Η Αλίκη στη χώρα της 7ης τέχνης: Η διάσημη ηρωίδα σε νέες περιπέτειες

Έξι χρόνια μετά τον οσκαρικό και εμπορικό θρίαμβο της ταινίας του Τιμ Μπάρτον, η Disney παρουσιάζει το σίκουελ «Η Αλίκη Μέσα από τον Καθρέφτη», μια φαντασμαγορική περιπέτεια όπου η θαρραλέα ηρωίδα ξαναταξιδεύει στο βασίλειο της Κατωχώρας προσπαθώντας να σώσει τον αγαπημένο της Τρελοκαπελά. Εμείς τρυπώνουμε μαζί της στο θαυμαστό κόσμο που επινόησε πριν από ενάμιση αιώνα ο Λιούις Κάρολ, φανερώνουμε τη μοναδική του λογοτεχνική αξία και θυμόμαστε τις καλύτερες κινηματογραφικές του εκδοχές.

Κάμπιες που καπνίζουν ναργιλέ, ψάρια που περπατάνε, τραπουλόχαρτα που βάφουν τριαντάφυλλα, μανιτάρια που σε μεταμορφώνουν... Συγνώμη, αυτό δεν είναι παραμύθι, αλλά καθαρό λογοτεχνικό τριπάρισμα! Η «Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων» και η συνέχειά της «Μέσα από τον Καθρέφτη» που επινόησε ο Λιούις Κάρολ ενάμιση αιώνα πριν, αποτελούν μέχρι σήμερα μοναδικά φαινόμενα ανθρώπινης διανόησης που προπορεύτηκαν κατά πολύ της εποχής τους.

Δεκαετίες μετά τη συγγραφή των βιβλίων, η Αλίκη έγινε σύμβολο της φροϊδικής ψυχανάλυσης, κόλλησε απόλυτα με τα ψυχοτρόπα LSD ταξίδια των χίπηδων, ενέπνευσε και συνεχίζει να εμπνέει τον καλλιτεχνικό και επιστημονικό κόσμο. Άραγε, τι είναι αυτό που μετέτρεψε το αγγλικό παραμύθι σε διαχρονικό μύθο που συγκινεί εκατομμύρια αναγνώστες σε ολόκληρο τον κόσμο; Η απάντηση βρίσκεται στο μοναδικό τρόπο με τον οποίο εξέφρασε την αμόλυντη από τις κοινωνικές συμβάσεις παιδική φαντασία. Θέλοντας να σπάσει τις προκρούστειες προσταγές της βικτοριανής περιόδου στην οποία έζησε, ο Λιούις Κάρολ έκανε κάτι που έμοιαζε αδιανόητο για την εποχή του.

Χαμήλωσε το βλέμμα και ταξίδεψε πίσω στο χρόνο, κοιτώντας το βαρετό ενήλικο κόσμο με τα μάτια μιας αθεράπευτα παιχνιδιάρας και μυθοπλαστικά παραμορφωτικής παιδικότητας. Στις περιπέτειες της Αλίκης κάθε υποχρέωση διακωμωδείται και κάθε θεσμός γίνεται αντικείμενο χλευασμού, ενώ οι σοβαροφανείς ενήλικοι μετατρέπονται σε ομιλούντα ζώα – ακόμη και ο ίδιος ο συγγραφέας περιγράφει τον εαυτό του ως εξαφανισμένο χαζοπούλι ντόντο! Η βασιλική εξουσία, η δικαιοσύνη, ακόμη και το πατροπαράδοτο tea break πέφτουν θύματα της παιδικής αυθάδειας και αμφισβήτησης. Αλλά η σάτιρα είναι μόνο μία από τις λογοτεχνικές αρετές της Αλίκης.

Αυτό που εξιτάρει ακόμη αναγνώστες κάθε είδους είναι οι πολυεπίπεδοι συμβολισμοί της, που αποτελούν μέχρι σήμερα αντικείμενο διερεύνησης. Μήπως οι σωματικές αλλαγές της ηρωίδας εκφράζουν την ανήλικη ανασφάλεια απέναντι στον ανελέητο ενήλικο κόσμο; Είναι ο κήπος που βλέπει από την κλειδαρότρυπα το μέρος της απόλυτης ευτυχίας από το οποίο νιώθει εξορισμένη; Είναι οι απειλές που συναντά στην Κατωχώρα αντανακλάσεις του φόβου του θανάτου που μας ακολουθεί σαν κληρονομική ασθένεια από την παιδική μας ηλικία; Μάλιστα, η ψυχανάλυση δεν έχει σταματήσει να βλέπει τα παραμύθια του Λιούις Κάρολ ως πεδία εφαρμογής της ερμηνευτικής των ονείρων.

