Η Ελληνίδα σκηνοθέτης («Ένα Τραγούδι Δε Φτάνει», «Ο Αννίβας προ των Πυλών») επιστρέφει με την «Μικρή Άρκτο», μια σκληρή ερωτική ιστορία που είναι γυρισμένη εξ’ ολοκλήρου με υποκειμενικά πλάνα. Διαβάστε τι είπε για τη νέα ταινία της που κυκλοφορεί την Πέμπτη 10/3, το ελληνικό σινεμά και το Κέντρο Κινηματογράφου.
«Μικρή Άρκτος»: Χρειάζεται μία σκηνοθέτης να επεξηγεί έναν αινιγματικό τίτλο ή πάλι όχι;
Είναι η ίδια η ταινία που χρειάζεται να εξηγήσει τον αινιγματικό της τίτλο. Αν δεν τα καταφέρει, ότι και να πω εγώ δεν θα πείσει κανέναν.
Η ταινία σας είναι βασισμένη στη συλλογή διηγημάτων σας «Φοράει κοστούμι». Προέκυψε πρώτα η ανάγκη να γράψετε αυτήν την σκληρή ερωτική ιστορία και μετά να την γυρίσετε σε ταινία ή οι εικόνες υπήρχαν εξαρχής στο μυαλό σας;
Το διήγημα «Φοράει κοστούμι» είναι το πρώτο που έγραψα, πολύ παλιά, δεν είχα καν τη συναίσθηση ότι γράφω διήγημα, ότι θα γράψω κι άλλα και ότι κάποτε θα εκδοθούν. Είχα μια τραυματική εμπειρία κακοποίησης στα πολύ νεανικά μου χρόνια, όπως πολλές γυναίκες πιστεύω, μάλιστα πολύ περισσότερες απ' όσο γνωρίζουμε. Η εμπειρία της σωματικής κακοποίησης, και δη μέσα σε μια σχέση που υποτίθεται πως είναι σχέση αγάπης, είναι συντριπτική για έναν άνθρωπο, για την αξιοπρέπειά του, διαταράσσει τη σχέση του με τον κόσμο αλλά και με τον εαυτό του, διαταράσσει όλο του τον ψυχισμό. Αφήνει μια μόνιμη ψυχική ουλή. Το θύμα αναγκάζεται να κρύβει αυτή την ουλή γιατί το ίδιο του το τραύμα, η κακοποίησή του, αντιμετωπίζεται σαν στίγμα που τον αποκόβει απ' την κοινωνία. Η βία στο πλαίσιο ενός δεσμού αγάπης θρυμματίζει την εμπιστοσύνη στην έννοια της «αγάπης». Κι ακόμα, η σωματική βία, παραβιάζοντας τα φυσικά σύνορα της ύπαρξης μας, σείει το όποιο αίσθημα ασφάλειας έχουμε οικοδομήσει, μας αφήνει ξεκρέμαστους. Για χρόνια δεν είχα κουράγιο να το αγγίξω καλλιτεχνικά αυτό το θέμα ώσπου γράφτηκε σαν από μόνο του αυτό το κείμενο που απεδείχθη ότι ήταν διήγημα. Μπήκε εκεί μέσα ο θυμός και η απόγνωσή μου για όλους τους ανθρώπους που έχουν υποστεί κακοποίηση αλλά και η ανάγκη μου να καταλάβω πώς φτάνει κανείς να κάνει αυτό το πράγμα. Να μπω στη θέση του θύτη και να διερευνήσω τα κίνητρά του και την ψυχική διαδικασία που τον οδήγησε εκεί. Ίσως επειδή η κατανόηση του θύτη είναι μέρος της διαδικασίας αποθυματοποίησης του θύματος. Δεν ξέρω αν ήθελα να του βρω μια δικαιολογία, ίσως και να το ήθελα, πάντως δεν του βρήκα. Κι ίσως γι' αυτό, επειδή ούτε γράφοντας το διήγημα ξεμπέρδεψα μ' αυτό το θέμα, ένιωσα την ανάγκη να επιμείνω, οπτικοποιώντας το.
