Μας ενθουσίασε με το περσινό ασπρόμαυρο βαλκανικό γουέστερν «Άφεριμ!» και φέτος μας συγκινεί με τις βραβευμένες «Σημαδεμένες Καρδιές». Ο Ρουμάνος σκηνοθέτης μας μιλά για τη νέα του ταινία, για το ζοφερό παρελθόν της ρουμάνικης ιστορίας αλλά και το μέλλον του κινηματογράφου της χώρας του.
Πώς ήρθατε σε επαφή με το έργο του συγγραφέα Μαξ Μπλέχερ;
Προσωπικά τον ανακάλυψα στο λύκειο και με εντυπωσίασε με έναν υπαρξιακό τρόπο. Πριν από τέσσερα χρόνια επέστρεψα στα γραπτά του, όταν ένας φίλος μου πρότεινε να γυρίσω το βιβλίο του «Scarred Hearts». Όμως μόνο όταν διάβασα τα υπόλοιπα έργα του και τα ημερολόγια, γράμματα κ.λπ. συνειδητοποίησα ότι είχα αρκετό υλικό στα χέρια μου ώστε να κάνω μια ταινία που θα βασίζεται στο σύνολο του λογοτεχνικού του κόσμου.
Ο Μπλέχερ έγραφε τη δεκαετία του ’30, όμως τα βιβλία του δεν είχαν επιτυχία. Την κομμουνιστική περίοδο ξεχάστηκε τελείως, αφού οι θεματικές του δεν ήταν συμβατές με το σοσιαλιστικό ρεαλισμό, έτσι μέχρι τη δεκαετία του ’80 κανείς δεν εξέδιδε τα έργα του. Μετά την επανάσταση του ’89, σταδιακά όλα του τα βιβλία επανακυκλοφόρησαν και πλέον έχει μεταφραστεί σε δεκάδες γλώσσες. Διαβάζοντάς τα κανείς σήμερα, συνειδητοποιεί πόσο μπροστά από την εποχή του ήταν.
Παρόλο που ο κεντρικός χαρακτήρας ονομάζεται Εμανουέλ, δεν είναι οι «Σημαδεμένες Καρδιές» στην πραγματικότητα η τραγική αυτοβιογραφία του Μπλέχερ;
Πολύ σωστά, είναι ακριβώς έτσι. Τα γραπτά του είναι αρκετά αυτοβιογραφικά, και αυτό είναι το ισχυρότερο χαρακτηριστικό τους: οι λεπτομέρειές τους προέρχονται από την καθημερινή ρουτίνα, από την εμπειρία. Μοιάζουν με ρεπορτάζ από τον κόσμο των αρρώστων και της συνεχούς συναναστροφής με τη βεβαιότητα του θανάτου. Γι’ αυτό έδωσα περισσότερη έμφαση εκεί, μπολιάζοντας το σενάριο με γεγονότα που είχαν συμβεί στη ζωή του Μπλέχερ.
Κρατιέται από τη ζωή με νύχια και με δόντια, προσαρμόζεται σε κάθε αλλαγή συνθηκών, ενώ γνωρίζει πως είναι απίθανο να βρεθεί θεραπεία για την ασθένειά του. Αυτή η αντιμετώπιση της πραγματικότητας είναι ένας αμυντικός μηχανισμός ή απλώς απολαμβάνει όσα είναι σε θέση ακόμη να κάνει;
Υποθέτω πως είναι και τα δύο. Όλοι μας προσπαθούμε να αδράξουμε τη ζωή με κάθε κόστος κι αυτό από μόνο του είναι καλό και κακό.
Η υπόθεση διαδραματίζεται το 1937, δύο χρόνια πριν το ξέσπασμα του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου και το έτος όταν διεξήχθησαν στη Ρουμανία οι τελευταίες ελεύθερες εκλογές μέχρι το 1990. Η επιλογή της συγκεκριμένης χρονικής περιόδου αποτελεί ένα έμμεσο σχόλιο για τη σύγχρονη έλλειψη σταθερών πολιτικών συνθηκών;
Τα τέλη της δεκαετίας του ’30 είναι μία περίπλοκη περίοδος της ρουμανικής ιστορίας. Στην ταινία χρησιμοποιείται μόνο ως φόντο, αλλά είναι πάρα πολύ σημαντικό για την υπόθεση. Ήταν μια εποχή που σήμερα αντιμετωπίζεται ως «χρυσή» καθώς προηγήθηκε της κομμουνιστικής δικτατορίας που επιβλήθηκε μετά τον πόλεμο. Από τη μία είχε θετικό αντίκτυπο στην άνθιση του πολιτισμού, ακόμα και του κινηματογράφου, την εκβιομηχάνιση, την ελευθερία του Τύπου κ.α. Από την άλλη όμως αποτέλεσε το έναυσμα των φασιστικών καθεστώτων, της ξενοφοβίας, του ρατσισμού και του αντισημιτισμού ο οποίος τελείωσε με τις μαζικές δολοφονίες χιλιάδων Εβραίων και Ρομά πολιτών κατά τη διάρκεια του πολέμου.