Σύμφωνα μ’ αυτήν, η «Αλίκη» μιλά για την υποσυνείδητη σεξουαλική αφύπνιση και τη μεταμόρφωση ενός κοριτσιού σε γυναίκα, αλλά κυρίως για την οικοδόμηση του Εγώ, δηλαδή το χτίσιμο της προσωπικότητας με την οποία θα αντιμετωπίσει τις ενήλικες προκλήσεις που θα παρουσιαστούν μπροστά της. Όμως, ο εμπνευστής του μύθου Λιούις Κάρολ είχε τη δική του άποψη: «Φοβάμαι ότι δεν εννοούσα τίποτα με την “Αλίκη”. Αλλά, ξέρετε, οι λέξεις σημαίνουν περισσότερα από ό,τι θέλουμε να πούμε χρησιμοποιώντας τις. Έτσι, ένα βιβλίο πρέπει να φανερώνει πολύ περισσότερα από αυτά που θέλει να πει ο συγγραφέας. Άρα, κάθε έννοια που βρίσκει κάποιος στο βιβλίο μου, είμαι στην ευχάριστη θέση να την αποδεχτώ ως την έννοια του βιβλίου…» Πού να φανταζόταν ο Άγγλος συγγραφέας έναν αιώνα και κάτι μετά το θάνατό του ότι θα ψάχναμε ακόμη τις ανεξερεύνητες έννοιες των βιβλίων του!

Εκατόν ενενήντα χρόνια Αλίκη στην οθόνη
Ήδη από τέλη του 19ου αιώνα η «Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων» είχε γίνει το δημοφιλέστερο αγγλικό παραμύθι, μοσχοπουλώντας στα βιβλιοπωλεία εντός και εκτός βρετανικών συνόρων. Δεν ήταν καθόλου τυχαίο, λοιπόν, ότι το ακόμη νεαρό κινηματογραφικό μέσο απέκτησε αυτόματα ισχυρούς καλλιτεχνικούς δεσμούς με την ιστορία φαντασίας του Λιούις Κάρολ. Ο παραμορφωτικά μεθυστικός κόσμος της Αλίκης αποτελεί μέχρι σήμερα το απόλυτο κινηματογραφικό στοίχημα, μια από τις απολαυστικές εμμονές της 7ης Τέχνης. Πρώτοι, οι Άγγλοι Σεσίλ Χέπγουορθ και Πέρσι Στόου χρησιμοποίησαν το 1903 κάθε δυνατό νεωτερισμό για να αποτυπώσουν τις περιπέτειες της μυθικής ηρωίδας στην οθόνη, κάνοντας ένα μικρού μήκους θαύμα για την εποχή εκείνη.

Το σινεμά ακμάζει τη δεκαετία του ’30 και η Αλίκη δεν μπορεί να μείνει απρόσκλητη στο φτιαγμένο από σελιλόζη μεσοπολεμικό δημιουργικό όργιο. Το 1933, παρουσιάζεται η πρώτη υψηλού μπάτζετ στουντιακή εκδοχή του παραμυθιού με ένα πανάκριβο πρωτοκλασάτο καστ. «Η Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων» σε σκηνοθεσία Νόρμαν ΜακΛάουντ και σενάριο Τζόζεφ Μάνκιεβιτς θεωρείται μέχρι σήμερα μια από τις κορυφαίες κλασικές εκδοχές της στην οθόνη. Ένα χρόνο αργότερα, η μοναδική κόμικ ηρωίδα Μπέτι Μπου αποκτά την προσωπική μικρού μήκους βερσιόν της με το επτάλεπτο «Betty in Blunderland», φανερώνοντας τη δυναμική που διατηρούσε το παραμύθι στη λαϊκή κουλτούρα.

Στο παραγωγικότατο μεταπολεμικό κινηματογραφικό σκηνικό δύο «Αλίκες» αναμετριούνται μέσα και έξω από τις αίθουσες, σε μια σφοδρή κόντρα γεμάτη αγωγές, δικαστήρια και καθυστερήσεις. Η πρώτη ήταν η «Η Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων» του Ντάλας Μπάουερ που ολοκληρώθηκε το 1949, ένας πρωτότυπος συνδυασμός live action και stop-motion τεχνικής, που χρησιμοποίησε τις κούκλες του Λου Μπάνιν για να ζωντανέψει τα ζώα-ήρωες του παραμυθιού. Η δεύτερη ήταν φυσικά το θρυλικό animation της Disney που αποτελεί μέχρι σήμερα ένα από τα αξεπέραστα κατορθώματά της.

Το κίνημα των χίπις ξανάφερε στη μόδα το παραμύθι του Κάρολ στα ’60s και ’70s. Μόνον που αυτήν τη φορά η μεταφορά της ιστορίας στην οθόνη πήρε αποστάσεις από την κλασική αφήγησή της, αποκτώντας συναρπαστικές μεταμοντέρνες διασκευές. Όπως για παράδειγμα αυτή που επιμελήθηκε ο Τέρι Γκίλιαμ των Μόντι Πάιθον στην πρώτη σόλο σκηνοθετική απόπειρά του στο σαρκαστικό «Jabberwocky» (1977). Την ίδια χρονιά ο Κλοντ Σαμπρόλ παρουσίασε τη δική του ελεύθερη μεταφορά της ιστορίας, με την πανέμορφη Ολλανδή Σίλβια Κριστέλ της «Εμανουέλας» να παγιδεύεται σε μια έπαυλη.

