Δεν πάνε και πολλές μέρες απ' όταν η Rosalía ανάγκασε ακόμα και τον δυσκίνητο εγχώριο Τύπο ν' ασχοληθεί με το Lux της, λαμβάνοντας θέση για το τι συμβαίνει στο εδώ και τώρα μιας παγκόσμιας λάτιν ποπ που, κακά τα ψέματα, δεν πολυακούμε στην Ελλάδα –τουλάχιστον όχι στον βαθμό που ακούσαμε λάτιν ποπ στο παρελθόν, όταν μεσουρανούσε η Shakira, o Ricky Martin ή η Gloria Estefan. Ωστόσο, καθώς φτάνουμε πια στο κλείσιμο του 2025, γίνεται ηλίου φαεινότερον ότι στο πεδίο αυτό κυριαρχεί ένας άλλος ισπανόφωνος σταρ: ο Bad Bunny.
Σιγά-σιγά, ο 31χρονος Πορτορικάνος συμπληρώνει μια δεκαετία δράσης: τόσο μετράμε από όταν πρωτοφάνηκε στον χάρτη με το "Soy Peor" (2016), το οποίο δεν άφησε εμπορικό στίγμα, μα θεωρήθηκε σημαντικό για ό,τι έμελλε ν' ανθίσει ως latin trap. Στη συνέχεια, βέβαια, ήρθε και η επιτυχία, ενώ εξασφαλίστηκε και η συμπάθεια εκείνου του εναλλακτικού κοινού που ψιλοβαρέθηκε το indie της δεκαετίας του 2010 και στράφηκε προς ό,τι "άλλο" επικροτούσε και προωθούσε η ψευδοδημοκρατία του Metacritic. Η γιγάντωση, ωστόσο, συνέβη κατά τα τελευταία χρόνια, πρώτα με το άλμπουμ Un Verano Sin Ti (2022), τώρα με το Debí Tirar Más Fotos. Το οποίο γράφει τη δική του ιστορία στην ισπανόφωνη πλευρά του πλανήτη μας, με το ομώνυμο τραγούδι να ξεπερνά τα 1 δις παιξίματα στο Spotify.
Η λατρεία γύρω από τον Bad Bunny ορίζει ένα υπαρκτό φαινόμενο, το οποίο χάρη στη γενικευμένη απήχηση του trap και του reggaeton υπερβαίνει τον ισπανόφωνο κόσμο, αποκτώντας διεθνή διάσταση. Ένα φαινόμενο που αξίζει της προσοχής μας, στον βαθμό που αξίζει να ασχολούμαστε με ό,τι ανάλογο γίνεται τόσο παλλαϊκό, βρίσκοντας ευθείες ή πιο υπόγειες διασυνδέσεις με το κοινωνικό γίγνεσθαι –εν προκειμένω, του 21ου αιώνα και όσων ισπανόφωνων κοινοτήτων από την Καραϊβική και τη Λατινική Αμερική διαπλάθονται κι εξελίσσονται μέσω ενός διαρκούς δούναι και λαβείν με τις επίκαιρες, βαθιά μεταιχμιακές, Ηνωμένες Πολιτείες. Υπό ένα τέτοιο πρίσμα, λοιπόν, είναι εύκολο να καταλάβουμε γιατί ο νεαρός (τ)ράπερ αναλύεται μ' ενδιαφέρον στους New York Times της εποχής του Ντόναλντ Τραμπ, γιατί τον είδαμε να εμφανίζεται στο Met Gala ή γιατί τον διάλεξε ο οίκος μόδας Calvin Klein ως πρόσωπο της πιο πρόσφατης καμπάνιάς του.
Αλλά η Δυτική μουσικοκριτική ζητά κάτι παραπάνω: να τον χαιρετήσουμε ως αστέρα που σφραγίζει τον έως τώρα 21ο αιώνα με το καλλιτεχνικό του χάρισμα, αναγνωρίζοντας συνάμα ότι δίσκοι σαν το Debí Tirar Más Fotos αποτελούν αριστουργήματα. Ακριβώς εδώ, όμως, εκκινούν διάφορα προβλήματα, αφού το αίτημα δεν εδραιώνεται με βαρυκόκαλους αισθητικούς όρους. Αντιθέτως, δείχνει να στηρίζεται στη λαοφιλία την οποία απολαμβάνει ο Bad Bunny παρότι αρνείται –όπως και η Rosalía– να νερώσει τη γλώσσα και την ταυτότητά του, καθώς και στην ετοιμότητά του να μιλήσει σ' ένα στιχουργικό επίπεδο σπάνιο στο σύμπαν της μαζικής απήχησης. Μάλιστα, στη βάση αυτή ορισμένοι έκαναν λόγο για σύμπλευση τέχνης και ακτιβισμού και για ένα έργο με ιδιαίτερη πολιτική φόρτιση.
