Η ολοκαίνουργια ταινία του Νεοϋορκέζου ακούραστου δημιουργού, το "Cafe Society", που κυκλοφορεί την επόμενη Πέμπτη 25/8, μας θυμίζει ότι πέρα από τις αγαπημένες του θεματικές, όπως η φροϊδική ανάλυση, οι μητροπολιτικές νευρώσεις και η ασύμβατη φύση των δύο φύλων, ο ίδιος διαθέτει μια μοναδική, απολαυστικότατη οπτική πάνω στο αγαπημένο του σινεμά, τις καλλιτεχνικές του συγγένειες και τη λάμψη που αυτό εκπέμπει. Ας μιλήσουμε για τον σινεφίλ Γούντι Άλεν, λοιπόν...
Δεκάδες βιβλία, χιλιάδες άρθρα κι εκατομμύρια λέξεις έχουν γραφτεί για να καταφέρουν να αναλύσουν το κινηματογραφικό φαινόμενο που ονομάζεται "Γούντι Άλεν". Χωρίς ιδιαίτερη επιτυχία, αν θέλετε την προσωπική μου άποψη. Διότι ό,τι κι αν κάνεις, όσο κι αν προσπαθήσεις, είναι σχεδόν αδύνατο να ερμηνεύσεις την… ακανόνιστη εγκεφαλική λειτουργία αυτής της δημιουργικής ιδιοφυΐας. Αν, μάλιστα, κάποιος φευγάτος επιστήμονας –επιπέδου Αϊνστάιν, φυσικά– κατάφερνε να αποκωδικοποιήσει τον οπτικό πλούτο που έχει προσφέρει στη μακρά φιλμογραφία του, τότε πιθανότατα θα χανόταν όλη η μαγεία της γουντιαλενικής εποποιίας. Κάπως σαν να βλέπεις το making of της αγαπημένης σου ταινίας!
Αυτό, λοιπόν, που θέλουμε να κάνουμε εμείς οι κοινοί θνητοί είναι να καταγράψουμε όλα εκείνα τα καλλιτεχνικά χαρακτηριστικά του που άλλαξαν την πορεία του (μετα)μοντέρνου σινεμά και προκάλεσαν εθισμό σε εκατομμύρια σινεφίλ σε ολόκληρο τον πλανήτη. Μιλάμε, βέβαια, για τις επαναλαμβανόμενες γουντιαλενικές εμμονές και πιο συγκεκριμένα τα ατελείωτα αυτοσαρκαστικά κρεσέντο, τις αμέτρητες ψυχαναλυτικές αναφορές, την μπεργκμανική οπτική του πάνω στις σχέσεις των ζευγαριών και στη γοητεία της γυναίκας, τις καραμπινάτες νευρώσεις που προκαλεί το μητροπολιτικό περιβάλλον (και ιδιαίτερα το νεοϋορκέζικο), την απάρνηση της εβραϊκής παράδοσης μέσω της άρνησης του ίδιου του θεού. Η ολοκαίνουργια ταινία του Café Society φέρνει στο προσκήνιο και μιαν άλλη, άκρως ενδιαφέρουσα πλευρά της αξεπέραστης δημιουργικής του προίκας. Πρόκειται για το μοναδικό τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζει και σαρκάζει το κινηματογραφικό μέσο, τη show biz που το περιβάλλει αλλά και τις σχέσεις της 7ης τέχνης με τις υπόλοιπες. Διότι στις ταινίες του Γούντι Άλεν η εξερεύνηση στο θαυμαστό κόσμο της καλλιτεχνίας είναι πάντα συναρπαστική...
Μια βόλτα στο "Café Society"
Από το εξαιρετικό Πορφυρό Ρόδο του Καΐρου μέχρι το μουσικόφιλο Συμφωνίες και Ασυμφωνίες, ο Γούντι Άλεν έχει αποδείξει πολλάκις την αγάπη του για τα ’30s, μια εκρηκτική εποχή που η Ιστορία έτρεξε με υπερηχητική ταχύτητα στις ΗΠΑ, χωρώντας μέσα στην πυκνή διάρκειά της τις συνέπειες ενός επώδυνου κραχ, την πανηγυρική λήξη της ποτοαπαγόρευσης, ένα "θαυματουργό" New Deal, τη γιγάντωση της μαφίας, την άνθηση του εργατικού κινήματος και της jazz, αλλά κυρίως το big bang του Χόλιγουντ, το οποίο οδήγησε στη λεγόμενη "χρυσή εποχή" του.
