμετάλλευσης της γης που μας πλαισιώνει, αλλά αδυνατούν να την ελέγξουν πλήρως. Έπειτα, ένιωθα ότι η δική μου φωνή θα έπρεπε να έρθει με διακριτικό τρόπο ώστε να τιμήσω την ομορφιά του τόπου, αλλά και να χρησιμοποιήσω τίτλους σαν αποτυπώματα στις εικόνες ώστε να τονίσω την βία που κρύβεται πίσω από κάθε κάδρο, καθετί που δεν φαίνεται και δεν ακούγεται, αλλά δε σημαίνει ότι δεν είναι εκεί.
Κάτι που θίγεις στην ταινία είναι ο βαθμός στον οποίοι οι Παλαιστίνιοι είναι παραγκωνισμένοι από το κάδρο. Μάλιστα, απεικονίζονται για λιγότερο από τρία λεπτά του συνολικού υλικού. Μοιάζει σαν ανέκαθεν να γίνεται μια προσπάθεια διαγραφής τους από την Ιστορία. Πώς το αντιλαμβάνεσαι εσύ έχοντας ολοκληρώσει αυτό το φιλμ;
Η αλήθεια είναι ότι όντας εν μέρει Παλαιστίνιος και ο ίδιος, δεν άλλαξε η αντίληψη μου ξαφνικά μέσα από την δημιουργία της συγκεκριμένης ταινίας. Η ίδια η εξάλειψη ολόκληρου του λαού συμβαίνει τα τελευταία 76 χρόνια συστηματικά με διάφορους τρόπους, μέσω βίας, γραφειοκρατίας, καταστολής και εκτοπισμού. Αλλά η δυνατότητα να πω την ιστορία του παρόντος μέσα από εικόνες που υπήρξαν "θαμμένες" τα τελευταία ενενήντα χρόνια αποτέλεσε ένα στοίχημα ώστε να φέρω την ιστορία της παλαιστινιακής γης και των ανθρώπων της στο φως με έναν διαφορετικό τρόπο. Ήθελα, επίσης, να αποτελέσει η ταινία άλλη μια από τις πολλές παλαιστινιακές φωνές των τελευταίων δεκαπέντε μηνών που εξηγεί ότι η γενοκτονία που συντελείται σήμερα αποτελεί μέρος ενός συγκεκριμένου ιδεολογικού υπόβαθρου υπεροχής, λευκότητάς και επαναλαμβανόμενης βίας, δεν γίνεται ερήμην.
Παρότι υφολογικά δε σχετίζονται, το "Flowers…" μου θύμισε αμυδρά το "Φῶς ἐκ Φωτός" του Νεριτάν Ζιντζιρία. Δεν ξέρω αν το έχεις δει, πάντως, και εκείνο δανείζεται έναν ολόκληρο κόσμο του παρελθόντος για να το μετασχηματίσει σε κάτι εγγύτερο στο παρόν, έως και σε κάτι προσωπικό. Αναρωτιέμαι, λοιπόν, εάν προσεγγίζεις το σινεμά ως ένα μέσο "ανασκαφής", το οποίο δε χρειάζεται απαραίτητα τη συμβατική αφηγηματικότητα για να εκφράσει όσα επιθυμεί.
Δυστυχώς δεν έχω δει την ταινία του Νεριτάν αλλά έχω ακούσει τα καλύτερα. Επειδή δουλεύω και στον χώρο της μυθοπλασίας αλλά και σε αυτόν του ντοκιμαντέρ, το σινεμά για μένα πάντα μετασχηματίζεται σε αυτό που χρειάζεται η εκάστοτε ιστορία ή αφήγηση. Αλλά πάντα το βλέπω ως ένα συνδυασμό "ανασκαφής" αλλά και "χτισίματος". Κατά ένα μέρος αρχαιολογία και κατά άλλο αρχιτεκτονική. Κάποιες φορές η δουλειά συμβαίνει στο σενάριο ή και στο μοντάζ, αλλά τις περισσότερες φορές ξεκινάει από ένα πιο προσωπικό μέρος, από κάτι πιο αφηρημένο, μια εικόνα, ένα συναίσθημα. Σε αυτήν τη συγκεκριμένη περίπτωση ήταν το συναίσθημα ενός βαθιού διαγενεακού πένθους. Αλλά νιώθω ότι αυτό που με τραβάει στην φόρμα της μικρού μήκους ταινίας έγκειται στην πραγματική ελευθερία που μπορεί να έχει στην μορφή της, στον συνδυασμό κινηματογραφικών ειδών χωρίς την πίεση κατηγοριοποίησης με μόνο στόχο την επιτυχία της να αποδώσει ένα συγκεκριμένο συναίσθημα που θα σου μείνει πέρα από τα δέκα, είκοσι, σαράντα λεπτά της.
Άραγε, θα έχουμε την ευκαιρία να δούμε σύντομα την ταινία στην Ελλάδα;
Ελπίζω πολύ σύντομα, είμαι ήδη σε συζητήσεις για προβολές στην Ελλάδα μέσα στους επόμενους μήνες που δεν μπορώ να ανακοινώσω ακόμα, αλλά ευελπιστώ η ταινία να δημιουργήσει σημαντικές συζητήσεις που θα μπορούν να συνεχίσουν και έξω από τους χώρους του σινεμά.
Διαβάστε Επίσης
