Το μνημειώδες έργο του Ζαν-Λικ Γκοντάρ που δεν έχετε δει

Για πρώτη φορά το magnum opus του Γάλλου σκηνοθέτη, το διάρκειας 266’ "Ιστορία(ες) του Σινεμά", προβάλλεται στους κινηματογράφους κι αποτελεί σινεφιλικό must see. Παρακάτω, αναλύουμε γιατί.

Τη δεκαετία του ’80 ο Ζαν-Λικ Γκοντάρ, όντας 50 πλέον, μπήκε σε μια νέα φάση κινηματογραφικής δημιουργίας. Είκοσι χρόνια μετά τα ρηξικέλευθα έργα του με τη νουβέλ βαγκ και αφού διένυσε τα ‘70s κάνοντας εγκεφαλικούς πειραματισμούς στα όρια της αυτοαναφορικότητας, χωρίς βέβαια να λείπουν οι στιγμές διάνοιας, ο Γκοντάρ επέστρεψε σε ένα σινεμά εγγύτερο στη συμβατική αφήγηση. Με ταινίες όπως "Ο Σώζων Εαυτόν Σωθήτο" (1980), "Όνομα Κάρμεν" (1983) και "Χαίρε Μαρία" (1985), ο auteur βρέθηκε ξανά στο κινηματογραφικό προσκήνιο. Και λίγο μετά παρέδωσε το magnum opus του.

Μέσα σε 8 επεισόδια χωρισμένα σε 4 κεφάλαια, δημιουργημένα χονδρικά από το 1988 έως το 1998, το τηλεοπτικό "Ιστορία(ες) του Σινεμά" ("Histoire(s) du Cinéma") είναι ένα έργο που αψηφά τις εύκολες ταξινομήσεις. Με σημερινούς όρους θα χαρακτηριζόταν ένα περίτεχνο video essay, άλλοι θα το ενέτασσαν στα avant-garde ντοκιμαντέρ, ενώ στέκεται άνετα και σαν ένα προσωπικό δοκίμιο στα όρια του λογοτεχνικού και του ακαδημαϊκού. Από την άλλη, οι κριτικοί από όλο τον κόσμο που συμμετείχαν στη ψηφοφορία του κορυφαίου περιοδικού Sight & Sound για τις 50 καλύτερες ταινίες όλων των εποχών, το τοποθέτησαν στη θέση νούμερο 48.

Όπως, λοιπόν, προτιμά κανείς να εκλαμβάνει το "Histoire(s) du Cinéma", δε χωρά αμφιβολία πως για την εποχή του ήταν κάτι πρωτοφανές. Ήδη από το δύσκολο να μεταφραστεί τίτλο, ο Γκοντάρ διασκεδάζει τις ερμηνείες κάνοντας λογοπαίγνιο ανάμεσα στην ιστορία και τις ιστορίες του σινεμά. Ομολογουμένως, το περιεχόμενο αφορά και τα δύο. Ο σκηνοθέτης εκκινεί υιοθετώντας τη θέση του Ντελέζ πως το σινεμά οφείλει να σμίγει το ασυνείδητο, τη μνήμη, τη σκέψη και τα αισθήματα με την κινούμενη εικόνα, χωρίς απαραίτητα αυτό να συμβαίνει γραμμικά – όπως στο Χόλιγουντ για παράδειγμα ("In Cinema 2: The Time-Image"). Έτσι και ο Γκοντάρ, ο οποίος στο πρώτο επεισόδιο εμφανίζεται ο ίδιος στο γραφείο του να πληκτρολογεί σε μια γραφομηχανή, ανακατεύει στην αφήγηση τα βιώματά του, τα αντικειμενικά γεγονότα που γέννησαν ή σημάδεψαν τον κινηματογράφο, με ένα κατ’ επέκταση σχόλιο πάνω στον τρόπο που καταλαμβάνουμε τις ταινίες. Από τη συνταγή δε λείπει, φυσικά, η πολιτική διάσταση των όσων λέγονται, με τον Γκοντάρ να εκφράζεται και πάνω στο πώς η κατανάλωση των εικόνων έχει σημαδέψει τον 20ο αιώνα.

Χρησιμοποιεί πολλές και εναλλακτικές τεχνικές, με χαρακτηριστικότερη τη διπλοτυπία (πάνω από το σκηνοθέτη "κολλά" μεταξύ άλλων η φοβερή Άιντα Λουπίνο) και την τάση να υιοθετεί τους συνειρμούς για να αναπτύξει τα επιχειρήματά του. Ούτε αυτό, βέβαια, συμβαίνει τυχαία. Ο Γκοντάρ διατηρούσε τη θέση πως κάθε ταινία "κουβαλά" μέσα της όλη τη γενεολογία του σινεμά, δηλαδή ό,τι προηγήθηκε πριν από εκείνη και ό,τι, ενδεχομένως θα την ακολουθήσει. Το "Histoire(s) du Cinéma" επομένως δε σχολιάζει μόνο τον κινηματογράφο όπως είχε διαμορφωθεί μέχρι τα τέλη των ‘80s που έκανε πρεμιέρα, αλλά εκφράζει επιπλέον απορίες για το μέλλον της κινούμενης εικόνας.

Εξάλλου, ο Γκοντάρ πίστευε πως αποτελεί χρέος των κινηματογραφιστών να συμβαδίζουν με τις εξελίξεις, όπως τις τεχνολογικές επί παραδείγματι. Ο ίδιος δεν αντιστάθηκε στις ευκαιρίες που προσέφεραν το βίντεο, το ψηφιακό κ.ο.κ. Ίσα-ίσα, τα χρησιμοποίησε ως σοβαρά εργαλεία διεύρυνσης του σκηνοθετικού λεξιλογίου του, κάτι που φαίνεται ιδιαίτερα στις τελευταίες δουλειές του ("Αποχαιρετισμός στη Γλώσσα", "Το Βιβλίο της Εικόνας"). Το "Histoire(s) du Cinéma" ήταν η πρώτη φορά που ο Γκοντάρ εφάρμοσε στην πράξη την υβριδική μορφή αφήγησης που καθιέρωσε στην ύστερη φάση του. Σήμερα, μετά το θάνατό του, παραμένει ένα από τα σημαντικότερα έργα του, δείγμα της αδιάκοπα αξιοπερίεργης φύσης του, αλλά και μια αμίμητη ωδή στη μαγεία του σινεμά.