«Poor Things»
Στα πολύ μακρινά πια ‘00s, η απεικόνιση του αποκαλούμενου "μη προσομοιωμένου" ("unsimulated") σεξ αναδείχθηκε σε τάση η οποία ξεπήδησε από μια σειρά αμφιλεγόμενων arthouse ταινιών. Η διαχρονικά τολμηρή Κατρίν Μπρεγιά, στο περιβόητο "Romance" (1999), ψυχογραφεί μια δασκάλα η οποία όντας δυσαρεστημένη από την ανύπαρκτη λίμπιντο του συντρόφου της ξεκινά ένα σερί (εν πολλοίς ψυχρών) ερωτικών συναναστροφών με τυχαίους άντρες, εκ των οποίων και ο διάσημος πορνοστάρ Ρόκο Σιφρέντι. Στο φινάλε του εξίσου πολυσυζητημένου "Brown Bunny" (2003), ο σκηνοθέτης - πρωταγωνιστής Βίνσεντ Γκάλο συμμετέχει σε σκηνή στοματικού σεξ με την Κλόι Σεβινί, προτού ο χαρακτήρας του ταπεινώσει συναισθηματικά εκείνον της Αμερικανίδας σε μια συνολικά προβληματική σκηνή. Ένα χρόνο αργότερα, ο πολύπειρος Μάικλ Γουιντερμπότομ επιχείρησε μια ωδή στον παθιασμένο έρωτα και την ελευθεριότητα με το "9 Songs", στο οποίο αντιπαραβάλλονται οι έντονες σκηνές σεξ με τραγούδια συγκροτημάτων όπως οι Primal Scream, Black Rebel Motorcycle Club και Franz Ferdinand.
Εάν συγκριθεί εκείνη η εποχή με το σήμερα, προκύπτουν εύκολα δύο συμπεράσματα. Αφενός, πως στις αρχές του 21ου αιώνα η αναπαράσταση ρεαλιστικών όσο και γραφικών, οριακών σκηνών σεξ αποτελούσε μέσο καλλιτεχνικής έκφρασης - αναζήτησης και ηθικής προβοκάτσιας προς τους συντηρητικούς θεατές. Αφετέρου, πως την τελευταία δεκαετία περίπου η παρουσία της ερωτικής πράξης στη μεγάλη οθόνη τείνει να εκλείψει, πρωτίστως από το αμερικανικό εμπορικό σινεμά. Την τρέχουσα σεζόν, ωστόσο, έχουν κυκλοφορήσει ή πρόκειται να κάνουν πρεμιέρα παραγωγές οι οποίες όχι απλώς τοποθετούν ξανά το σεξ απενοχοποιημένα στο επίκεντρο των αφηγήσεών τους, αλλά επιπλέον, επιχειρούν να αποδώσουν με φρεσκάδα την αδιόρατη γοητεία της ερωτικής έλξης. Ας εξετάσουμε, λοιπόν, πώς συντελείται αυτή η άτυπη επιστροφή, συνδυαστικά με το πώς διαπιστώθηκε η "εξαφάνιση" του σεξ από τον κινηματογράφο.
Κομβικό γεγονός στη συζήτηση συνιστά, φυσικά, η εκδήλωση του κινήματος #MeToo το 2017. Το Χόλιγουντ ξαφνικά βρέθηκε αντιμέτωπο με τις αποτρόπαιες πράξεις που επί δεκαετίες αποσιωπούσε, αλλά και με την κουλτούρα καταπίεσης και κακοποίησης που ανεχόταν, αν δε συντηρούσε κιόλας. Καθώς, λοιπόν, στο πυρήνα των πολυάριθμων καταγγελιών βρισκόταν η σεξουαλική εκμετάλλευση, παραγωγοί και σκηνοθέτες εκδήλωσαν προοδευτικά μια δυστοκία απέναντι στην αφηγηματική διαχείριση του σεξ, συγχέοντας φοβικά και λανθασμένα την ερωτική πράξη με κάτι εγγενώς ενοχικό. Το κίνημα, εν τω μεταξύ, δεν καταφέρεται συλλήβδην ενάντια στο σεξ αλλά απαιτεί το ελάχιστο, δηλαδή την υπεράσπιση του αυτονόητου δικαιώματος στην προστασία της σωματικής ακεραιότητας και της επαγγελματικής αξιοπρέπειας των ηθοποιών, για παράδειγμα. Μέσα από τις διεκδικήσεις του #MeToo, μάλιστα, έχουν αναδειχθεί τρόποι και προϋποθέσεις για την ασφάλεια των συντελεστών μιας παραγωγής. Ειδικά στο κομμάτι που αφορά σκηνές όπου η έκθεση και η ευαλωτότητα των ηθοποιών πολλαπλασιάζεται, έχει βρεθεί το πλαίσιο ώστε οι εμπλεκόμενοι να νιώθουν άνεση αντί για στρες χωρίς να διαταράσσεται η καλλιτεχνική ταυτότητα του έργου. Ένα από αυτά αφορά τη χρήση "συντονιστών οικειότητας" ("intimacy coordinators"), οι οποίοι φροντίζουν σκηνές που περιλαμβάνουν γυμνό, ας πούμε, να εκτελούνται τηρώντας το σεβασμό των προσυμφωνημένων ορίων μεταξύ άλλων.
