Άλεξ Καμιλέρι: "Είναι αδύνατον τον 21ο αιώνα να μη μιλάς για την κοινωνική αδικία"

Με βραβεία από διεθνή φεστιβάλ και ιδιαίτερα σημαντικό εκείνο της ανδρικής ερμηνείας στο φεστιβάλ του Σάντανς για το μη επαγγελματία πρωταγωνιστή Τζέσμαρκ Σκικλούνα, έρχεται στις ελληνικές αίθουσες το μαλτέζικο "Σκαρί". Το κοινωνικό δράμα του Άλεξ Καμιλιέρι αφηγείται την ιστορία ενός ψαρά, όπως είναι ο Σκικλούνα στην πραγματική ζωή, ο οποίος ρισκάρει τα πάντα για την οικογένειά του. Παλεύει να κερδίσει τίμια τα προς το ζην με το παραδοσιακό σκαρί του, αλλά γρήγορα έρχεται αντιμέτωπος με τις κλίκες που λυμαίνονται την ιχθυαγορά του νησιού. Τότε θα πρέπει να διαλέξει εάν θα υποκύψει στις πιέσεις τους ή θα βρει έναν άλλο δρόμο για τη χειραφέτησή του.

Συναντήσαμε το σκηνοθέτη στο πλαίσιο του 27ου Διεθνούς Φεστιβάλ της Αθήνας "Νύχτες Πρεμιέρας", ο οποίος και απάντησε στις ερωτήσεις του "α".

Δε συνηθίζουμε να βλέπουμε ταινίες που προέρχονται από τη Μάλτα στο σινεμά, έτσι είναι μια πραγματικά ευχάριστη έκπληξη που το "Σκαρί" έφτασε μέχρι τους ελληνικούς κινηματογράφους. Φαντάζομαι, όμως, πως αυτή πρέπει να είναι μια διαπίστωση που κάνατε και εσείς ταξιδεύοντας με την ταινία σε άλλες χώρες.
Πράγματι, το φιλμ μας πρόσφερε πολλές δυνατότητες όχι μόνο να βρεθούμε σε απρόσμενα μέρη του κόσμου, αλλά και να φέρουμε σε επαφή το κοινό με τον μαλτέζικο κινηματογράφο. Ακόμα περισσότερο, έχει σημασία πως η Μάλτα αποδίδεται κυρίαρχα στην ταινία, αλλά με έναν ιδιαίτερο – όχι τουριστικό ή αναμενόμενο τρόπο. Είναι κάτι που θέλαμε οπωσδήποτε να αποφύγουμε στις απεικονίσεις μας.

Προσωπικά εκτίμησα τη συγκεκριμένη προσέγγιση γιατί έτσι αποκτούμε πρόσβαση σε μέρη του νησιού που διαφορετικά δε θα βλέπαμε. Εξάλλου, τα γυρίσματα δεν έγιναν σε γνωστά σημεία όπως η Βαλέτα, σωστά;
Ακριβώς, ως επί το πλείστον βρισκόμασταν στο νότο, όπου δραστηριοποιείται η πλειονότητα των ψαράδων. Αλλά πολύ σημαντική ήταν η συνδρομή και των πρωταγωνιστών μας, του Τζέσμαρκ και του Ντάβιντ Σκικλούνα, οι οποίοι ως ντόπιοι μας έδειξαν τοποθεσίες που διαφορετικά δε θα τις ανακαλύπταμε. Ακόμα και έτσι, όμως, αποφύγαμε συνειδητά να κινηματογραφήσουμε σαν καρτ ποστάλ τα συγκεκριμένα σημεία.

Αντιλαμβάνομαι πως στην επόμενη ερώτησή μου θα έχετε ήδη κληθεί να απαντήσετε αρκετές φορές, ωστόσο είναι σημαντικό να την κάνω. Διότι ο Τζέσμαρκ παρότι ένας μη επαγγελματίας ηθοποιός, καταφέρνει να δώσει μια ερμηνεία υποβλητική και δεξιοτεχνική. Επομένως, θα ήθελα να μάθω πώς γνωριστήκατε και πώς πήρατε την απόφαση να τον επιλέξετε ως πρωταγωνιστή;
Από την πρώτη στιγμή ήξερα πως ήθελα έναν αληθινό ψαρά να ενσαρκώσει τον κεντρικό ήρωα. Επομένως, η πρώτη δουλειά μου ήταν να ξεκινήσω ένα ιδιότυπο κάστινγκ, συζητώντας και γνωρίζοντας ψαράδες. Περιττό να σου πω πως πέρασαν πολλοί μήνες άκαρπα. Κάποια στιγμή σταθήκαμε τυχεροί και συναντήσαμε μαζί τον Τζέσμαρκ και τον Ντάβιντ. Στην πραγματικότητα είναι ξαδέρφια και δουλεύουν μαζί αρκετά συχνά. Όμως εκείνο το διάστημα έπρεπε να επιστρέψω στη Νέα Υόρκη, έτσι είχα ελάχιστο χρόνο στη διάθεσή μου για να βεβαιωθώ πως οι δυο τους ήταν αυτό που έλλειπε από την ταινία.
Τους προσκάλεσα σε ένα γρήγορο δοκιμαστικό, όπου αναπαράστησαν μια δράση που τους ήταν τρομερά οικεία, καθώς αφορούσε το ψάρεμα. Έχε υπόψη ότι κανένας τους δεν είχε βρεθεί καν μπροστά από μια κινηματογραφική κάμερα μέχρι τότε. Αλλά πέρα από την άνεση λόγω του περιεχομένου της σκηνής, αμφότεροι αποδείχθηκαν συναισθηματικά ευφυείς και ερμηνευτικά ξύπνιοι, εκπέμποντας την ενέργεια που έπρεπε τη σωστή στιγμή. Από εκεί και ύστερα, τα πράγματα πήραν το δρόμο τους…