Τέτοια επιχειρήματα, ωστόσο, κρίνονται έωλα: λένε περισσότερα για την κατρακύλα της σύγχρονης μουσικοκριτικής και για το ανεπαρκές επίπεδο των περισσότερων στελεχών της, παρά για το τι συμβαίνει στους δίσκους του Bad Bunny. Ας δούμε μερικούς αποκαλυπτικούς παραλληλισμούς.
Μεγάλη επιτυχία στη Δύση δίχως να εγκαταλείψει την ιοπανική γλώσσα και ταυτότητά του απόλαυσε και ο Julio Iglesias, ωστόσο δεν είδα ποτέ την κριτική να τον επαινεί για αυτό, να ξεχωρίζει δίσκους-κλειδιά ή να ανάγει τις προσπάθειες της Rosalía και του Bad Bunny στο δικό του πλαίσιο δράσης. Μετακινούμενοι σε οικεία πράγματα, τώρα, φαινόμενο υπήρξε και ο Παντελής Παντελίδης, ως λαϊκό είδωλο με YouTube προέλευση. Ή ο Sin Boy, ο οποίος για λίγο γαργάλησε το μικροαστικό φαντασιακό με ιστορίες βγαλμένες από τις παρυφές μιας διάτρητης νεοελληνικής νομιμότητας όπου ζούσαν κι άλλα παιδιά ξένων μεταναστών, όπως εκείνος. Εντούτοις, οι υπερθεματίζοντες για τα κατορθώματα του Bad Bunny δεν φάνηκαν πρόθυμοι να τους ράνουν με βαθμούς και αστεράκια.
Αλλά ας πάμε και στις κορώνες περί τέχνης και ακτιβισμού. Το Debí Tirar Más Fotos περιέχει 17 τραγούδια, που, κυρίως, μιλάνε για έρωτες, σεξ και χωρισμούς. Στο "VOY A LLeVARTE PA PR" ο Bad Bunny τάζει μεν ότι θα την πάει ταξιδάκι στο Πόρτο Ρίκο, όμως το κλου βρίσκεται στο "μετά από μένα θα διαγράψεις το Tinder". Τίποτα, λοιπόν, "φορτισμένο πολιτικά", εκτός αν δεν έχω καταλάβει κάτι και πρέπει να επανεξετάσουμε "το Vogue σ' αρέσει και το Elle και το Madame Figaro/Μα αν θα σε βάλω κάτω θα σου αρέσω μόνο εγώ" ως κοινωνικό σχολιασμό των δυτικών προαστίων της Αθήνας. Αλλού, πάλι, παραλληλίζει μια πρώην σχέση με "λακούβα στο Πόρτο Ρίκο" ("BOKeTE"). Αρκεί στ' αλήθεια ώστε να πούμε ότι τραγουδά για τους υπό κατάρρευση δρόμους του νησιού, όπως πιστεύει η Tatiana Lee Rodriguez του Pitchfork; Αντίστοιχα, όταν μινυρίζει ότι κάποιο αμόρε μπήκε στη ζωή του σαν τουρίστας ("TURiSTA"), θέλει πραγματικά μεγάλη φαντασία για να συμπεράνεις ότι θίγεται ο σύγχρονος υπερτουρισμός. Γίνεται να παίρνουμε τέτοια πράγματα στα σοβαρά σε μια χώρα σαν τη δική μας, με τη στιχουργική μας παράδοση και την παραγωγή σπουδαίων τραγουδιών με πολιτικο-κοινωνικό περιεχόμενο;