Ο 80χρονος πλέον Αμερικανός auteur αποτίνει για άλλη μία φορά κινηματογραφικό φόρο τιμής σε αυτήν τη σαγηνευτική περίοδο με το Café Society, το οποίο μάλιστα άνοιξε επίσημα το περασμένο Φεστιβάλ Κανών. Η νοσταλγική δραμεντί μάς βάζει στα παρασκήνια της show biz, ξαναζωντανεύοντας με επιτυχία την ηλεκτρισμένη Αμερική του ’30. Πρωταγωνιστής είναι ο Μπόμπι Ντόρφμαν (Τζέσι Άιζενμπεργκ) από το Μπρονξ, ο οποίος αποφασίζει να αφήσει πίσω του το "Μεγάλο Μήλο" για να δοκιμάσει την τύχη του στο Χόλιγουντ, όπου ο μεγαλοατζέντης θείος του (Στιβ Καρέλ) είναι έτοιμος να του δώσει μια ευκαιρία στο χώρο του θεάματος. Γρήγορα ο Μπόμπι ερωτεύεται τη Βόνι (Κρίστεν Στιούαρτ), ωστόσο η καρδιά της νεαρής καλλονής ανήκει αλλού...
Μέχρι την ημέρα που το κουδούνι χτυπά κι εντελώς ξαφνικά το κορίτσι που κυνηγά πέφτει στην αγκαλιά του. Τότε είναι όμως που ξεκινούν οι μπελάδες για τον νεαρό, με τη Νέα Υόρκη να ξαναμπαίνει στο κάδρο μαζί με τα jazz bars, τους γραφικούς γκάνγκστερ και τους τυπικούς Αμερικανοεβραίους κατοίκους της. Η ταινία ακροβατεί ανάμεσα σε δύο λαμπερές αμερικανικές μεγαλουπόλεις, διαθέτοντας την εκτυφλωτική λάμψη μιας κινηματογραφικής βιομηχανίας που πολύ δύσκολα θα ξαναζήσει τέτοιες δόξες.
Γούντι, μίλησέ μας για τον κινηματογράφο
Βρίσκεται στην ενεργό δράση καμιά πενηνταριά χρόνια κι έχει γυρίσει κάτι λιγότερο από πενήντα ταινίες (πώς σας φαίνεται ο μέσος όρος μία ταινία τη χρονιά;). Οπότε μάλλον δεν χρειάζεται να πούμε πολλά για την αγάπη του για το σινεμά. Όπως έχει πει και ο ίδιος, τονίζοντας την οργανική σχέση του με το μέσο: "Στους ασθενείς των ψυχιατρείων δεν δίνουν χειροτεχνίες και ζωγραφιές για να τους κρατούν σε μια σταθερότητα; Για τον ίδιο λόγο γυρίζω και εγώ ταινίες". ("Ο Γούντι Άλεν για τον Γούντι Άλεν", εκδ. Μεταίχμιο.) Και τι κάνει ο Αμερικανός ασυμβίβαστος δημιουργός με τα πράγματα που λατρεύει πραγματικά; Φυσικά, τα σατιρίζει... Σκίζει κάθε περιτύλιγμα σοβαρότητας για να φτάσει στην ουσία των πραγμάτων για την οποία θέλει να μιλήσει στην οθόνη.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα το Παίζοντας στα Τυφλά (2002) –πιο καυστικός ο αγγλικός τίτλος "Hollywood Ending"–, το οποίο έχει για πρωταγωνιστή έναν Αμερικανό σκηνοθέτη (ο ίδιος ο Γούντι στο ρόλο) που τυφλώνεται (!) κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων μιας ταινίας με την οποία υποτίθεται ότι θα ξαναζωντάνευε την "ψόφια" καριέρα του. Βέβαια, το παροδικό πρόβλημα του δημιουργού δεν έχει ιδιαίτερη σημασία για μια βιομηχανία που κοιτάζει μόνον τα deadlines, τους προϋπολογισμούς και τα νούμερα.
Σε μία από τις πιο αδύναμες στιγμές της καριέρας του, ο πολυγραφότατος Νεοϋορκέζος διαθέτει την κινηματογραφική οξυδέρκεια να παρουσιάσει τη βιτριολική άποψή του για το χώρο του θεάματος καθώς και μερικές ξεκαρδιστικές φαρσικές σκηνές όπως αυτή της πτώσης του σκηνοθέτη Βαλ από τα σκηνικά των γυρισμάτων. Αν θέλουμε βέβαια να μιλήσουμε για πραγματικά απολαυστικές σινεφίλ σεκάνς στο έργο του Άλεν, οφείλουμε να ανατρέξουμε στο Διαλύοντας τον Χάρι (1997) και στον θολό, out of focus Ρόμπιν Γουίλιαμς.