Ήθελα να απεικονίσω ένα κομμάτι αυτής της αρχής. Πολλοί που είδαν την ταινία ήταν εξοργισμένοι γιατί δεν ήθελαν να αμφισβητήσουν όσα γνώριζαν για εκείνη την περίοδο. Επιπλέον, δεν υπάρχει λόγος να γυρίσει κανείς μια ταινία για το παρελθόν χωρίς να προσπαθήσει να βρει συνδέσεις με το παρόν. Σήμερα ζούμε στην εποχή των εθνικισμών που μοιάζει να προκύπτει απευθείας εκείνες τις σκοτεινές μέρες. Δυστυχώς.
Με τη χρήση του φιλμ 35mm και ενός στενού κάδρου θελήσατε να αναπαραστήσετε την ατμόσφαιρα της εποχής χρησιμοποιώντας και το ίδιο το φορμά πέρα από τα σκηνικά;
Ναι, μπορείς να το δεις και έτσι. Ήταν επίσης και ένας τρόπος να δώσω βάθος και χώρο στους χαρακτήρες μου οι οποίοι την περισσότερη ώρα στην ταινία την περνούν ξαπλωμένοι. Ήθελα να έχω έναν τέτοιου είδους συμβολισμό.
Δυσκολευτήκατε να βρείτε τις ιδανικές τοποθεσίες και αντικείμενα;
Ήμαστε τυχεροί και μπορέσαμε να κάνουμε τα γυρίσματα σε ένα παλιό σανατόριο στην ακτή της Μαύρης Θάλασσας, όπου μάλιστα ο ίδιος ο Μπλέχερ είχε νοσηλευτεί. Τα αντικείμενα είτε τα βρήκαμε είτε τα κατασκευάσαμε εμείς. Ήταν μια δύσκολη διαδικασία, όμως τα καταφέραμε χάρη στο σκηνογράφο μας Κριστιάν Νικουλέσκου.
Με ποιον τρόπο μπήκε στην παραγωγή η Μάρεν Άντε (σ.σ.: σκηνοθέτιδα του «Toni Erdmann»);
Καθώς η ταινία είναι μία ευρωπαϊκή συμπαραγωγή, η εταιρία παραγωγής της Komplizen Film μας βοήθησε στο κομμάτι της μετα-επεξεργασίας (post-production) και όχι σε κάποιο άλλο, όπως στο cast για παράδειγμα γιατί η ταινία είναι στα ρουμάνικα. Για μένα προσωπικά σημαίνει πολλά ότι συνεργάστηκα με αυτήν την εταιρία, γιατί πρώτα από όλα θαυμάζω τις ταινίες που φτιάχνουν. Ελπίζω να μην τους απογοήτευσα με τη δική μου.
Τι έχετε να πείτε για την αυξητική τάση που έχει η προσέλευση του ρουμανικού κοινού στους κινηματογράφους;
Ότι ναι μεν είναι ένα γεγονός, αφορά δε αποκλειστικά τις αμερικανικές ταινίες που προβάλλονται σε multiplex μέσα σε εμπορικά κέντρα. Βέβαια, πιθανότατα στην ίδια κατηγορία να εμπίπτουν και ορισμένες εμπορικές ρουμάνικες ταινίες. Δεν υπάρχει σχεδόν καθόλου κοινό για τον art-house κινηματογράφο, και στο μέλλον δε βλέπω να αλλάζει κάτι γιατί δεν υπάρχει η ανάλογη παιδεία στο κοινό. Έχουν φροντίσει για αυτό όλα τα πολιτικά κόμματα που βρέθηκαν στην εξουσία τα τελευταία 30 χρόνια, τα οποία κατέστρεψαν ολοσχερώς το εκπαιδευτικό σύστημα.
Παρόλαυτα το ρουμάνικο σινεμά εξαπλώνεται με επιτυχία. Υπάρχει κάποιο σημείο-κλειδί σε αυτήν την ανάπτυξη;
Αναφορικά με την εξάπλωση, πιστεύω πως για αυτό οφείλονται τα λίγα παραπάνω χρήματα που δόθηκαν τα τελευταία 10-15 χρόνια στην κινηματογραφική παραγωγή. Όσο για την επιτυχία, ευθύνονται μερικοί πολύ καλοί σκηνοθέτες αλλά και το γεγονός ότι οι ταινίες μπορούν να «ταξιδέψουν» στο εξωτερικό ευκολότερα από άλλες μορφές τέχνης. Εννοώ πως αυτήν τη στιγμή στη Ρουμανία υπάρχουν θεατρικοί σκηνοθέτες, ποιητές και λογοτέχνες που είναι φανταστικοί και απείρως καλύτεροι καλλιτέχνες από τους κινηματογραφικούς σκηνοθέτες, όμως τα έργα τους βγαίνουν με δυσκολία έξω από τα σύνορα. Ένας άνθρωπος του εξωτερικού θα έχει σίγουρα δει κάτι από το ρουμάνικο σινεμά, πότε όμως θα έχει έρθει η στιγμή που θα έχει διαβάσει ποιήματα των Κριστιάν Ποπέσκου, Μαριάνα Μαρίν, Βίρτζιλ Μαζιλέσκου, Κονσταντίν Ακοσμέι ή Ράντου Βάνκου; Νομίζω ποτέ.
