© Σάκης Γιούμπασης
Δικαιολογημένα ενθουσιώδους υποδοχής από το κοινό, που κατέκλυσε τη μεγάλη αίθουσα Μ1 του Μεγάρου Μουσικής Θεσσαλονίκης, έτυχε τις προάλλες (12/9) η πρώτη από τις πολλές εκδηλώσεις που θα διοργανώσει μέχρι τα Χριστούγεννα ο θεσμός, εορτάζοντας 25 χρόνια λειτουργίας και προσφοράς στα μουσικά πράγματα όχι μόνο της Βορείου Ελλάδος αλλά και της χώρας γενικότερα.
Ήταν πολύ παρήγορο -μετά από πολλά έτη δυσπραγίας του, εν πολλοίς λόγω της οικονομικής κρίσης- ν’ακούει κανείς τον καλλιτεχνικό διευθυντή του ΜΜΘ Χρίστο Γαλιλαία να παρουσιάζει στη σύντομη εισαγωγική του ομιλία τις κορυφαίες από αυτές τις εκδηλώσεις, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονται εμφανίσεις του Θεόδωρου Κουρεντζή με τη ρωσική του ορχήστρα MusicAeterna, της Ορχήστρας του Φεστιβάλ της Δρέσδης υπό τον διάσημο αρχιμουσικό Κεντ Ναγκάνο ή ακόμη ρεσιτάλ όπερας των Γιόνας Κάουφμαν και Άντζελας Γκεόργκιου, αλλά και μια συνεργασία με τα κορυφαία τηλεοπτικά μουσικά κανάλια Mezzo και Medici.
Το πρώτο και αδιαμφισβήτητο sold out έγινε με αφορμή την παρουσία στην συμπρωτεύουσα της θρυλικής Αργεντινής πιανίστριας Μάρτας Άργκεριχ (ή ορθότερα: Αρχερίτς) που εμφανίσθηκε ως σολίστ με την εκλεκτή Φιλαρμονική Ορχήστρα του Μόντε-Κάρλο υπό τη διεύθυνση του διαπρεπούς Ελβετού αρχιμουσικού -και πρώην συζύγου της- Σαρλ Ντυτουά. Αυτή εντάχθηκε στο πλαίσιο ευρύτερης περιοδείας τους σε πόλεις της Ανατολικής Ευρώπης με προγράμματα κατά βάση γαλλικής μουσικής, κυρίως δε με έργα του Ραβέλ, τα 150 χρόνια από τη γέννηση του οποίου εορτάζονται φέτος.
Αν η Άργκεριχ θα ερμήνευε λίγες μέρες αργότερα στο Βουκουρέστι το "Κοντσέρτο για πιάνο σε σολ" του Γάλλου συνθέτη, στις υπόλοιπες πόλεις της περιοδείας αναμετρήθηκε με ένα άλλο από τα chevaux de bataille της, το 1ο Κοντσέρτο για πιάνο και ορχήστρα του Μπετόβεν. Από τις πρώτες κιόλας νότες εντυπωσίασε η ηχητική πολυτέλεια και ο ρυθμικός παλμός του παιξίματος της ακμαιότατης -παρά τα 84 της χρόνια!- σολίστ. Η φαντασία, η ελευθερία και η (δεξιο)τεχνική αρτιότητα του παιξίματός της (τι δυναμικές!), κυρίως όμως αυτή η σπάνια ικανότητα να επενδύει με ποιητικότητα και νόημα ακόμα και τις πιο απλές φράσεις καθήλωσε για μίαν ακόμη φορά.
Πόσο κομψό και ευφραδές πρόβαλε το εναρκτήριο allegro con brio, πόσο στοχαστικό ήχησε το largo, με πόση ορμή, χαμόγελο και ρυθμική ζωντάνια αποδόθηκε το καταληκτικό ροντό-allegro! Η ορχηστρική συνοδεία, βέβαια, παρά την ακρίβειά της, δεν άρθηκε στο ίδιο επίπεδο, ηχώντας -κυρίως στα αμιγώς συμφωνικά μέρη του οπωσδήποτε άνισου έργου- κάπως επίσημη και "βαριά". Ευτυχώς, παρά την υπερβολικά κλασικιστική προσέγγιση, τα σβέλτα τέμπι που υιοθέτησε ο Ντυτουά και η μεγάλη εμπειρία του στη συνοδεία μεγάλων σολίστ (και δη της Άργκεριχ) εξασφάλισαν μία ευπρόσδεκτη ποιότητα διαλόγου ορχήστρας-πιάνου.
