Ο "άλλος" Φράνσις Φορντ Κόπολα πέρα από το Νονό και το Αποκάλυψη Τώρα!

Ο 85χρονος Φράνσις Φορντ Κόπολα είναι αναμφίβολα ο μεγάλος αναμορφωτής του σύγχρονου αμερικανικού σινεμά, γόνος καλλιτεχνικής οικογένειας με καταγωγή από τη νότιο Ιταλία. Γιος του βραβευμένου με Όσκαρ συνθέτη Καρμίνε Κόπολα, ξεκίνησε την καριέρα του από τη "σχολή" του ανεξάρτητου Ρότζερ Κόρμαν και διακρίθηκε ως σεναριογράφος, κερδίζοντας Όσκαρ για το "Πάτον" (1970). Δυο χρόνια αργότερα αναλαμβάνει να γυρίσει τον "Νονό", φιλόδοξη μεταφορά του ομώνυμου μπεστ σέλερ του Μάριο Πούζο, και το 1974 τη συνέχειά του, καταρρίπτοντας απανωτά ρεκόρ εισπράξεων και κερδίζοντας τρία και έξι Όσκαρ, αντίστοιχα (τα τέσσερα προσωπικά). Η τεράστια οικονομική και καλλιτεχνική επιτυχία αυτού του μοντέρνου γκανγκστερικού έπους θα ξαναδώσει πνοή στο γερασμένο Χόλιγουντ, το οποίο θα αρχίσει να ανανεώνει τις θεματικές του και να εμπιστεύεται νέους δημιουργούς - σεναριογράφους, ηθοποιούς και σκηνοθέτες.

Ο Κόπολα αποδείχτηκε ένας ασυμβίβαστος οραματιστής ο οποίος θριάμβευσε τη δεκαετία του ’70 με αριστουργήματα όπως η "Συνομιλία" και το "Αποκάλυψη Τώρα!" (δυο Χρυσοί Φοίνικες στις Κάννες), για να χάσει το φιλόδοξο στοίχημα του "Μια Μέρα, Ένας Έρωτας" και να συνεχίσει με μια άνιση φιλμογραφία γεμάτη καλλιτεχνικά και εμπορικά σκαμπανεβάσματα, από τον "Αταίριαστο" και το "Η Πέγκυ Σου Παντρεύτηκε" ως το "Τάκερ", τον "Δράκουλα"  και το "Jack". Για μια δεκαετία (1997 – 2006) ασχολήθηκε σχεδόν αποκλειστικά με τις πετυχημένες οινοπαραγωγικές επιχειρήσεις του, επιστρέφοντας πίσω από την κάμερα για το "Νεότητα Χωρίς Νιάτα" κι έχοντας διαρκώς στο νου του την υλοποίηση του πανάκριβου "Megalopolis". Της καλλιτεχνικής διαθήκης του, η οποία έκανε πρεμιέρα στο τελευταίο φεστιβάλ Καννών, δίχασε τους κριτικούς και μας δίνει τώρα την αφορμή να ανατρέξουμε στο πλούσιο έργο του, από το οποίο επιλέξαμε πέντε παρεξηγημένες, μα ιδιαίτερες κινηματογραφικές στιγμές.

"You’re a Big Boy Now" (1966)

