© Έλλη Πουπουλίδου
Από κάθε άποψη εντυπωσιακό υπήρξε το ξεκίνημα των συναυλιών κλασσικής μουσικής στο φετινό Φεστιβάλ Αθηνών. Τις προάλλες (6/7) το Ηρώδειο φιλοξένησε την περίφημη Φιλαρμονική Ορχήστρα του Μονάχου (στην πιθανότατα πρώτη της εμφάνιση στην Ελλάδα) υπό τον Κολομβιανό αρχιμουσικό Αντρές Ορόσκο-Εστράδα σ’ένα πρόγραμμα με μείζονες και κοσμαγάπητες συνθέσεις του ρομαντισμού, που -φευ!- παίζονται συχνότατα μέχρι κορεσμού…
Η βραδιά στο κατάμεστο ρωμαϊκό κοίλο ξεκίνησε με το μοναδικό "Κοντσέρτο για βιολί" του Μπραμς, με σολίστ την διάσημη Αμερικανίδα βιολίστρια Χίλαρυ Χαν στο -επίσης- ελληνικό της ντεμπούτο. Η απαστράπτουσα ερμηνεία της ευχαρίστησε ιδιαίτερα όσους φιλόμουσους νόμιζαν ότι δεν θα είχαν την τύχη να ξανακούσουν φέτος τόσο καλά παιγμένο το σπουδαίο αυτό έργο μετά τη συγκλονιστική του απόδοση από τον Γκιλ Σαχάμ σε συναυλία της ΚΟΑ στο Μέγαρο (22/11/2024). Καθώς όμως η Χαν είναι μία σολίστ παγκοσμίου διαμετρήματος, η ορχήστρα και ο αρχιμουσικός συγκαταλέγονται μεταξύ των κορυφαίων διεθνώς και η συναυλία είχε ήδη ρονταριστεί σε Μόναχο και Βήσμπαντεν, το αποτέλεσμα υπήρξε ακόμη πιο συναρπαστικό!
Ακόμα και με την έντονη ζέστη, ακόμα και στον τεράστιο ανοιχτό χώρο με την άχαρη ελέω των γνωστών "χασμάτων" ακουστική (όπου κάποιοι ακούν εξαιρετικά και κάποιοι πολύ λιγότερο!) η Χαν καθήλωσε -ήδη από τις πρώτες νότες του εναρκτήριου allegro ma non troppo- με τον υποδειγματικής ορθοτονίας, φωτεινό ήχο, τη σκανδαλιστική ευκολία αποκωδικοποίησης και την αφ’υψηλού εποπτεία του μουσικού συντακτικού, την αφηγηματική ευφράδεια και το καντάμπιλε του παιξίματός της. Στο πρώτο μέρος ο μελωδικός πλούτος των θεμάτων αναδείχθηκε με σπάνια ρευστότητα, ενώ η καντέντσα του Γιόαχιμ απογειώθηκε όχι μόνο από τη λαμπερή (δεξιο)τεχνική άνεση αλλά και τη μοναδική εκφραστικότητα. Ο ρόλος της ορχήστρας είναι εξίσου κομβικός σ’ένα έργο που έχει χαρακτηρισθεί ως "συμφωνία με υποχρεωτική συνοδεία βιολιού". Ο εμπειρότατος Ορόσκο-Εστράδα άντλησε από την ιστορική Φιλαρμονική μία έξοχη συνοδεία, που συνδύασε εγρήγορση, αίσθηση του διαλόγου και προβολή της ενορχήστρωσης σε βάθος λεπτομέρειας.
Η ώσμωση ορχήστρας-σολίστ υπήρξε εξίσου εμφανής στο ενδιάμεσο adagio: επίδειξη ενός μεστού, καλλιεργημένου και γεμάτου λεπταίσθητες αποχρώσεις ήχου όσο και μοναδικής πλαστικότητας φραστικής από το βιολί, υποβλητικό σόλο όμποε, ισόκυρες συνομιλίες του βιολιού με το σεξτέτο ξύλινων/κόρνων!