Η «Μικρή Άρκτος» είναι μια σειρά από υποκειμενικά πλάνα. Γιατί πήρατε αυτήν την τολμηρή δημιουργική απόφαση; Ποιες είναι οι επιρροές σας; Είναι ελάχιστες οι ταινίες που έχουν γυριστεί με αυτόν τον τρόπο σε ολόκληρο τον κόσμο. Επίσης επιλέξατε την «αντιεμπορική» ασπρόμαυρη φόρμα…
Η ιδέα να γυρίσω την ταινία μέσα από τα μάτια του θύτη, χωρίς να τον δω ποτέ, εκφράζει την ανάγκη μου να δω τη δική του οπτική, να ψάξω πιο βαθιά μέσα του, να ταυτιστώ μαζί του, μήπως και καταλάβω τελικά… Δεν μ' ενδιέφερε να κάνω μια ταινία καταγγελίας αλλά μια διερεύνηση των αιτίων της βίας μέσα στον ανθρώπινο ψυχισμό. Οπότε, η απόφαση της «υποκειμενικής» κινηματογράφησης προέκυψε σαν αναγκαιότητα, και μάλιστα όχι εξ΄αρχής, η ιδέα επιβλήθηκε από μόνη της, κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας όταν είχα πια εμπλακεί πολύ βαθιά συναισθηματικά στη διερεύνηση του θέματος. Η μορφή, το γλωσσικό ύφος, το σχήμα, νομίζω πως υποδεικνύεται απ' τον τρόπο που αντιλαμβάνεται και προσεγγίζει ο σκηνοθέτης το περιεχόμενο της ταινίας. Προσωπικά, δεν θα πειραματιζόμουν για τη χάρη του πειραματισμού και μόνο, θα βαριόμουνα να το κάνω. Η ταινία είναι ασπρόμαυρη γιατί έτσι είναι από μόνη της, έτσι γεννήθηκε μέσα στο μυαλό μου. Αν αυτό την κάνει αντιεμπορική ίσως δεν είναι το μόνο. Κι η αλήθεια είναι ότι, δυστυχώς ή ευτυχώς, δεν κατάφερα ποτέ να ενδιαφερθώ για την εμπορικότητα μιας ταινίας μου.
Το φιλμ μιλά για τα τραύματα που αφήνουμε σε αυτούς που αγαπάμε και την αόρατη βία που ενυπάρχει στις ανθρώπινες σχέσεις. Αυτό είναι κάτι που το συναντάμε μόνον σε προσωπικό ή υπάρχει και σε κοινωνικό επίπεδο;
Ξέρουμε ότι βίαια ιστορικά γεγονότα προκαλούν τομές στην ιστορική συνέχεια, με τον ίδιο τρόπο που ένα βίαιο γεγονός στη ζωή ενός ανθρώπου προκαλεί τομή στην προσωπική του ιστορία. Το ρήγμα που προκάλεσε το Ολοκαύτωμα στη συλλογική, εδραιωμένη ως τότε, πίστη μας στις ανθρωπιστικές αξίες του Διαφωτισμού είναι ακόμα ανοιχτό και το συλλογικό τραύμα παραμένει χαίνον. Η κοινωνία διαχειρίζεται το συλλογικό τραύμα μιας απώλειας, είτε υλικής, είτε ανθρώπινων ζωών, είτε μιας ιδέας γύρω απ' την οποία συγκρότησε την υπόστασή της, με αντίστοιχους τρόπους με του μεμονωμένου ατόμου. Τα εργαλεία είναι πάντα τα ίδια, η αποδοχή της απώλειας, η διαχείριση της ενοχής, η αποδοχή της ενοχής, η διαχείριση της θυματοποίησης, η αποδέσμευση απ' τη θυματοποίηση, η αναγκαιότητα του πένθους γι΄αυτό που χάθηκε. Φοβάμαι πως η Ευρώπη σήμερα βρίσκεται στην απαρχή ενός νέου τραύματος, ενός νέου ρήγματος που ακόμα δεν έχει δείξει το βάθος του. Το μέγεθος της απώλειας δεν έχει ακόμα φανεί, το νέο τραύμα τώρα δημιουργείται για να προστεθεί στα ήδη νωπά και θα χρειαστούμε μεγάλη ωριμότητα για να το διαχειριστούμε.