Διαφεύγοντας, λοιπόν, από τις υπερβολές του ανερμάτιστου Τύπου, μένουμε με μόλις ένα τραγούδι που πραγματοποιεί ισχυρή σύζευξη με πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα: το "LO QUE LE PASÓ A HAWAIi", το οποίο κρούει κώδωνα κινδύνου για την πιθανή χαβαϊοποίηση του Πόρτο Ρίκο, σε βάρος του φυσικού τοπίου και των γειτονιών όπου πολλοί έχουν μεγαλώσει πάππου προς πάππου. Πρόκειται για στιγμιότυπο ικανό να δημιουργήσει συγκίνηση, αν και πρέπει να δείξουμε προσοχή όταν καλούμαστε σε τόση ευαισθητοποίηση για μέρη τόσο μακρινά, για τα οποία δεν γνωρίζουμε παρά ελάχιστα. Δεν γίνεται να ξέρουμε, δηλαδή, εάν το ανακάτεμα όλων τούτων μ' έναν στίχο σαν το "no suelte' la bandera ni olvide' el lelolai" συνδέεται με μια κόσμια, υποδόρια προσδοκία του Bad Bunny για ανεξαρτητοποίηση της πατρίδας του. Για την οποία δεν νομίζω ότι θα είχαμε αναλόγως θετική άποψη εδώ στην Ευρώπη, όσα ζητήματα αποικιοκρατίας κι αν μπαίνουν στη μέση.
Πάντως, ακόμα κι έτσι να μην είναι, δεν επαινούμε το "LO QUE LE PASÓ A HAWAIi" επειδή θέτει στο προσκήνιο ένα δυνατό μήνυμα αντίστασης απέναντι στην αχόρταγη ανάπτυξη του σύγχρονού μας κόσμου. Αντιθέτως, το επαινούμε γιατί τυγχάνει να είναι ένα ολοκληρωμένο τραγούδι με προβληματισμένο περιεχόμενο, στο οποίο ο Bad Bunny μπαίνει στον κόπο να τραγουδήσει αλλιώς απ' ό,τι συνήθως, θέτοντας τη χροιά και τα μουρμουριστά του κόλπα στην υπηρεσία ενός όμορφου, μελαγχολικού ρυθμού με μπολερό καταβολές.
Κάπου εδώ, τώρα, ίσως εγερθεί (επιτέλους) μια μουσική ένσταση. Μπορούμε στ' αλήθεια να αποτιμήσουμε ένα άλμπουμ σαν το Debí Tirar Más Fotos ευρισκόμενοι στην Ελλάδα; Δεν ξέρουν/νιώθουν/βρίσκουν κάτι παραπάνω οι έχοντες λατινοαμερικάνικη καταγωγή, όντας σε θέση να συνδεθούν αμεσότερα με τη γλώσσα και την ιστορικότητα των ήχων; Μήπως καλά θα κάνουμε να ακολουθήσουμε τον δικό τους ενθουσιασμό, αφήνοντας τις πολλές αναλύσεις;
Γενικότερα, πάντως, δεν βλέπω με συμπάθεια τη συγκεκριμένη άποψη. Όχι μόνο γιατί στο παρελθόν επικοινωνήσαμε επαρκώς με μουσικές με ακόμα πιο δύσκολο υπόβαθρο (αφρικανικό, λ.χ.), αλλά γιατί εδώ δεν έχουμε ένα εξερευνητικό άλμπουμ, το οποίο επιθυμεί να βουτήξει στα βαθιά: όσα rumba, salsa, pleno ή bachata στοιχεία κι αν επιστρατεύονται δώθε και κείθε, μένουν ως διακοσμήσεις μιας αδιαπραγμάτευτα trap και reggaeton ταυτότητας. Μάλιστα, το όλο ανακάτεμα δεν πετυχαίνει πάντα. Η plena σύμπλευση με τους Los Pleneros De La Cresta στο "CAFé CON RON", ας πούμε, βγάζει σ' έναν κακό τσιγκοθόρυβο, ενώ το συζητημένο salsa sample του Andy Montañez στο "NUEVAYoL" αναβαθμίζει με την ποιότητά του ένα στιγμιότυπο που ειδάλλως θα πελαγοδρομούσε στη μετριότητα.