Αλλά και στο καταληκτικό ροντό με τη ζωηρή και εύθυμη διάθεση τα σβέλτα πλην εύροα τέμπι που υιοθέτησε ο αρχιμουσικός και η έξοχη ανάδειξη των παραδοσιακών τσιγγάνικων/ουγγρικών θεμάτων από την Χαν διασφάλισαν ακόμη περισσότερο τον ειρμό της αφήγησης μέχρι την εορταστική κορύφωση!
Στην αποθεωτική υποδοχή του κοινού, η 45χρονη Χαν αντιχάρισε μία σπάνιας κομψότητας και συναισθηματικής ευγένειας "Σαραμπάντ" από την 2η Παρτίτα για βιολί του Γ.Σ. Μπαχ.
Σαφώς επιτυχημένη και διεξοδικά επεξεργασμένη πρόβαλε και η ερμηνεία της χιλιοπαιγμένης 9ης Συμφωνίας "του Νέου Κόσμου" του Ντβόρζακ, που συνιστά …ρουτίνα πολυτελείας για τα περισσότερα διεθνή σύνολα! Ο Ορόσκο-Εστράδα διέπλασε ένα ακρόαμα μοναδικής διαφάνειας, σαγηνευτικά εύπλαστου μελωδικού παλμού και ιδιαίτερα φροντισμένων ισορροπιών δυναμικής. Η πληρότητα της εκφραστικής διατύπωσης κάθε επιπέδου του συμφωνικού ήχου συνέβαλε στην ανάδειξη της ανήσυχης μουσικής δραματουργίας στην οποία γειτνιάζουν ιδιότυπη μελαγχολία και χορευτικοί ρυθμοί.
Θαύμασε εδώ κανείς κυρίως ένα υπέροχο σώμα εγχόρδων με απόλυτα εστιασμένο και σαφώς καλλιεπή ήχο αλλά και τις υψηλού επιπέδου συνεισφορές των πνευστών, τόσο των βελούδινων χάλκινων (ακόμα και αν στερούνταν του, ούτως ή άλλως ολοένα και πιο δυσεύρετου, χαρακτηριστικού σλαβικού χρώματος) στις εμβατηριακές φανφάρες των ακραίων γρήγορων μερών όσο και των ξύλινων στις λυρικές ονειροπολήσεις του andante (υποβλητικό σόλο αγγλικού κόρνου). Διόλου "βαριά", η όλη ερμηνεία παρέπεμπε στην καλύτερη παράδοση μιας χαμένης Mitteleuropa – όχι τυχαία ίσως για έναν αρχιμουσικό που σπούδασε, ζει και εργάζεται (εδώ και μια τριετία και ως καθηγητής διεύθυνσης ορχήστρας στο Πανεπιστήμιο Μουσικής και Παραστατικών Τεχνών) στη Βιέννη…
Μοναδική μαύρη πινελιά στη θαυμάσια βραδιά υπήρξε η κατάχρηση της γνωστής τάσης του κοινού να χειροκροτεί αμέσως μετά από κάθε μέρος του έργου, διαρρηγνύοντας τη συνοχή της πρόσληψης!
Ο ενθουσιασμός του βρήκε ευήκοον ους στον άκρως επικοινωνιακό μαέστρο, ο οποίος το ενέπλεξε -στο πρότυπο του φινάλε κάθε Πρωτοχρονιάτικης συναυλίας της Βιέννης- στην εκτέλεση του μοναδικού ανκόρ, του 5ου "Ουγγρικού χορού" του Μπραμς, από την οποία, δυστυχώς, δεν άκουσε ή κατάλαβε κανείς πολλά!