Βρήκα αρκετά αιχμηρό το πώς σκιαγραφήσατε μέσω των εμπειριών του κεντρικού ήρωα τα μοντέρνα μέσα που χρησιμοποιεί ο νεοφιλελευθερισμός για να αποδυναμώσει την εργατική τάξη. Συγκεκριμένα, προτείνοντας στον Τζέσμαρκ να γίνει από ψαράς… επενδυτής εν μία νυκτί, ταυτόχρονα ακυρώνοντας ολόκληρο το παραδοσιακό επάγγελμά του.
Χαίρομαι ειλικρινά που το διαπίστωσες και το εκτίμησες αυτό. Είναι ένα παγκόσμιο φαινόμενο το οποίο όλο και δυναμώνει, δυστυχώς. Ειδικά από την ώρα που βλέπουμε ολόκληρα συστήματα να καταρρέουν ή να απογοητεύουν τους λαούς. Αλλά για τη σκηνοθετική προσέγγιση που υιοθέτησα ώστε να θίξω τα εν λόγω ζητήματα, επηρεάστηκα σημαντικά από το σινεμά του Κεν Λόουτς. Οι ταινίες του έχουν μια ζωτική σημασία, ακριβώς επειδή απεικονίζουν γλαφυρά το πώς μπορεί να σε καταρρακώσει ένα σύστημα. Στο "Σκαρί" βλέπουμε τη βλαβερή δράση μιας σειράς συστημάτων, από την Ευρωπαϊκή Ένωση μέχρι τη δημόσια υγεία ή το πώς κανείς μας δεν έχει κάνει αρκετά για να αποτρέψει την κλιματική αλλαγή. Ο Τζέσμαρκ επηρεάζεται λιγότερο ή περισσότερο από όλα αυτά μαζί. Δε γίνεται να έχεις τα μάτια σου ανοιχτά τον 21ο αιώνα και να μη μιλάς για την κοινωνική αδικία.

Μιας και αναφέρατε το Λόουτς θα μου επιτρέψετε ένα αντεπιχείρημα, παρότι αγαπώ πολύ κάποιες ταινίες του. Πολύ συχνά οι ήρωές του, οι οποίοι ανήκουν πάντα στην εργατική τάξη, απεικονίζονται σαν άγιοι. Σαν αθώα θύματα του συστήματος. Εσείς, προς όφελός σας, δεν το κάνετε καθόλου αυτό.
Σε ευχαριστώ πολύ. Είναι αλήθεια πως το "γκριζάρισμα" της ηθικής του ήρωα προσθέτει στο συναισθηματικό βάρος των πράξεών του. Άσε που, στον κόσμο που ζούμε, ορισμένες φορές αισθανόμαστε υποχρεωμένοι να κάνουμε πράγματα "παράνομα" ώστε να προχωρήσουν οι ζωές μας. Ακριβώς επειδή νιώθουμε απίστευτα εγκλωβισμένοι, μοιάζει αυτονόητο πως θα πατήσουμε επί πτωμάτων για να πάμε παρακάτω. Το παραπάνω φαινόμενο ευδοκιμεί σε μικρές κοινότητες όπως στη Μάλτα, όπου οι εναλλακτικές είναι περιορισμένες και ο συμβιβασμός με κάποιες καταστάσεις προκύπτει φυσικά.

Αλήθεια, πόσο κοντά είναι η ταινία με όσα συμβαίνουν στη χώρα;
Αρκετά θα έλεγα. Ένας βασικός λόγος είναι το ότι για να γράψω το σενάριο έκανα ενδελεχή επιτόπια έρευνα, ώστε να γνωρίζω ακριβώς ποιες είναι οι συνθήκες που επικρατούν. Έπειτα, το γεγονός πως συνεργάστηκα με ντόπιους μη επαγγελματίες ηθοποιούς, θέλω να ελπίζω πως πρόσθεσε πειστικότητα και ειλικρίνεια στις προθέσεις μου. Μάλιστα, με βοήθησαν στη συγγραφή του σεναρίου και άκουγα σοβαρά τις συμβουλές τους.