Μετά από το ασπρόμαυρο θρίλερ γοτθικoύ τρόμου "Dementia 13" (1963), το οποίο γύρισε σαν ένα είδος πτυχιακής αποφοίτησής του από το εργαστήρι του Ρότζερ Κόρμαν, ο  φοιτητής ακόμα Κόπολα διασκευάζει ένα μυθιστόρημα του Βρετανού Ντέιβιντ Μπενεντίκτους, βάζει την United Artist παραγωγό και καταθέτει την τολμηρά χιουμοριστική ιστορία ενηλικίωσης του ντροπαλού νεαρού Μπέρναρντ Τσάντικλιρ ως… πτυχιακή του στο πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια (UCLA). Επηρεασμένη από τη γαλλική νουβέλ βαγκ, η αναρχική σάτιρά του (ένας πρώιμος και ερασιτεχνικός "Πρωτάρης") επιστρατεύει ντοκιμαντερίστικες τεχνικές, ξέφρενα γκαγκς και αφηγηματικούς πειραματισμούς, κριτικάροντας επιθετικά τον κομφορμισμό των αμερικανικών 60s. Δίπλα στον πρωταγωνιστή Πίτερ Κάστνερ, η Ελίζαμπεθ Χάρτμαν είναι απολαυστική ως χορεύτρια νάιτκλαμπ Μπάρμπαρα Ντάρλινγκ, ενώ στους δεύτερους ρόλους συναντάμε τον Ριπ Τορν και τις Τζέραλντιν Πέιτζ, Τζούλι Χάρις και Κάρεν Μπλακ. Παρά την εμπορική αποτυχία του, το φιλμ ξεσήκωσε θόρυβο για τα full frontal γυμνά του, έφτασε ως το διαγωνιστικό τμήμα του φεστιβάλ Καννών, χάρισε μια οσκαρική υποψηφιότητα στην Πέιτζ και άνοιξε τον δρόμο προς τη mainstream καταξίωση του 27χρονου Φράνσις.

"Οι Άνθρωποι της Βροχής" ("The Rain People", 1969)

Στην τρίτη ταινία του Κόπολα, με πρωταγωνιστές τους Σίρλεϊ Νάιτ, Τζέιμς Κάαν και Ρόμπερτ Ντιβάλ, η αναζήτηση ταυτότητας και ανεξάρτητης φωνής παίρνει πιο δραματικούς τόνους, ακολουθώντας την ιστορία μιας παντρεμένης νοικοκυράς η οποία όταν μένει έγκυος εγκαταλείπει τον άντρα της και ξεκινάει ένα ταξίδι φυγής χωρίς προορισμό. Πρόκειται για ένα ειλικρινές, τολμηρό όσο και μελαγχολικό γυναικείο πορτραίτο, το οποίο ξεφεύγει από τα χολιγουντιανά στερεότυπα και αντηχεί τα υπαρξιακά αδιέξοδα της νέας γενιάς, τα οποία θα κυριαρχήσουν στις δραματικές σινε-περιπλανήσεις των 70s (από το "Η Αλίκη δεν Μένει πια Εδώ" ως τα "Πέντε Εύκολα Κομμάτια"). Οι "Άνθρωποι της Βροχής", τα περιπετειώδη γυρίσματα των οποίων έγιναν σε 18 διαφορετικές πολιτείες και κράτησαν πέντε μήνες, απέσπασαν το βραβείο καλύτερης ταινίας στο φεστιβάλ του Σαν Σεμπαστιάν και αποτελούν μια από τις πιο αγαπημένες ταινίες του σκηνοθέτη της.

"Μια Μέρα Ένας Έρωτας" ("One from the Heart", 1981)