Η Άργκεριχ γνώρισε εύλογα την αποθέωση του ακροατηρίου, στο οποίο αντιχάρισε δύο ανκόρ, την "Σαραμπάντ" από την 2η Παρτίτα για πληκτροφόρο BWV 826 του Γ.Σ. Μπαχ και την Σονάτα Κ. 141 του Ντομένικο Σκαρλάττι. Παρά τις όποιες ενστάσεις για κάποιες μικροαστάθειες, ο πολυφωνικός πλούτος του παιξίματος και η ποιητική ευαισθησία των φράσεων της αποκαλούμενης και "λέαινας του πιάνου" ανταποκρίνονταν ιδανικά στο πνεύμα της μπαρόκ μουσικής…
Θα ήταν άδικο, πάντως, για μία ορχήστρα με την ιστορία της Φιλαρμονικής Ορχήστρας του Μόντε-Κάρλο και έναν αρχιμουσικό της κλάσης και της εμπειρίας του Ντυτουά (στην -παραδόξως και πλην σφάλματός μας- πρώτη ελληνική του εμφάνιση!) να περιοριζόταν το ενδιαφέρον της συγκεκριμένης συναυλίας μόνο στην παρουσία της Άργκεριχ. Και τούτο γιατί το υπόλοιπο πρόγραμμα περιελάμβανε έργα γαλλικής μουσικής που ανήκουν στο σκληρό πυρήνα του ρεπερτορίου αμφοτέρων, και τα οποία μάλιστα ήλθαν στη Θεσσαλονίκη ρονταρισμένα μετά τις συναυλίες στο Βρότσλαβ και την Λιουμπλιάνα και πριν από αυτήν στο Βουκουρέστι.
Η βραδιά είχε ανοίξει με μια περισσότερο ατμοσφαιρική παρά υποβλητική ερμηνεία της "Παβάνας για μια νεκρή ινφάντα" του Ραβέλ, που σκιάσθηκε πρόσκαιρα από την όχι απόλυτα συντονισμένη αρχική είσοδο των πνευστών. Η δαντελένια ενορχήστρωση του έργου δικαιώθηκε δίχως πρόβλημα από τα σπάνιας ηχητικής διαφάνειας έγχορδα, τα ποιητικά ξύλινα του συνόλου και ένα εξαιρετικό α’ κόρνο.
Η ποιότητα της μονεγάσκικης ορχήστρας και η πολύ μεγάλη και σε βάθος λεπτομέρειας γνώση του γαλλικού ρεπερτορίου από τον 89(!)χρονο αρχιμουσικό -που διηύθυνε χωρίς να ρίχνει ματιά στις ανοιγμένες μπροστά του παρτιτούρες- απογείωσαν το δεύτερο μέρος της συναυλίας.
Αυτό ξεκίνησε με μία εξαιρετική απόδοση της ορχηστρικής μεταγραφής των "Αριστοκρατικών/Ευγενών και συναισθηματικών βαλς" του Ραβέλ, μίας σουίτας από 7 βαλς, που γράφτηκε αρχικά για πιάνο, ως φόρος τιμής στο αντίστοιχο έργο του Σούμπερτ. Με απόλυτο σεβασμό στις λεπταίσθητες εισαγωγικές ενδείξεις (με την εξαίρεση ίσως των μάλλον γρήγορων τέμπι στο πρώτο βαλς), έμφαση στην πεντακάθαρη ανάδειξη του μουσικού συντακτικού και της ορχηστρικής γραφής αλλά και με σαφή λικνιστικό βηματισμό, αρχιμουσικός και ορχήστρα φώτισαν γλαφυρά -με αισθησιακά ηχοχρώματα- τον ιμπρεσιονιστικό χαρακτήρα του έργου με την πολύ προχωρημένη, σχεδόν μοντερνιστική αρμονική πρωτοτυπία.