Πώς διαχειριστήκατε τους ηθοποιούς σας σε αυτό το ιδιότυπο κινηματογραφικό εγχείρημα. Από τη μία η Σοφία Γεωργοβασίλη βρίσκεται συνέχεια μέσα στο κάδρο, ενώ από την άλλη ο Γιάννης Κοκιασμένος έξω από αυτό…
Δύσκολα. Ήταν πολύ δύσκολο και για τους τρεις μας. Σε μια ταινία που επιχειρεί να μπει πολύ βαθιά στον ψυχισμό των ηρώων, αλλά η ερμηνεία τους να παραμένει στο μεγαλύτερο μέρος υπαινικτική, οι ηθοποιοί θα χρειάζονταν ακριβώς αυτό που τους στέρησα: την μεταξύ τους επικοινωνία μέσα στο φιλμικό κάδρο. Ο Γιάννης έπρεπε να αποτυπώσει στην ταινία έναν πολύπλοκο χαρακτήρα έχοντας στη διάθεσή του μόνο τη φωνή του και σε λίγα σημεία την κίνηση μελών του σώματός του. Κι η Σοφία έπρεπε να σηκώσει το βάρος μιας κάμερας προσκολλημένης αδιάκοπα πάνω της, χωρίς να μπορεί να το μοιραστεί με τον συμπρωταγωνιστή της.
Η προηγούμενη ταινία σας «Ο Αννίβας προ των Πυλών» δεν βγήκε ποτέ στις αίθουσες. Τι συμβαίνει με το ελληνικό σινεμά και την διανομή; Γιατί υπάρχει αυτό το τεράστιο χάσμα μεταξύ του Παπακαλιάτη των 700.000 εισιτηρίων και των αρτ ταινιών που κόβουν μερικές εκατοντάδες; Υπάρχει ελπίδα να αποκτηθεί μια πιο στενή σχέση του ελληνικού σινεμά με το κοινό;
Είναι αρκετά σύνθετο το πρόβλημα της διανομής. Χωρίς να παραβλέπουμε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της προβληματικής σχέσης του ελληνικού κινηματογράφου με το εθνικό κοινό του, έχει ενδιαφέρον να το προσεγγίσουμε σε ευρωπαϊκή κλίμακα. Πρόσφατα διάβασα μια σχετική έρευνα του Ι.Ο.Β.Ε. απ' την οποία προκύπτει ότι το 70% των εισιτηρίων που κόβονται ετησίως στις χώρες της Ε.Ε. προέρχεται από αμερικάνικες ταινίες και μόνο το 13,8 % από ευρωπαϊκές. Το ενδιαφέρον είναι ότι, παρά το γεγονός αυτό, στην Ε.Ε. τα 2/3 των ταινιών που προβάλλονται ετησίως είναι ευρωπαϊκές. Οι προτιμήσεις του κοινού είναι αντικείμενο άλλης έρευνας και άλλης μεγάλης συζήτησης. Αυτό που χρειάζεται να δούμε σ' αυτήν την έρευνα είναι ότι οι άλλες ευρωπαϊκές χώρες έχουν βρει μηχανισμούς να παρακάμψουν τις επιταγές της ελεύθερης αγοράς και να δώσουν στο πολιτιστικό προϊόν τους τη δυνατότητα να επικοινωνήσει με το εν δυνάμει κοινό του, ανεξάρτητα απ' την εμπορική του αξία. Όσο για τις εταιρίες διανομής την Ελλάδα, όχι μόνο σήμερα με την κρίση, αλλά και στις ανθηρές εποχές, για να διανείμουν ελληνική ταινία ζητούσαν πάντα και την επιδότηση του κράτους, δηλαδή επικαλούνται μεν τους νόμους της ελεύθερης αγοράς, αλλά απαιτούν και κρατική επιδότηση στη διανομή των ταινιών που κρίνουν αρκετά εμπορικές. Δηλαδή και την πίτα, και το