Φεύγοντας από το Ηρώδειο, αναρωτιόμασταν, πάντως, πόσο μεγαλύτερη θα ήταν η απόλαυση ερμηνειών τέτοιας ποιότητας σε κλειστό χώρο (πχ. στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών) και ενώπιον ενός λιγότερο εξωστρεφούς ακροατηρίου…
Για πολλούς και διαφορετικούς λόγους η συγκεκριμένη συναυλία θα πρέπει να συγκριθεί με μία από τις τελευταίες που έλαβαν χώρα στη φετινή καλλιτεχνική περίοδο στο Μέγαρο Μουσικής, αυτήν της Καμεράτας του Σάλτσμπουργκ, αποκλειστικά με έργα Μπραμς, στο πλαίσιο του γνωστού κύκλου "Μεγάλοι ερμηνευτές – Μεγάλες Ορχήστρες" ("Αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης", 23/5).
Παρότι οπωσδήποτε καταξιωμένο, ειδικά στη μουσική του Μότσαρτ, το σύνολο που ίδρυσε το 1952 ο Πάουμγκαρτνερ (και διηύθυνε μεταξύ άλλων κατά το παρελθόν και ο Λεωνίδας Καβάκος) δύσκολα θα μπορούσε να θεωρηθεί "μεγάλη ορχήστρα". Αποτελεί μια πολύπειρη ορχήστρα δωματίου, η οποία από το 2016 και μετά έχει πάρει την απόφαση να γίνει "αυτοδιοικούμενο" σχήμα, συνεργαζόμενη κατά περίπτωση με προσκεκλημένους μαέστρους. Συνήθως την διευθύνουν οι δύο εξάρχοντες της, ο Ρωσοεβραίος Γκρέγκορυ Ας και ο Βενεζουελάνος Τζοβάννι Γκούτσο, όπως εν προκειμένω στην Αθήνα.
Στους "μεγάλους ερμηνευτές" σίγουρα συγκαταλέγεται η Γαλλίδα πιανίστα Ελέν Γκριμώ, που είχε αρχικά ανακοινωθεί ως σολίστ στο "Κοντσέρτο για πιάνο και ορχήστρα αρ. 1" του Μπραμς, έργο με το οποίο είναι βαθιά ταυτισμένη από το ξεκίνημα της σταδιοδρομίας της. Η ακύρωση της τελευταίας στιγμής έφερε ως αντικαταστάτη τον γνωστό μας και από προηγούμενες εμφανίσεις του στο Μέγαρο (ιδίως σε προγράμματα μουσικής δωματίου) Ντένις Καζούχιν.
Ο Ρωσο-Βέλγος πιανίστας χάρισε μία πεντακάθαρη εκτέλεση που αξιοποίησε ένα παίξιμο σαφούς ρυθμικής ζωντάνιας, προσεγμένες διαφοροποιήσεις ταχυτήτων και δυναμικών και κατανόηση της ιδιαίτερης δραματουργίας της αυστηρής, παρότι νεανικής ρομαντικής παρτιτούρας. Η αβίαστη δεξιοτεχνία (τι τρίλιες!), η ποιότητα του ήχου του και η σιγουριά της φραστικής τού επέτρεψαν να επιβληθεί δίχως πρόβλημα μιας ορχήστρας με μάλλον ουδέτερη, ενίοτε αδιάφορη ηχητική ταυτότητα ειδικά στο εναρκτήριο maestoso, παρά την αρχική θυελλώδη της είσοδο. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα η ερμηνεία να στερείται ισορροπιών και -πλην των κορυφώσεων- του αναγκαίου ντράιβ.
Στο ενδιάμεσο adagio ο λυρισμός και η μουσικότητα του σολίστ έδεσαν με μία περισσότερο σφιχτή ορχηστρική συνοδεία (που χρωμάτισαν όμορφες συνεισφορές από τα ξύλινα), φωτίζοντας -επιτέλους!- γιατί το συγκεκριμένο έργο χαρακτηρίζεται ως "συμφωνία με πιάνο obbligato".
