Σε ηλικία 86 ετών πέθανε χθες (13/4) ο δύο φορές βραβευμένος με Όσκαρ σκηνοθέτης για τις ταινίες «Στην Φωλιά του Κούκου» και «Αμαντέους», Μίλος Φόρμαν.
Ο Φόρμαν γεννήθηκε το 1932 στη μικρή πόλη Κάσλαβ κοντά στην Πράγα, και μεγάλωσε με το θείο του, αλλά και σε ανάδοχες οικογένειες καθώς είχε χάσει τους γονείς του σε στρατόπεδο συγκέντρωσης κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου.
Αφού ολοκλήρωσε τις κινηματογραφικές σπουδές του, προσλήφθηκε από την τσέχικη κρατική τηλεόραση στις αρχές της δεκαετίας του '60, όπου γύρισε δύο μεσαίου μήκους ταινίες, τα «The Talent Competition» και «If There Were No Music». Το 1963 ολοκλήρωσε το σκηνοθετικό ντεμπούτο του, «Black Peter», μία κωμωδία που απέσπασε το μεγάλο βραβείο στο φεστιβάλ του Λοκάρνο, και έθεσε τα πρώτα ψήγματα του σατιρικού ύφους που θα καθόριζε το ύφος του Φόρμαν.
Ακολούθησε η πρώτη του μεγάλη καλλιτεχνική και εμπορική επιτυχία, «Οι Έρωτες μιας Ξανθιάς» (1965), με ηρωίδα μία εργάτρια που ταξιδεύει από την τσέχικη επαρχία στην Πράγα αναζητώντας έναν μουσικό με τον οποίο είχαν εφήμερη ερωτική σχέση. Η ταινία έφτασε μέχρι τις υποψηφιότητες των Όσκαρ ξενόγλωσσης ταινίας, έκανε διεθνώς γνωστό τον Μίλος Φόρμαν, και θεωρείται σταθμός στη λεγόμενη τσέχικη νουβέλ βαγκ.
Την ίδια επιτυχία επανέλαβε με το επίσης σατιρικό «Φωτιά... Πυροσβέστες» (1967), όπου μία ομάδα εθελοντών πυροσβεστών οργανώνει πάρτι προς τιμήν του πρώην αφεντικού τους, όμως τα πάντα πηγαίνουν στραβά. Η ταινία θεωρήθηκε τρομερά επικριτική ως προς το καθεστώς της χώρας, σε βαθμό που απαγόρευσε την προβολή της εκεί, όμως ο Φόρμαν είδε την πόρτα για το εξωτερικό να ανοίγει για τα καλά, καθώς και αυτή η ταινία έφτασε μέχρι τα Όσκαρ.
Βαλίτσες για Χόλιγουντ λοιπόν, και «Taking Off» (1971). Μια πανέξυπνη κωμωδία για τις σχέσεις και την οικογένεια, που του έφερε το Μεγάλο Βραβείο στις Κάνες και την προσοχή των καλλιτεχνικών κύκλων στις Η.Π.Α. η οποία του πρόσφερε το πρώτο μεγάλο στοίχημα της καριέρας του.
Το 1975 αναλαμβάνει την κινηματογραφική μεταφορά του βιβλίου «Στη Φωλιά του Κούκου» του Κεν Κέσεϊ, έχοντας γυρίσει μόλις μία ταινία επί αμερικανικού εδάφους. Η ταινία με πρωταγωνιστή τον Τζακ Νίκολσον αποτελεί μία μοναδική καταγραφή της ζωής και της ψυχολογίας των ενοίκων μιας ψυχιατρικής κλινικής, η οποία βραβεύτηκε με πέντε Όσκαρ (ταινίας, α' γυναικείου και αντρικού ρόλου, σκηνοθεσίας, προσαρμοσμένου σεναρίου). Ήταν η πρώτη ταινία που κατάφερε να βραβευτεί και στις πέντε κορυφαίες κατηγορίες μετά το «Συνέβη μια Νύχτα» (1934) του Φρανκ Κάπρα. Αξίζει να σημειωθεί επίσης πως εκείνη τη χρονιά, ο Φόρμαν ήταν συνυποψήφιος στην κατηγορία της σκηνοθεσίας με τους Φεντερίκο Φελίνι («Amarcord»), Στάνλεϊ Κιούμπρικ («Μπάρι Λίντον»), Σίντεϊ Λιούμετ («Σκυλίσια Μέρα») και Ρόμπερτ Άλτμαν («Nashville»).