Η εφαρμογή τους έχει παγιωθεί διεθνώς, παρόλο που οι απόψεις γύρω από την πραγματική χρησιμότητά τους διχάζουν τους κινηματογραφιστές, κυρίως διότι αρκετοί φοβούνται πως η παρουσία τους μπορεί να προκαλέσει προβλήματα στην παραγωγή. Αντίστοιχο δισταγμό είχε αρχικά και ο Γιώργος Λάνθιμος γυρίζοντας το "Poor Things", το οποίο έχει πλήθος ερωτικών σκηνών με πρωταγωνίστρια την Έμα Στόουν. Ωστόσο, ο σκηνοθέτης συνεργάστηκε τελικά με τη συντονίστρια Ελ ΜακΑλπάιν, επιλογή που υπερασπίζεται σθεναρά. "Αυτό το επάγγελμα έμοιαζε απειλητικό για πολλούς σκηνοθέτες, αλλά πιστεύω πως μοιάζει με πολλά άλλα: άμα συνεργάζεσαι με έναν καλό άνθρωπο τότε είναι σπουδαία και συνειδητοποιείς πως στην πραγματικότητα τον έχεις ανάγκη. Η Ελ έκανε τα πράγματα ευκολότερα για όλους", έχει δηλώσει χαρακτηριστικά. Κάπου στο ενδιάμεσο βρίσκεται ο Άιρα Σακς, ο οποίος στο διασκεδαστικό "Passages" (στις αίθουσες 8/2) αφηγείται τα ρομαντικά σκαμπανεβάσματα ενός ερωτικού τριγώνου που αποτελείται από τους Φραντς Ρογκόφσκι, Μπεν Γουίσο και Αντέλ Εξαρχόπουλος. Αν και δεν προσέλαβε συντονιστή, ο σκηνοθέτης φρόντισε να εξασφαλίσει μια απολύτως ειλικρινή επικοινωνία με τους ερμηνευτές του, έτσι ώστε οι απαιτητικές ερωτικές σκηνές τους να αναδύουν μεν πόθο αλλά και συναισθηματική περιπλοκότητα. Όπως έχει πει: "Επέλεξα ηθοποιούς με τους οποίους ένιωσα πως θα μπορούσαμε μαζί να οραματιστούμε μια κοινή αισθητική, έτσι δε συναντήσαμε αντιστάσεις".
Στην αντίπερα όχθη βρίσκεται η προαναφερθείσα Μπρεγιά, με τη Γαλλίδα βετεράνο autrice να γνωρίζει από πρώτο χέρι τι σημαίνει σεξ στο σινεμά, αφού σχεδόν όλες οι ταινίες της το έχουν στο επίκεντρο. Το νέο φιλμ της με τίτλο "Περασμένο Καλοκαίρι" (προσεχώς στους κινηματογράφους) δε διαφέρει, αφού διερευνά τις επιπτώσεις της παράνομης σχέσης μιας γυναίκας με τον 17χρονο γιο του συζύγου της. Σε συνέντευξη που έδωσε η σκηνοθέτρια στο "α" και πρόκειται να δημοσιευθεί μελλοντικά, υπήρξε ιδιαίτερα επιθετική απέναντι στους συντονιστές: "Είναι όλοι τους ηλίθιοι και ανειδίκευτοι. Έχετε ακούσει ποτέ ένα άλλο επάγγελμα, το οποίο δεν προϋποθέτει καν να είσαι πτυχιούχος, να έχει αμοιβή 700€ τη μέρα; Είναι ανήκουστο και κάτι στο οποίο δε θα ενέδιδα ποτέ". Άουτς… Εδώ αξίζει να σημειωθεί πως μια παρόμοια σχέση και με ισοδύναμο ερωτισμό βρίσκουμε επίσης στο "May December" του Τοντ Χέινς.