Το αποκορύφωμα της συναυλίας αποτέλεσε μια συναρπαστική ερμηνεία της αριστουργηματικής "Θάλασσας" του Ντεμπυσσύ. Εκμεταλλευόμενη την ένταση σχηματισμού των φράσεων ή ακόμη τις αέναες διακυμάνσεις των δυναμικών, η οργανική, σπάνιας ρευστότητας και αφηγηματικής ευφράδειας διεύθυνση του Ντυτουά διαφοροποίησε διαθέσεις, κλίματα και αποχρώσεις των τριών συμφωνικών σκίτσων, δημιουργώντας γλαφυρές εικόνες/πίνακες με θαλασσινά θέματα! Η εξαιρετική ορχήστρα με τον πεμπτουσιακά "γαλλικό" ήχο (είδος …προς εξαφάνιση και εντός Γαλλίας!) δικαίωσε αβίαστα τον ενορχηστρωτικό πλούτο του έργου, τόσο σε ό,τι αφορά τα ποικίλα ρυθμικά σχήματα όσο και τα πρωτότυπα μελωδικά θέματα. Εντυπωσίασαν απ’άκρου σ’άκρο το εστιασμένο, ευπρόσδεκτης ηχητικής διαφάνειας παίξιμο των υπό την Λιζά Κερόμπ εγχόρδων, ορισμένες έξοχες συμβολές, ατομικές (όπως της κορυφαίας φλαουτίστριας στο πρώτο μέρος) ή συνόλων (όπως αυτές από τα -μαλακά- χάλκινα και τις άρπες στο δεύτερο μέρος ή γενικότερα των κυρίαρχα "θηλυκών" ξύλινων), ή ακόμη το πολύ ωραίο χτίσιμο των κρεσέντι στο φινάλε, συμβάλλοντας στη διάπλαση μιας ερμηνείας με το αναγκαίο θεατρικό σασπένς, ταιριαστής στην "φωβιστική" (και όχι ιμπρεσιονιστική, όπως συνήθως θεωρείται) γοητεία του έργου!
Ο αραχνοΰφαντος ήχος και η απερίφραστη ποιητική του παιξίματος αξιοποιήθηκαν και στο εκτός προγράμματος προσφερθέν τελευταίο μέρος ("Ο μαγεμένος κήπος") από την ορχηστρική σουίτα "Η μάνα μου η χήνα" του Ραβέλ, ολοκληρώνοντας ιδανικά αυτό το πολύτιμο πλην σύντομο αφιέρωμα στο μεγάλο Γάλλο συνθέτη, που χάρισε η επετειακή αυτή συναυλία.
Δεν είχε όμως μόνο το Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης την τιμητική του την περασμένη εβδομάδα. Η μεγάλη του αίθουσα φιλοξένησε λίγες μέρες νωρίτερα (8/9) την πρώτη συναυλία της νέας σαιζόν, αυτήν της Κρατικής Ορχήστρας Θεσσαλονίκης, που λειτούργησε ουσιαστικά και ως γενική δοκιμή της επικείμενης (14/9) πρώτης της εμφάνισης στη χρυσοποίκιλτη αίθουσα του Musikverein της Βιέννης!
Υπό την εμπνευσμένη ηγεσία του Σίμου Παπάνα, η ΚΟΘ συνεχίζει με όραμα και συνέπεια τα αξιοσημείωτα βήματα καλλιτεχνικής εξωστρέφειας μέσω πλειάδας συμπράξεων με εξαίρετους -αλλά δυστυχώς …"άγνωστους" στους θεσμούς και φιλόμουσους της Αθήνας- σολίστ, αρχιμουσικούς και φορείς, όχι μόνο στη Θεσσαλονίκη αλλά και εκτός συνόρων! Στο τέλος του μήνα είναι προγραμματισμένη διήμερη περιοδεία στην Εσθονία (Τάλλιν, Πάρνου) υπό τη διεύθυνση του γνωστού στο ελληνικό κοινό -ντόπιου- αρχιμουσικού Μίχκελ Κύτσον.
Η συναυλία της 8/9 περιελάμβανε τα έργα που επρόκειτο να παιχθούν και στη Βιέννη, με την εξαίρεση του "Κοντσέρτου για αρχαία λύρα" του διακεκριμένου Αμερικανού συνθέτη Λίμπερμαν με σολίστ τον Νίκο Ξανθούλη. Αμφότερες διηύθυνε ο Τόμας Ζάντερλινγκ (γιος του θρυλικού Κουρτ), με τον οποίο η ΚΟΘ συνεργάζεται εδώ και λίγο καιρό – μεταξύ άλλων ο σπουδαίος Γερμανός αρχιμουσικός προήδρευσε πέρσι της κριτικής επιτροπής του Διεθνούς Διαγωνισμού διεύθυνσης ορχήστρας "Δημήτρης Μητρόπουλος", ο οποίος έκανε ένα νέο ξεκίνημα από την αιγίδα του συνόλου.
