«The Hand of God»: Ο Πάολο Σορεντίνο και ο δικός του Ντιέγκο Μαραντόνα

Για όσους δεν έχουν επαφή με το ποδόσφαιρο, αποτελεί εύλογα ένα αξιοπερίεργο αίνιγμα το πώς τόσοι πολλοί άνθρωποι ανά τον κόσμο συνδέουν άρρηκτα τις ζωές τους με μια νίκη, μια ήττα, ένα λάθος σφύριγμα, ένα αξέχαστο γκολ. Αυθεντικά λαϊκή τελετουργία στις απαρχές του, ακόμα και αν σήμερα πρόκειται για σπορ εκατοντάδων εκατομμυρίων, το ποδόσφαιρο δημιουργεί ένα φαντασιακό πεδίο όπου τα άπιαστα όνειρα μπορούν να πραγματωθούν και οι κοπιώδεις προσπάθειες να ανταμειφθούν. Ένα πρωτάθλημα συνιστά συγκροτημένο αφήγημα όπου κάθε αγωνιστική αποτελεί και ένα νέο κεφάλαιο, οι παίκτες ενσαρκώνουν χαρακτήρες αυθύπαρκτους με προσωπικά απωθημένα, αγωνίες, απρόοπτα και χειροπιαστούς στόχους. Στα παραπάνω προστίθεται το γεγονός ότι μια ομάδα, εκτός από τη δική της ιστορία, εκπροσωπεί εκείνη μιας συνοικίας ή μιας πόλης και έτσι, από τα καθίσματα των κερκίδων, γίνονται άμεσα συνδέσεις με τους 11 αθλητές που φαινομενικά κλοτσούν απλώς μια μπάλα. Καθώς, λοιπόν, εξ ορισμού, το ποδόσφαιρο συμβαδίζει με τη ζωή, δεν μπορεί παρά να διαμορφώνει λιγότερο ή περισσότερο τους όρους της καθημερινότητας. Για το σκηνοθέτη Πάολο Σορεντίνο («Η Τέλεια Ομορφιά»), ο οποίος μεγάλωσε στη Νάπολι της δεκαετίας του ’80, η παθιασμένη στήριξη της ομώνυμης ομάδας ήταν μονόδρομος, παρότι βρισκόταν πάντα μεταξύ των αουτσάιντερ στη διεκδίκηση τίτλων. Η μοίρα της, όμως, ως τόπου και ως ποδοσφαιρικού ομίλου, όπως και του ίδιου του νεαρού τότε δημιουργού, θα άλλαζε εξαιτίας ενός μικρόσωμου παίκτη από την Αργεντινή.

Ο θεός βάζει το χέρι του

Η νέα ταινία του οσκαρικού Ιταλού μαέστρο αντλεί τον τίτλο της από το περιστατικό που έδωσε υπερβατικές διαστάσεις στη «γηπεδική» περσόνα του Ντιέγκο Αρμάντο Μαραντόνα. Συγκεκριμένα, πρόκειται για το πρώτο γκολ του ποδοσφαιριστή κόντρα στην Αγγλία κατά τη διάρκεια του Μουντιάλ του ’86, όταν ο Μαραντόνα χρησιμοποίησε... επαναστατικά το ένα άκρο του για να σκοράρει. Η δαιμόνια έμπνευση σε συνδυασμό με το εξωπραγματικό ταλέντο του γέννησε τη φράση «το χέρι του θεού», όπως βέβαια μεταφράζεται στα ελληνικά το «Hand of God». Ωστόσο, ο Σορεντίνο χρησιμοποιεί παραπλανητικά αυτό τον διάσημο ευφημισμό, για να αφηγηθεί την πιο προσωπική ιστορία της φιλμογραφίας του, δηλαδή τη δική του. Η ταινία διαδραματίζεται σε μια εποχή όπου οι δύο Νάπολι, πόλη και ομάδα, βρίσκονταν σε αναζήτηση ταυτότητας και κινήτρου για το μέλλον. Στο ίδιο μήκος κύματος ζούσε και ο έφηβος Σορεντίνο (αποκαλυπτικός στο ρόλο ο Φιλίπο Σκότι), ο οποίος περνούσε μοναχικά το χρόνο του, απολαμβάνοντας κυρίως τις στιγμές με τους γονείς (Τόνι Σερβίλο και Τερέσα Σαπονάντζελο) και τον αδερφό του (Μάρλον Ζουμπέρ). Η μεταγραφή του Μαραντόνα, από μόνη της ένα αδιανόητο συμβάν, έφερε φρέσκες ελπίδες σε οπαδούς και μη, ενώ για το νεαρό αγόρι έμελλε να συνδεθεί με τις πρώτες καθοριστικές στιγμές της ζωής του, «σώζοντάς» το μάλιστα από ένα τραγικό ατύχημα.