Τελικά, λοιπόν, πώς στεκόμαστε απέναντι στον δίσκο; Εάν μείνουμε στα πολύ θεμελιώδη, διαθέτει μόλις δύο τραγούδια με εξαιρετική στόφα: το "LO QUE LE PASÓ A HAWAIi" και το "VOY A LLeVARTE PA PR", το οποίο στηρίζεται σ' έναν άριστα ρυθμολογημένο (και μελωδικά εμπλουτισμένο, στα μετόπισθεν) χορευτικό ερωτισμό, που καταλαβαίνω καλά γιατί μπορεί ν' ανάψει φωτιά στις πίστες των καιρών μας, κι ας μην είμαι νέος πια. Ωραία ηχεί και το "BALLE InoLVIDABLE" χάρη στην καλαίσθητη σύμπλευση του Bad Bunny με τη salsa εξωστρέφεια των φοιτητών της Escuela Libre De Música, καλοφτιαγμένο αποδεικνύεται και το "PIToRRO DE COCO" όπου αξιοποιείται sample από μια φοβερή ρούμπα του Chuíto El De Bayamón, ενώ δεν έχω πρόβλημα να παραδεχτώ ότι μια χαρά είναι και το ντουέτο με τη RaiNao "PERFuMITO NUEVO". Απλά, εάν το βρίσκουν τόσο καλό και όσοι βαθμολογούν το άλμπουμ με 9, θα ήθελα να μάθω τι παραπάνω διαθέτει –εκτός από τα της παραγωγής– από την κατά Δέσποινα Βανδή & Mente Fuerte "Πανσέληνο".
Άρα, πέραν τέτοιων εξαιρέσεων, είναι φούσκα το Debí Tirar Más Fotos; Όχι ακριβώς… Ωστόσο προκύπτει βαρυφορτωμένο με μέτρια και ψιλοαδιάφορα τραγούδια, τα οποία μοιάζουν πολύ με τη φύρα δικών μας καλλιτεχνών τύπου Mente Fuerte, Toquel κτλ. Αγαπώ την ποπ διάσταση της εποχής, στέκομαι ενάντια στον απόλυτο διαχωρισμό "υψηλής" και "χαμηλής" τέχνης, μα δεν καταλαβαίνω γιατί τόση φασαρία για ένα υλικό που, παρά την κατασκευαστική φροντίδα, δεν ενδιαφέρεται να υπερβεί την εδραιωμένη trap ακαλαισθησία. Συμφωνώ ότι ο Bad Bunny κάνει μερικά πράγματα καλύτερα σε σύγκριση με άλλους, ωστόσο μόνο σε στιγμές υπερβαίνει τον χαμηλό ποιοτικό πήχη που διακρίνει τον συγκεκριμένο μουσικό χώρο.
Δεν αμφιβάλλω ότι όλη αυτή η φάση με τα ξενύχτια στα κλαμπ, τα ναρκωτικά, τα μεθύσια με καραϊβικό ρούμι, τα ερωτικά σλάλομ, τα μεθυσμένα μεταμεσομενύχτια μηνύματα και το φλερτ μέσω του χορού απηχεί ένα κομμάτι τόσο της ζωής του Bad Bunny, όσο και μιας πορτορικάνικης κουλτούρας με παγκοσμιοποιημένο προφίλ, η οποία μπορεί συν/πλην να αφορά και την καθ' ημάς νεανική διασκέδαση. Όμως είναι απαράδεκτο για (ό,τι απέμεινε από) την κριτική να μπερδεύει το αισθητικά σημαίνον με τη βιωματική αποτύπωση μιας λαϊκής πραγματικότητας. Αν ήταν έτσι, μήπως να αναθεωρήσουμε και το "Despacito" σε λάτιν ραπ αριστούργημα; Μήπως να δώσουμε και τα πανκ ηνία στους Sham 69, αντί για τους Clash;
Label: Rimas Entertainment (Ιανουάριος 2025)
Διάρκεια: 62'01''
κυκλοφόρησε ψηφιακά, αλλά και σε διπλό βινύλιο
Θα είναι ο δίσκος της χρονιάς; ΝΑΙ/ΟΧΙ
Θα είναι στη φετινή μας δεκάδα; ΝΑΙ/ΟΧΙ
Θα τον θυμόμαστε στο μέλλον; ΝΑΙ/ΙΣΩΣ/OXI
Διαβάστε Επίσης