Η πιο ενδιαφέρουσα πάντως εικαστικά εκδοχή της «Αλίκης» είναι σίγουρα αυτή του Γιαν Σβανκμάγιερ το 1988, ένα ζοφερό ταξίδι στην παιδική φαντασία που αξίζει να αναζητήσετε. Επίσης, μια σειρά από πρόσφατες παραγωγές επηρεάστηκαν από το μύθο του Λιούις Κάρολ, όπως το αριστουργηματικό «Ταξίδι στη Χώρα των Θαυμάτων» (2001) του Χαγιάο Μιγιαζάκι και το περίφημο «Matrix» (1999) των αδελφών Γουατσόφσκι, μέχρι να παρουσιαστεί ο Τιμ Μπάρτον το 2010 με μια νέα, πιο στενά συνδεδεμένη με το παραμύθι εκδοχή. Έχοντας την πολύτιμη βοήθεια της Disney, ο Αμερικανός σκηνοθέτης εικονογράφησε με επιτυχία την ανήλικη φαντασία, καταφέρνοντας να αναγεννήσει κινηματογραφικά και εμπορικά την αειθαλή «Αλίκη». Η ταινία του κέρδισε δυο Όσκαρ (Ενδυματολογίας και Σκηνογραφίας) φτάνοντας ταυτόχρονα το 1 δισ. δολάρια σε εισπράξεις παγκοσμίως. Ήταν δυνατόν να μην υπάρξει συνέχεια σε αυτήν την επιτυχία;

Η Αλίκη ξανά στα χέρια της Disney
Από την πρώτη στιγμή που το στούντιο ανακοίνωσε την παραγωγή μιας δεύτερης ταινίας που θα ταξίδευε και πάλι την Αλίκη στο θαυμαστό κόσμο του Τρελοκαπελά, του γάτου του Τσεσάιρ και του ΜακΤουίσπ, ο Τιμ Μπάρτον αποφάσισε να κρατήσει τη θέση του συμβούλου-παραγωγού αφού τα «σίκουελ δεν είναι η ειδικότητά μου». Ο Τζέιμς Μπόμπιν τού «Τα Μάπετς Καταζητούνται» ανέλαβε χωρίς χρονοτριβές τη σκηνοθεσία του «Η Αλίκη Μέσα από τον Καθρέφτη», αλλά αυτό που καθυστέρησε την κυκλοφορία της νέας φαντασμαγορικής περιπέτειας ήταν η συγγραφή του σεναρίου.

Η Λίντα Γούλβερτον πήρε τον απαιτούμενο χρόνο για να εμπλουτίσει εκ νέου την κλασική ιστορία τού Λιούις Κάρολ, παρουσιάζοντας μια σύγχρονη εκδοχή της, πλούσια σε δράση, φαντασία και νοήματα. H Disney, έχοντας εξασφαλίσει την επιστροφή του ονειρικού καστ της πρώτης ταινίας, με τους Τζόνι Ντεπ, τη Μία Γουατσόφσκα, την Αν Χάθαγουεϊ, την Έλενα Μπόναμ Κάρτερ να δίνουν και πάλι ερμηνευτικό «παρών», ετοίμασε μια συναρπαστική κινηματογραφική περιπλάνηση στο βασίλειο της Κατωχώρας. Σ’ αυτήν η Αλίκη συναντά έναν αγνώριστο, περίλυπο Τρελοκαπελά, ο οποίος αναζητά την τύχη της οικογένειάς του που για χρόνια πίστευε ότι είχε πεθάνει. Η ηρωίδα είναι η μόνη που μπορεί να τον βοηθήσει... Θα τα καταφέρει άραγε η Αλίκη να κερδίσει και πάλι ένα μεγάλο κινηματογραφικό στοίχημα;

Alternative Αλίκη...

Alice in Wonderland: An X-Rated Musical Comedy
Softcore πορνό μιούζικαλ; Το μακρινό 1976, μέσα στην παραζάλη της απελευθέρωσης του αμερικανικού σινεμά, o παραγωγός αρτ ερωτικών ταινιών Γουίλιαμ Όσκο παραδίδει μια… ιδιαίτερη εκδοχή του παραμυθιού.

Tom Waits - «Alice»
To 2002 o Αμερικανός τραγουδοποιός έγραψε τη μουσική για τη θεατρική διασκευή της «Αλίκης» από τον πανούργο Μπομπ Ουίλσον. Το αποτέλεσμα είναι ένα από τα κορυφαία άλμπουμ της ύστερης δισκογραφίας του που δεν πρέπει να λείπει από τη συλλογή σας.

Wonder.land
Το μοντέρνο μιούζικαλ με μουσική του Ντέιμον Άλμπαρν των Blur και των Gorillaz και κείμενο της Μόιρα Μπουφίνι, μόλις ολοκλήρωσε τις επιτυχημένες παραστάσεις του στο Εθνικό Θέατρο της Μεγάλης Βρετανίας.