Η επιρροή του παίκτη στο θυμικό του σκηνοθέτη ήταν διακριτή ήδη πριν από το «Hand of God». Ποιος μπορεί να ξεχάσει τον Ρόλι Σεράνο στη «Νιότη» (2015), ο οποίος, παρότι δεν κατονομάζεται, είναι φτυστός ο Μαραντόνα κάνοντας «ποδαράκια» με μια μπάλα του τένις; Έπειτα, η αγάπη του Σορεντίνο για τη «στρογγυλή θεά» είχε εκδηλωθεί ήδη από το ντεμπούτο του. Στη μαύρη κωμωδία «L'Uomo in Più» (2002), ο Αντρέα Ρέντζι ενσαρκώνει έναν φέρελπι ποδοσφαιριστή, ο οποίος βλέπει την πολλά υποσχόμενη καριέρα του να διακόπτεται πρόωρα, εξαιτίας ενός οδυνηρού τραυματισμού. Εν προκειμένω, όμως, ο Ιταλός εμβαθύνει στην ουσία της σχέσης ατόμου-ποδοσφαίρου. Σε μια από τις καλύτερες σκηνές του «Hand of God», ύστερα από μια οδυνηρή εμπειρία, τα δύο αδέρφια παρακολουθούν σαν μαγεμένοι τον Μαραντόνα να εξασκείται στα φάουλ. «Ξέρεις τι με έμαθε πάνω απ’ όλα;» αναρωτιέται ο πρεσβύτερος. «Την επιμονή», απαντά στον εαυτό του, αναδεικνύοντας έτσι τις αόρατες συναισθηματικές φορτίσεις που μόνο το ποδόσφαιρο μπορεί να δημιουργήσει.

Σινεμά για αγόρια

Εν μέρει αναπόφευκτο διότι πρόκειται για ένα αυτοαναφορικό φιλμ αλλά και διαχρονικό χαρακτηριστικό του ύφους του Σορεντίνο, μία από τις προσεγγίσεις του Ιταλού, η οποία μοιάζει ανά περιπτώσεις ξεπερασμένη, είναι εκείνη της έντονα αρρενωπής επιτέλεσης των χαρακτήρων και της καταφανώς αρσενικής θέασης του κόσμου. Ο Σκότι μεγαλώνει μαθαίνοντας να θαυμάζει τον Μαραντόνα στο γήπεδο και τον καλόκαρδο πατέρα του στο σπίτι, τη στιγμή που η τρυφερή μητέρα του ασχολείται με το νοικοκυριό. Μακριά από νοσταλγικούς εξωραϊσμούς του παρελθόντος, ωστόσο, ο σκηνοθέτης απεικονίζει μια τυπική ιταλική οικογένεια των 80s, φωτίζοντας παράλληλα τις πτυχές που ενδεχομένως μικρός αδυνατούσε να ψηλαφίσει. Για παράδειγμα, τις συζυγικές απιστίες ή το άλγος των γυναικών της φαμίλιας, οι οποίες συχνά υπέφεραν από τους συντρόφους τους, χωρίς να βρίσκουν συμπαράσταση.

Συνολικότερα, οι ήρωες εμφανίζονται πληθωρικοί, αξιαγάπητοι και ολοζώντανοι, αλλά ανά πάσα στιγμή μπορεί να αποδειχθούν οι χειρότεροι του είδους τους. Ο Σορεντίνο παίζει στα δάχτυλα τις αντιφάσεις τους, όπως και τη διαχείριση της ακόρεστης σεξουαλικής ορμής τους. Ο ερωτισμός, εξάλλου, βρίσκεται μεταξύ των κύριων υλικών του σινεμά του (θυμίζουμε τις αξεπέραστες «Συνέπειες του Έρωτα», 2004). Εδώ συνδέεται, φυσικά, με τη σεξουαλική αφύπνιση του πρωταγωνιστή, η οποία σκιαγραφείται τόσο μεθυστικά όσο και αναμενόμενα, αφού ο έφηβος Σκότι έχει μονίμως το μυαλό του στο... γκολ, είτε στο γήπεδο είτε στο κρεβάτι.

Επιπλέον, ο Σορεντίνο δεν έχει κρύψει τη συμπάθειά του προς τους άντρες που γενικώς μπορούν να «κάνουν κουμάντο». Εκτός από τον Μαραντόνα, ο οποίος κλήθηκε πολλάκις να «καθαρίσει» κρίσιμα ματς, στις ταινίες του μαέστρο έχουν λάβει θέση ο επτά φορές πρωθυπουργός Τζούλιο Αντρεότι (στο εξαιρετικό «Il Divo», 2008), o «γλεντζές» ηγέτης Σίλβιο Μπερλουσκόνι (στο άνισο «Loro», 2018), ενώ τα λόγια περισσεύουν για τον Τζουντ Λο στο ρόλο του ανατρεπτικού αρχηγού του Βατικανού στο τηλεοπτικό «Young Pope».