Αφού κατάφερε να επιβιώσει από την εμπειρία του "Αποκάλυψη Τώρα!", ο 42χρονος Φράνσις έβαλε μπροστά μια ρομαντική κομεντί με προϋπολογισμό 15 εκατομμυρίων δολαρίων, τον οποίο θα κάλυπτε η MGM. Αδιόρθωτος ονειροπόλος, σχεδίαζε πολλές τεχνολογικές καινοτομίες και αφηγηματικές τεχνικές, κατόρθωσε όμως να υλοποιήσει ελάχιστες. Κατασκεύασε γιγαντιαία, ηθελημένα "ψεύτικα" σκηνικά, δούλεψε με ψηφιακές μεθόδους μοντάζ (για πρώτη φορά στην ιστορία), ενώ ο διευθυντής φωτογραφίας Βιτόριο Στοράρο πειραματίστηκε τολμηρά με τα χρώματα της εικόνας, όλα ταιριαστά την ιστορία ενός ζευγαριού (Φρέντερικ Φόρεστ και Τέρι Γκαρ) το οποίο χωρίζει ανήμερα της επετείου του στο Λας Βέγκας. Το μοντέρνο μελόδραμά του εμπλουτίστηκε με τραγούδια (του υποψήφιου για Όσκαρ Τομ Γουέιτς) και κατέληξε στο συγκινητικό, ανισόρροπο και παραισθησιογόνο χρονικό ενός παθιασμένου, αλλά βραχυκυκλωμένου έρωτα με φόντο τις πλαστές, μα λαμπερές υποσχέσεις του αμερικανικού ονείρου. Το κόστος ανέβηκε στα 26 εκατομμύρια, η MGM αποσύρθηκε και η παταγώδης αποτυχία του τολμηρού εγχειρήματος (οι αμερικανικές εισπράξεις μετά βίας ξεπέρασαν τις 630.000) δημιούργησε γιγαντιαία χρέη στον Κόπολα, τα οποία θα τον ταλαιπωρούσαν για δεκαετίες.

"Πέτρινοι Κήποι" ("Gardens of Stone", 1987)

Έχοντας υπογράψει την καλύτερη ταινία που γυρίστηκε ποτέ πάνω στον πόλεμο του Βιετνάμ, ο Κόπολα αφήνει το πεδίο της μάχης, το επικό μέγεθος και τις περίπλοκες (φιλοσοφικές και ψυχαναλυτικές) αλληγορίες, επιστρέφοντας στα μετόπισθεν. Με οδηγό το μυθιστόρημα του Νίκολας Πρόφιτ "Gardens of stone", το οποίο διασκεύασε ο Ρον Μπας (Όσκαρ για τον "Άνθρωπο της Βροχής"), σκηνοθετεί μια μελαγχολική ελεγεία για την πλέον επώδυνη και αντιηρωική πλευρά κάθε μιλιταριστικής ρητορικής. Αυτή η οποία φροντίζει να "ανθίζουν" οι κάθε λογής πέτρινοι κήποι – εδώ το Στρατιωτικό Κοιμητήριο του Άρλινγκτον, όπου ο βετεράνος της Κορέας και του Βιετνάμ επιλοχίας Κλελ Χάζαρντ (Τζέιμς Κάαν) επιμελείται τις επιμνημόσυνες τελετές για τους πεσόντες, όλοι τους σχεδόν νεαρά παιδιά, στον εν εξελίξει βρόμικο πόλεμο στην άλλη άκρη της υφηλίου. Ένας χαμηλότονος Κόπολα που εκπλήσσει με τη συγκρατημένη λιτότητά του, λυρικός και σπαραξικάρδιος, χωρίς να γίνεται στιγμή διδακτικός ή εκβιαστικά μελοδραματικός.

"Tetro" (2009)

"Λεωφορείο ο Πόθος", "Τα Παραμύθια του Χόφμαν", "Όλα για την Εύα"… Ο Κόπολα επιχειρεί μια συγκινητική επιστροφή στις παλιές, καλές και τολμηρές μέρες των "Ανθρώπων της Βροχής" και της "Συνομιλίας", διηγώντας μας μια απόλυτα προσωπική, βιωματική ιστορία. Δεν είναι εκείνη της οικογένειας Κόπολα (δυο αδέλφια συναντιούνται μετά από χρόνια, ξεκλειδώνοντας επώδυνα μυστικά). αλλά της μοιάζει σε πολλά κομμάτια της, συναρμολογημένα σαν μια αρχαία τραγωδία - από τον Οιδίποδα ως την "Ορέστεια" - με απόλυτα μοντέρνο αμπαλάζ. Πρόκειται για την πιο συγκροτημένη και ενδιαφέρουσα δουλειά της τελευταίας περιόδου του, μια ασπρόμαυρη κατάθεση ψυχής η οποία αγωνίζεται με πάθος να ξεπεράσει τα "βαριά" μηνύματα και την αφηγηματική αυταρέσκεια.