Ως σκηνοθέτης πρώτης γραμμής πλέον, ο Φόρμαν γυρίζει το cult μιούζικαλ «Hair» (1979), το οποίο διαδέχθηκε το υποψήφιο για οκτώ Όσκαρ φιλμ εποχής «Ragtime» (1981).
Η δεύτερη μεγάλη επιτυχία του ήρθε το 1984, όταν έφερε στους κινηματογράφους το εντυπωσιακό «Αμαντέους». Η ταινία για την οποία ο Φόρμαν επέστρεψε στην Τσεχοσλοβακία για γυρίσματα, απεικονίζει τη ζωή της συνθετικής διάνοιας Βόλφγκανγκ Αμαντέους Μότσαρτ και βασίζεται στο ομότιτλο θεατρικό έργο του Πίτερ Σάφερ. Παρά το γεγονός πως δεν πρωταγωνιστούν γνωστοί ηθοποιοί, με τους Τομ Χαλς στο ρόλο του Μότσαρτ και Μάρεϊ Άμπραχαμ ως ο αντίζηλός του Σαλιέρι, η εντυπωσιακή παραγωγή, η συγκροτημένη σκηνοθεσία και φυσικά το καταπληκτικό σάουντρακ, είναι μερικοί από τους λόγους που οδήγησαν την ταινία σε οσκαρικό θρίαμβο. Το «Αμαντέους» απέσπασε συνολικά οκτώ βραβεία: καλύτερης ταινίας, α' αντρικού ρόλου, σκηνοθεσίας, προσαρμοσμένου σεναρίου, σκηνικών, κουστουμιών, μακιγιάζ και ηχοληψίας.
Ο Μίλος Φόρμαν δεν επανέλαβε ξανά την ίδια επιτυχία, παρέδωσε όμως -τουλάχιστον έως το 2000- φιλμ εξαιρετικής ποιότητας. Στο «Valmont» (1989) θα φέρει ένα λαβ στόρι που θυμίζει τις «Επικίνδυνες Σχέσεις» (1988) του Στίβεν Φρίαρς, με πρωταγωνιστές τους Κόλιν Φερθ και την Ανέτ Μπένινγκ, ενώ δε σκηνοθέτησε ξανά μέχρι το 1996.
Τότε απέσπασε μία τρίτη υποψηφιότητα για Όσκαρ με την κωμωδία «Υπόθεση Λάρι Φλιντ», όπου ο Γούντι Χάρελσον ενσάρκωσε τον εκδότη του περιοδικού ενήλικου περιεχομένου «Hustler». Στην εκπνοή του 20ου αιώνα, έδωσε στον Τζιμ Κάρεϊ την ευκαιρία να δώσει μία από τις καλύτερες ερμηνείες της καριέρας του στο «Man on the Moon» (1999), ο οποίος υποδύθηκε τον σπουδαίο αντισυμβατικό κωμικό Άντι Κάουφμαν.
Η τελευταία του μεγάλη παραγωγή ήρθε το 2006 με το πολύπλοκο δράμα εποχής «Τα Φαντάσματα του Γκόγια», στο οποίο όμως ξεχώρισαν οι ερμηνείες των πρωτοκλασάτων ηθοποιών Νάταλι Πόρτμαν, Χαβιέ Μπαρδέμ και Στέλαν Σκαργκαρντ, και το 2009 μαζί με το γιο του Πετρ σκηνοθέτησε το ριμέικ μιας παλιότερης τηλεοπτικής του δουλειάς με τίτλο «A Walk Worthwhile».