Σινεμά με καρδιά

Ευδιάκριτες γίνονται στο «Hand of God» και οι ρίζες του θαυμασμού του Σορεντίνο για το κάλλος, τόσο σε σχέση με τις εκθαμβωτικές γυναίκες που πάντα πρωτοστατούν όσο και για καθετί μεγαλοαστικά θαλερό, από τις εξοχικές επαύλεις μέχρι τα εντυπωσιακά αρχαία μνημεία. Παρότι ο ίδιος δεν υπήρξε ιδιαίτερα προνομιούχος, διατηρούσε ανέκαθεν ένα φλερτ με τα ανώτερα στρώματα, εξερευνώντας ακόμα και τις υπαρξιακές τους αγωνίες – όπως αριστουργηματικά συμβαίνει στην «Τέλεια Ομορφιά», ένα δεξιοτεχνικά στιλιζαρισμένο φιλμ, όπου η φελινικού τύπου ποίηση συνθέτει μια αψεγάδιαστα λουσάτη αστική συμφωνία της Ρώμης. Κι ενώ η ειλικρίνεια με την οποία το κάνει αυτό δίνει στις ταινίες του τη δυνατότητα να επικοινωνούν με το κοινό, ίσως εδώ κρύβεται κάτι ακόμα. Στην τελευταία ταινία του Ιταλού, η επιθυμία για ταξική ανέλιξη εξηγείται ως απόρροια της βαθύτερης ανάγκης του να απεγκλωβιστεί από τα συναισθηματικά βάρη που τον «έδεναν» στη Νάπολι. Σε αυτό τον βοήθησε και ο κινηματογράφος, ως ένας εύπλαστος τόπος διαφυγής, όπου τα πάντα είναι αθάνατα.

Το πένθος και το αίσθημα της απώλειας στιγμάτισαν τον ψυχισμό του Σορεντίνο, καθώς κλήθηκε από νωρίς να αναμετρηθεί μαζί τους. Σε μια ταινία, όμως, τα αγαπημένα πρόσωπα μπορούν νοερά να επιστρέψουν. Δεν είναι καθόλου τυχαίο, για παράδειγμα, πως ο Σερβίλο, ο ηθοποιός που έχει παίξει σχεδόν σε κάθε παραγωγή του σκηνοθέτη, στο «Hand of God» κρατά το ρόλο του πατέρα. Είναι επίσης αναμφισβήτητο ότι η φιλμογραφία του είναι γεμάτη άντρες που επιχειρούν να συμφιλιωθούν με το αναπόφευκτο, ακόμα κι αν κάνουν τα πάντα για να ζήσουν περισσότερο, μεταφορικά και κυριολεκτικά. Μοιάζει να επαληθεύεται εδώ η ρήση ότι οι σκηνοθέτες γυρίζουν κάθε φορά την ίδια ιστορία. Σε κάθε περίπτωση, ο Σορεντίνο μπορεί να δανειστεί, καθησυχασμένος, τη φράση του Μαραντόνα που «ανοίγει» την ταινία: «Έκανα ό,τι μπορούσα. Δεν πιστεύω ότι τα πήγα και τόσο άσχημα».

Οι άλλοι σινέ-Μαραντόνα

«Maradona: The Hand of God» (2007)

Η μόνη σοβαρή απόπειρα σινε-βιογραφίας του παίκτη έρχεται από τον Μάρκο Ρίζι («Fort Apache Napoli»). Η καλή προαίρεση, ωστόσο, σκοντάφτει στη σκηνοθετική επιλογή να υιοθετηθεί μια αφήγηση που ακολουθεί τη λογική της κλειδαρότρυπας, σκαλίζοντας έτσι μονάχα την επιφάνεια της προσωπικότητας του Μαραντόνα και καταφεύγοντας σε πλήθος αφηγηματικών κλισέ που αδικούν τους εμπλεκόμενους. Κι ας κάνει ό,τι μπορεί ο πρωταγωνιστής Μάρκο Λεονάρντι (ο έφηβος του «Σινεμά ο Παράδεισος») για να αποφύγει μια ερμηνεία-καρικατούρα...

«Maradona by Kusturica» (2008)

Η πρώτη απόπειρα να αποτυπωθεί από έναν καταξιωμένο σκηνοθέτη ο μύθος του Μαραντόνα. Ο διπλά βραβευμένος με Χρυσό Φοίνικα Εμίρ Κουστουρίτσα («Ο Καιρός των Τσιγγάνων», «Underground») βρίσκεται τετ-α-τετ με τον ποδοσφαιριστή, αλλά παραδόξως τον πρώτο λόγο στο ντοκιμαντέρ τον έχει ο Σέρβος δημιουργός καθώς περιοδεύει στην Αργεντινή. Στα όρια μεταξύ ταξιδιωτικής ταινίας και συνέντευξης, το φιλμ βλέπεται καλύτερα ως κάτι καλτ (θα απολαύσετε τον Κουστουρίτσα να τα πίνει ξανά και ξανά), παρά ως μια αυθεντική εξομολόγηση ενός θρύλου, ο οποίος συνδέεται βεβιασμένα και με το «επαναστατικό» πνεύμα της φιλμογραφίας του Κουστουρίτσα.