σκύλο. Τώρα, για τη σχέση του ελληνικού σινεμά με το κοινό… σκέφτομαι ότι ο κινηματογράφος έχει εδραιωθεί περισσότερο ως μαζική ψυχαγωγία, κι η ανατροπή αυτής της αντίληψης, από τη nouvelle vague και άλλα ρεύματα, δεν έχει συντελεστεί πραγματικά, στην Ελλάδα τουλάχιστον. Οι Έλληνες δυσκολεύονται να αποδεχθούν και να βρουν ενδιαφέρον σε μια αμιγώς καλλιτεχνική διάσταση στο σινεμά, με την έννοια της ενεργούς και σ' ένα βαθμό κοπιαστικής συμμετοχής του θεατή, που απαιτεί διάλογο με το έργο. Το κάνουν με την ποίηση, με τη λογοτεχνία και με το θέατρο αλλά δεν είναι διατεθειμένοι να το κάνουν με το σινεμά. Από την άλλη, οι αρτ ταινίες που ανατρέπουν στερεότυπα στο περιεχόμενο και στη φόρμα, πρωτοπορούν που λέμε, γιατί περιμένουμε να έχουν μαζική ανταπόκριση; Είναι οξύμωρο.
Βρίσκεστε στο νέο Διοικητικό Συμβούλιο του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου; Γιατί αποδεχτήκατε τη θέση αυτή και τι θα προσπαθήσετε να επιτύχετε στη θητεία σας;
Εργάζομαι στον ελληνικό κινηματογράφο αδιάλειπτα για περισσότερα από εικοσιπέντε χρόνια ως τεχνικός, σκηνοθέτης και παραγωγός. Γνωρίζω τα προβλήματα του χώρου, παθογενή και εξωγενή γιατί τα έχω αντιμετωπίσει, εγώ, οι συνάδελφοί μου, οι συνεργάτες μου. Γνωρίζω τους μηχανισμούς των σχετικών φορέων, έχω συνδιαλλαγεί με το ΕΚΚ, ως σκηνοθέτης και ως παραγωγός. Γνωρίζω τους επαγγελματίες του χώρου και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν. Όταν μου προτάθηκε να συμμετάσχω στο ΔΣ του ΕΚΚ, αρχικά ήμουν αρνητική, γιατί κανέναν ενεργό κινηματογραφιστή δε συμφέρει να αναλαμβάνει τέτοιες θέσεις, αφού αποκλείεται αυτόματα από πιθανή χρηματοδότηση, αναλαμβάνει έναν όγκο δουλειάς πολύ μεγάλο που του στερεί χρόνο και ενέργεια από τα δημιουργικά του σχέδια και επιπλέον αναλαμβάνει μεγάλη ευθύνη απέναντι στους συναδέλφους του. Όμως αυτοί οι λόγοι είναι όλοι ιδιοτελείς. Κι εγώ είμαι πια αρκετά μεγάλη για να μου επιτρέπεται να μην αναλαμβάνω τις ευθύνες που μου αναλογούν όταν κληθώ να το κάνω. Οι στόχοι του νέου ΔΣ θα αναφερθούν πολύ σύντομα στην πρώτη μας συνέντευξη τύπου. Στην παρούσα στιγμή, δεν θεωρώ σωστό ν' αναφερθώ σ' αυτούς, στο πλαίσιο μιας προσωπικής συνέντευξης, πριν γίνει αυτό επίσημα από τον πρόεδρο, τον αντιπρόεδρο και τα υπόλοιπα μέλη.
Περισσότερες πληροφορίες
Μικρή Άρκτος
Σε ένα αθηναϊκό ξενοδοχείο ημιδιαμονής, το αναίσθητο σώμα μιας κοπέλας μεταφέρεται σε ασθενοφόρο και ένας άντρας συλλαμβάνεται. Ο τελευταίος θυμάται τη γνωριμία, τη σχέση τους και τι τον οδήγησε σε ένα ακραίο ξέσπασμα βίας.