Η βραδιά ξεκίνησε με μία επιτυχημένη εκτέλεση της 1ης Δωδεκανησιακής Σουίτας του Γιάννη Κωνσταντινίδη, που ξένισε λίγο όσους είναι εξοικειωμένοι με την εθνικοσχολικά ιμπρεσιονιστική γραφή του Σμυρνιού συνθέτη. Ενδεχομένως -και εύλογα- άγνωστη στον αρχιμουσικό, η εξαμερής παρτιτούρα ήχησε ως μια καθαρά συμφωνική, ενίοτε στιβαρή απόδοση των χορών από τα Δωδεκάνησα (Ρόδο, Κάρπαθο, Κάλυμνο και Λέρο) που την συναπάρτιζαν. Από την πολύ προσεγμένη απόδοση έλειψε ο εντονότερος λικνιστικός βηματισμός που νοηματοδοτεί την αιθέρια, εμπνευσμένα παιχνιδιάρικη γραφή. Ευτυχώς, η σβελτάδα παιξίματος των έξοχων εγχόρδων του συνόλου (ωραίο σόλο του Σουσάμογλου με δευτερολογία και από τον Παπανικολάου στο 5ο μέρος) όπως και τα καλλιεπή σόλι (πχ. του όμποε του Κίτσου και του φλάουτου του Όθωνα Γκόγκα στο 1ο) ή ακόμη οι στιχομυθίες των ξύλινων (π.χ. του κλαρινέτου του Καραγκούνη με το φαγκότο του Βαβάλα στο 4ο ή με το όμποε του Κίτσου στο 5ο) χρωμάτιζαν διαρκώς την αφήγηση, διασφαλίζοντας την αναγκαία ελαφράδα και χάρη!
Ακολούθησε μία απαστράπτουσα ερμηνεία των "Παραλλαγών ροκοκό για βιολοντσέλο και ορχήστρα" του Τσαϊκόφσκι από τον Αυστριακό Γερεμίας Φλιντλ. Το μάλλον φλύαρο, πλην τόσο αγαπημένο στους τσελίστες έργο, απέδωσε ο ικανότατος 26χρονος σολίστ με πλούσιο, μυώδη, ορθοτονικά ανεπίληπτο ήχο (που θύμισε αυτόν του σπουδαίου Χάινριχ Σιφ, του οποίου υπήρξε ο τελευταίος μαθητής!), πεντακάθαρη τεχνική, στέρεη δεξιοτεχνία και ευγένεια φραστικής. Θαύμαζε κανείς διαρκώς τη μουσικότητα, κυρίως δε την κλασική κομψότητα του παιξίματός του. Η ανεπιτήδευτη απλότητα και δροσιά του δικαίωσε με μεγάλη εκφραστικότητα τις διαθέσεις του έργου (όπως τη μελαγχολία της 6ης παραλλαγής), ενώ η σφριγηλή κινητικότητα απογείωσε το φινάλε. Η διεύθυνση και η συνοδεία που εκμαίευσε ο 83χρονος αρχιμουσικός διέθεταν μιαν όλως ευπρόσδεκτη ακρίβεια, παρά τις κάποιες οριακές μικροαστάθειες των ξύλινων (πχ του όμποε), που είχαν -όπως πάντοτε στον Τσαϊκόφσκι- δύσκολες (εκτεθειμένες) παρεμβάσεις.
Στις έντονες επευφημίες του κοινού ο Φλιντλ αντιχάρισε την Ζιγκ από την 1η Σουίτα για βιολοντσέλο σόλο του Γ.Σ. Μπαχ.