Την ίδια περίοδο ο Αμερικανός auteur έριξε μια απόλυτα καταγγελτική ματιά πάνω στη σύγχρονη show biz με τις κάτω του μετρίου Διασημότητες (1998). Με πρωταγωνιστή έναν κάκιστο Κένεθ Μπράνα και σενάριο που δεν "έξυσε" την επιφάνεια της χολιγουντιανής ματαιοδοξίας και των πελατειακών σχέσεων στο χώρο του σινεμά, το φιλμ απέδειξε περίτρανα ότι είναι προτιμότερο ο Γούντι Άλεν να μιλάει στην οθόνη για πράγματα που αγαπά παρά για εκείνα που σιχαίνεται. και, πιστέψτε με, αυτά είναι αναρίθμητα! Για παράδειγμα, ένα από τα highlights της καριέρας του είναι το γλυκόπικρο hommage στη μαγεία του σινεμά με τίτλο Το Πορφυρό Ρόδο του Καΐρου (1985).
Σε αυτό η Μία Φάροου ερμηνεύει μια σερβιτόρα στο Νιου Τζέρσι του ’35 η οποία αναζητά διέξοδο από την καταθλιπτική ζωή της μέσα από τις χολιγουντιανές ταινίες. Ο ήρωας του αγαπημένου της φιλμ "βγαίνει" από το πανί για να τη συναντήσει, σε έναν εκπληκτικό συνδυασμό φαντασίας και πραγματικότητας, από αυτούς που μόνον το σινεμά μπορεί να προσφέρει. Αφήνοντας στην άκρη τη σπινθηροβόλα νοσταλγία η οποία έχει πυροδοτήσει ουκ ολίγα γουντιαλενικά αριστουργήματα, οι Ζωντανές Αναμνήσεις (1980) αποτελούν μια απόλυτα αυτοβιογραφική στιγμή της καριέρας του.
Ερμηνεύοντας έναν εμπορικά επιτυχημένο σκηνοθέτη που πιέζεται από τα στούντιο να συνεχίσει να γυρίζει λαϊκές κωμωδίες, μοιράζεται με το κοινό τα προσωπικά του καλλιτεχνικά αδιέξοδα, την οπτική του πάνω στη χολιγουντιανή βιομηχανία αλλά και τη μόνιμη πηγή έμπνευσής του, τις μούσες του. όπως συνέβη και με τον Μπέργκμαν, αυτές πρωταγωνίστησαν σε αρκετές από τις ταινίες του. Μάλιστα, ο Γούντι Άλεν δεν έκρυψε ποτέ τις σινεφιλικές επιρροές του στο έργο του. Για παράδειγμα, στον Ειρηνοποιό (1975) κοπιάρει με σατιρική διάθεση σκηνές από τα μπεργκμανικά αριστουργήματα "Περσόνα" κι "Έβδομη Σφραγίδα", ενώ η Σεξοκωμωδία Θερινής Νύχτας (1982) έχει προφανείς αναφορές από τα "Χαμόγελα Θερινής Νύχτας".
Γούντι, μίλησέ μας για μουσική, ζωγραφική, ραδιόφωνο και θέατρο
Αναμφίβολα, πέρα από τα αριστουργήματά του, όπως ο Νευρικός Εραστής (1977), το Μανχάταν (1979) και η Χάνα και οι Αδελφές της (1986), τα φιλμ του Άλεν αποκτούν ένα ιδιαίτερο (νοσταλγικό) ενδιαφέρον όταν οι ήρωες επιστρέφουν στο παρελθόν. Όπως στα Μεσάνυχτα στο Παρίσι (2011), που μας επιφυλάσσουν ένα απολαυστικό ταξίδι στην Πόλη του Φωτός της μπελ επόκ, όπου συναντάμε τον πιονέρο του σουρεαλισμού Σαλβαντόρ Νταλί και τον πατριάρχη της σύγχρονης τέχνης Πάμπλο Πικάσο.