Ο ειρμός του παιξίματος του Καζούχιν παρέμεινε αμείωτος και στο καταληκτικό ροντό αλλά η γενικόλογη -πλην όμποε- παρουσία της ορχήστρας δεν επέτρεψε κοινό βηματισμό και όθεν τη λυτρωτική εκτόνωση πάθους και εντάσεων. Εν ολίγοις, μία συναισθηματικά αποστασιοποιημένη ερμηνεία που υπενθύμισε -έστω εξ αντιδιαστολής- τη σημασία της παρουσίας (ή μη) ενός κανονικού αρχιμουσικού στο ρομαντικό ρεπερτόριο…
Εκτός προγράμματος, ο Καζούχιν έπαιξε το απέριττης εκφραστικότητας κομμάτι "Στην εκκλησία", απόσπασμα του κύκλου "Παιδικό άλμπουμ" του Τσαϊκόφσκυ.
Καλύτερα κύλησε η ερμηνεία της νεανικής 1ης Σερενάτας του Μπραμς, που κάλυψε όλο το δεύτερο μέρος του προγράμματος και γράφτηκε κατά την ίδια περίπου περίοδο που ο συνθέτης εργαζόταν πάνω στην παρτιτούρα του 1ου Κοντσέρτου για πιάνο. Ο Γκούτσο απέσπασε από τους συναδέλφους του μουσικούς της Καμεράτας -που έπαιξαν όρθιοι- μία εκτέλεση ακριβή, με σφρίγος, παλμό, επαρκείς ηχοχρωματικές αντιθέσεις αλλά χωρίς τις αναγκαίες εκλεπτύνσεις δυναμικής, που πρόβαλε κάπως εκ του ασφαλούς. Εντύπωση έκανε ο λιγότερο αυστριακός/βιεννέζικος και περισσότερο γερμανικός/τευτονικός ορχηστρικός ήχος, κάτι που είχε ευθεία αντανάκλαση στη μάλλον σκοτεινή και σχετικά δραματική προσέγγιση ενός έργου που πρέπει να ηχεί πιο ανάλαφρο και φωτεινό. Είναι, βέβαια, γνωστό ότι η συγκεκριμένη Σερενάτα ξεχωρίζει για τη μεγαλύτερη ποικιλία διαθέσεων, μη περιοριζόμενη στην ανεμελιά/αισιοδοξία και τον εύθυμο χαρακτήρα που έχουν τα αντίστοιχα έργα που βασίζονται στο κλασικιστικό πρότυπο ενός Χάϋντν και κυρίως ενός Μότσαρτ.
Σε κάθε περίπτωση, μετά την ορμή των δύο πρώτων μερών, το μεγάλης διάρκειας adagio ήχησε αρκετά βαρύ και δεν μπόρεσε να κρατήσει το ενδιαφέρον λόγω της έλλειψης λεπτομερειών της διεύθυνσης (παρά την εξαιρετική φλαουτίστα του συνόλου), τα δύο τρυφερά μενουέτα του τέταρτου μέρους ήχησαν μουσικότατα αν και χωρίς μοτσάρτια χάρη, ενώ στα δύο τελευταία γρήγορα μέρη η επισημότητα του βηματισμού θα μπορούσε να αμβλυνθεί ευπρόσδεκτα από περισσότερο χαρακτηρισμένες συνεισφορές των ξύλινων πνευστών, κάτι όχι προφανές τουλάχιστον για τα κλαρινέτα. Παρότι το πανέμορφο και -αδίκως!- σπάνια παιζόμενα έργο ολοκληρώθηκε σε εορταστικούς τόνους, η έλλειψη ενός αρχιμουσικού με άποψη και μιας ορχήστρας με εντονότερη προσωπικότητα έγιναν για άλλη μια φορά ορατές…
Λεζάντα κεντρικής φωτογραφίας: Η Αμερικανίδα βιολίστρια Χίλαρυ Χαν ερμηνεύει το "Κοντσέρτο για βιολί" του Μπραμς, συνοδευόμενη από την Φιλαρμονική του Μονάχου υπό τον Κολομβιανό αρχιμουσικό Αντρές Ορόσκο-Εστράδα στο πλαίσιο συναυλίας στο Φεστιβάλ Αθηνών (Ωδείο Ηρώδου Αττικού, 6/7)