Ένας άλλος παράγοντας που περιπλέκει τη μοντέρνα σχέση σεξ - σινεμά είναι, βασικά, πολιτισμικός. Την εποχή του "9 Songs" ο κινηματογράφος παρέμενε το κυρίαρχο πεδίο για την ψηλάφηση απόκρυφων επιθυμιών και συναισθηματικής διαφυγής από την πραγματικότητα, έτσι αναπόφευκτα οι ερωτικές πράξεις ήταν σχεδόν επιβεβλημένες σε μια ταινία. Είκοσι χρόνια μετά, όμως, σημαντικό κομμάτι αυτού του χώρου έχει καταληφθεί από το ίντερνετ. Είναι γνωστό τοις πάσοι πως πλέον αρκούν λιγοστά κλικ για να έχει κανείς πρόσβαση σε κάθε είδους ερωτικό περιεχόμενο, το οποίο μάλιστα δεν προαπαιτεί κάποια τελετουργία ή πρότερη διαδικασία. Είναι εκεί και σε περιμένει. Άρα, υπό αυτήν την έννοια, στον κινηματογράφο αποδυναμώνεται η ανάγκη για αφύπνιση της ερωτικής έλξης, το φιλμ δύσκολα γίνεται η αφορμή για σεξουαλική αναζήτηση και η απλή καύλα υποβαθμίζεται σε ένα στείρο google search.
Ωστόσο, η εξερεύνηση της ηδονής μέσω των ανανεωτικών απεικονίσεών της φαίνεται να επανέρχεται τους τελευταίους μήνες. Εκτός από τις προαναφερθείσες ταινίες υπάρχουν και άλλες αξιοσημείωτες περιπτώσεις, όπως το υπέροχο γεωργιανό "Μαύρος Κότσυφας, Μαύρο Βατόμουρο", όπου ο πόθος ενός κεραυνοβόλου έρωτα διαπερνά λυτρωτικά την οθόνη. Έτσι ακριβώς και το συγκινητικό "Άγνωστοι Μεταξύ Μας" (στις αίθουσες 15/2), χάρη στις αφοπλιστικές ερμηνείες των Άντριου Σκοτ και Πολ Μεσκάλ. Ακόμα και το βαθιά ελαττωματικό "Saltburn" καταφέρνει να δώσει χειροπιαστές διαστάσεις στο απωθημένο του ήρωα που υποδύεται ο Μπάρι Κίγκαν, διαθέτοντας απαράμιλλο στιλ και τεταμένη ατμόσφαιρα. Δε ξεχνάμε τα επουλωτικά διδάγματα του σπουδαίου "How to Have Sex", αλλά και το μικρό comeback των σεξουαλικά φορτισμένων κομεντί με τα "Μαθήματα Αποπλάνησης" και το άψογο "Bottoms" (το οποίο δεν έχει κυκλοφορήσει στην Ελλάδα). Διάολε, φέτος μέχρι και ο εγκεφαλικός Κρίστοφερ Νόλαν βρήκε τρόπο να ενσωματώσει μια ερωτική σκηνή στο "Οπενχάιμερ", τι άλλο να πούμε…
Συμπερασματικά, ο κινηματογράφος αποδεικνύει πως δεν έχει χάσει τη δημιουργική δυναμική του, αλλά και να μας δείχνει νέους τρόπους να φαντασιωνόμαστε και να βιώνουμε τα συναισθήματά μας. Πόσα και πόσα φιλιά, για παράδειγμα, έχουμε ονειρευτεί να αντιγράφαμε στην πραγματική ζωή. Το μόνο που αρκεί λίγο δημιουργικό θάρρος, καλλιτεχνική πίστη και πάντα συναίνεση…