Το Vicky Cristina Barcelona (2008), πάλι, μας πηγαίνει στο άλλο άκρο, καθώς σχολιάζει βιτριολικά τη δήθεν εκκεντρικότητα και την κενότητα των εκφραστών της σύγχρονης τέχνης, με τους Χαβιέ Μπαρδέμ και Πενέλοπε Κρουζ να ενσαρκώνουν κάθε είδους "ταμπέλα" που ακολουθεί τους σύγχρονούς μας καλλιτέχνες. Ξεθάβοντας μνήμες από τη χρυσή εποχή ενός αγαπημένου μέσου, οι Μέρες Ραδιοφώνου (1987) μας παρουσιάζουν μια διαφορετική, νοσταλγική εκδοχή της αμερικανικής show biz –και κατ’ επέκταση της κοινωνίας– που δεν υπάρχει πια. Μιλάμε για την εποχή που τα νοικοκυριά χόρευαν στους ρυθμούς των ραδιοκυμάτων, με την εικόνα να καιροφυλακτεί για την απόλυτη επικράτησή της στο μεταπολεμικό σκηνικό με την εισβολή της τηλεόρασης.
Τις χρυσές εποχές μιας άλλης τέχνης, αυτής του θεάτρου, στην οποία έχει γράψει τη δική του ιστορία, μας θύμισε ο Γούντι Άλεν με το Σφαίρες Πάνω από το Μπρόντγουεϊ (1994), μία από τις κορυφαίες στιγμές της φιλμογραφίας του. Η επιλογή ενός θεατρικού ατζέντη να χρίσει πρωταγωνίστρια του νέου του έργου την απίστευτα ατάλαντη φιλενάδα ενός γκάνγκστερ προσφέρει μια πνευματώδη κωμωδία πάνω στην έννοια του θεάματος, των ηθικών ορίων που (μάλλον δεν) το διέπουν αλλά κι ένα δεύτερο Όσκαρ στην πρωταγωνίστριά του Νταϊάν Γουίστ.
Είπαμε και προηγουμένως ότι είναι προτιμότερο ο Γούντι Άλεν να μιλά για πράγματα που αγαπά στην οθόνη. Και χωρίς δεύτερη σκέψη, η μουσική είναι ένα από αυτά. Πέρα από τα εκπληκτικά σάουντρακ των ταινιών του –συλλογές υψηλής ποιότητας που περιέχουν masterpieces από την κλασική μουσική μέχρι την jazz και από τα blues μέχρι τα gospels–, ο Αμερικανός βιρτουόζος σκηνοθέτησε το 1999 το Συμφωνίες και Ασυμφωνίες, ένα άτυπο μυθοπλαστικό φιλμ πάνω στη ζωή του Django Reinhardt, που φανέρωσε τις κρυφές πτυχές ενός γνήσιου ταλέντου και τα στοιχειά που το κατατρύχουν. Διότι πάντα η καλλιτεχνική δημιουργία κρύβει καλά μέσα της ανασφάλειες, ναρκισσισμό, ματαιοδοξία και κάθε είδους προσωπικά φαντάσματα. Έτσι δεν είναι, Γούντι;
Ο Γούντι των άλλων τεχνών
...στη λογοτεχνία
Είναι γνωστό ότι το γράψιμο είναι το δυνατότερο σημείο του πολύπλευρου ταλέντου του, καθώς αποτυπώνει τη δημιουργική ευφυΐα του με τη μεγαλύτερη πιστότητα. Δοκιμάστε λοιπόν να διαβάσετε κάποια από τις συλλογές διηγημάτων ή τις πνευματώδεις συνεντεύξεις του, σαν αυτήν που έδωσε στο Time και μπορείτε να δείτε παρακάτω.
...στη μουσική
Το ψευδώνυμό του προέρχεται από τον σπουδαίο κλαρινετίστα Γούντι Χέρμαν, ενώ η αγάπη του για την jazz είναι παροιμιώδης. Χρειάζεται να πούμε κάτι άλλο για τη λατρεία του 80χρονου δημιουργού για το πεντάγραμμο; Οι συναυλίες που έχει δώσει στη χώρα μας ήταν, φυσικά, sold out.
...στο θέατρο
Όπως ήταν φυσικό, ένα ταλέντο τέτοιου βεληνεκούς τρύπωσε και στο σανίδι του θεάτρου. Ο Νεοϋορκέζος δημιουργός έγραψε και πρωταγωνίστησε σε αρκετά θεατρικά έργα, με γνωστότερα το φαρσικό "Don’t drink the water" και το "Play it again, Sam" (δείτε μια απολαυστική σκηνή από τη μεταφορά του στην οθόνη παρακάτω).