Όλα τα φώτα ήσαν, βέβαια, στραμμένα στο βασικό έργο του προγράμματος, την 9η Συμφωνία του Σοστακόβιτς. Και τούτο όχι μόνο γιατί η εκτέλεσή της αποτέλεσε μία από τις ελαχιστότατες (!) συμφωνιών του Σοστακόβιτς, που απολαύσαμε στην Ελλάδα κατά τη φετινή χρονιά, η οποία συμπίπτει με την επέτειο 50 χρόνων από το θάνατο του μείζονος Σοβιετικού συνθέτη. Αλλά και γιατί ο Τόμας Ζάντερλινγκ αποτελεί -στα χνάρια του πατέρα του- έναν από τους κορυφαίους ερμηνευτές του παγκοσμίως, όντας στενά συνδεδεμένος και με τον συνθέτη (ο οποίος του εμπιστεύθηκε τις γερμανικές πρεμιέρες της 13ης και της 14ης από τις Συμφωνίες του) και με την οικογένειά του!
Είναι γνωστή η ιστορία της 9ης Συμφωνίας, η οποία ολοκληρώθηκε με τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Αντίθετα από τις προσδοκίες για μία επική, μεγαλοπρεπή σύνθεση, εξυμνητική του καθεστώτος και του Στάλιν ("νικητών" του πολέμου), ο Σοστακόβιτς παρέδωσε ένα νεοκλασικιστικό έργο, το οποίο μορφολογικά και λόγω ανάλαφρης ενορχήστρωσης παραπέμπει στον Χάυντν, γεμάτο ειρωνεία και λεπτό σαρκασμό.
Πολλοί παραβλέπουν, όμως, ότι την 9η Συμφωνία διέπει επίσης μια υποδόρια, πλην σαφής τραγικότητα, κάτι που επεσήμανε θαυμαστά ο Τ. Ζάντερλινγκ, υιοθετώντας πιο μετρημένα τέμπι, ιδιαίτερα στο φινάλε (όχι τυχαία η όλη εκτέλεση διήρκεσε 5 λεπτά περισσότερο του συνήθους), αξιοποιώντας το δραματικά φορτισμένο παίξιμο των υπό τον Σουσάμογλου εγχόρδων και τονίζοντας το ρόλο των χάλκινων (πχ στο largo), έστω με το κόστος μιας ενίοτε μη ισορροπημένης στάθμισης των δυναμικών (δηλ. μιας μη ιδανικής ώσμωσής τους στην όλη ορχηστρική ηχητική εικόνα).
Όσο κι αν θεωρείται γενικά ένα μάλλον ευχάριστο έργο, η συγκεκριμένη, απατηλά βατή συμφωνία προϋποθέτει αδιάλειπτα εξαιρετικές σολιστικές παρεμβάσεις όλων των πνευστών μιας ορχήστρας, και δη των ξύλινων! Οι κορυφαίοι της ΚΟΘ έλαμψαν εν προκειμένω: δεν ήξερε τι να πρωτοθαυμάσει κανείς από τις ηχητικής πτητικότητας συνεισφορές του πίκκολο του Ανισέγκου και του φλάουτου του Όθωνα Γκόγκα μέχρι αυτές υποβλητικές του κλαρινέτου του Καραγκούνη και του όμποε του Κίτσου, πρωτίστως δε του εκμαυλιστικού φαγκότου του Βαβάλα (στο largo). Από κοντά και τα σταθερά, συχνά καλλιεπή χάλκινα με ιδιαίτερη μνεία για τρομπέτες (έξοχο σόλο Νέτσκα), τρομπόνια και τούμπα.
Αν η επιβεβαίωση της θαυμάσιας φόρμας της ΚΟΘ σε ένα τόσο απαιτητικό δεξιοτεχνικά έργο αποτέλεσε καλό οιωνό εν όψει της εμφάνισης ενώπιον του εκπαιδευμένου κοινού μιας από τις παγκόσμιες μητροπόλεις της μουσικής, το θαυμάσιο φετινό της πρόγραμμα αποτελεί μία πρώτης τάξεως ευκαιρία για σύντομες αποδράσεις μετά μουσικής στην πανέμορφη "νύμφη του Θερμαϊκού"…
Λεζάντα κεντρικής φωτογραφίας: Στιγμιότυπο από την ερμηνεία του 1ου Κοντσέρτου για πιάνο του Μπετόβεν από την Μάρτα Άργκεριχ και την Φιλαρμονική Ορχήστρα του Μόντε-Κάρλο υπό τον Σαρλ Ντυτουά στο πλαίσιο συναυλίας στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης ("Αίθουσα Μ1", 12/9)
