Με δύο επιτυχημένα -για διαφορετικούς λόγους!- γκαλά όπερας τίμησαν η Εθνική Λυρική Σκηνή και το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών την φετινή επέτειο 100 χρόνων από την γέννηση της Μαρίας Κάλλας. Παρότι οι εκδηλώσεις προς τιμήν της Κάλλας είναι συχνές στη χώρα μας, σπανιότατα ανταποκρίνονται στο διακύβευμα που είναι η εγχώρια πρόσληψη της προσφοράς της στη λυρική τέχνη. Και τούτο γιατί είτε εστιάζουν στις πιο δημοφιλείς περιοχές του ρεπερτορίου που αυτή υπηρέτησε είτε αδυνατούν να προσεγγίσουν τη μουσικοθεατρική της ευφυία. Αυτά ακριβώς κατάφεραν, όμως, οι δύο πρόσφατες εκδηλώσεις, …κινούμενες στους αντίποδες και αποφεύγοντας τις πεπατημένες!
Ανήμερα της επετείου (16/9), η Λυρική προσέφερε στο Ηρώδειο ένα πρόγραμμα με έργα τα οποία αυτή είχε ερμηνεύσει στον ίδιο χώρο, είτε κατά τα νεανικά "αθηναϊκά" της χρόνια (ως μέλος της νεοσύστατης ΕΛΣ το κατοχικό 1944) είτε στην πρώτη της εμφάνιση στο Φεστιβάλ Αθηνών το 1957, όταν και επέστρεψε στην Ελλάδα μετά από πολυετή απουσία και ενώ εν τω μεταξύ έγινε η "Divina" που μεσουρανούσε στο εξωτερικό. Δείγμα σίγουρα του διαμετρήματος της Κάλλας ήταν το γεγονός ότι τη μεγάλη επιλογή από άριες που εκείνη ερμήνευσε κλήθηκαν να αποδώσουν …τέσσερις τραγουδίστριες, δύο διακεκριμένες δραματικοί υψίφωνοι από το εξωτερικό, η Ιταλίδα Άννα Πιρότσι και η Βρετανίδα Κάθριν Φόστερ, και δύο Ελληνίδες κολορατούρες σοπράνο, η Βασιλική Καραγιάννη και η Νίνα Κουφοχρήστου, που αντικατέστησε την αρχικώς ανακοινωθείσα Αρμένισα Νίνα Μινασιάν. Τις συνόδευσε η Ορχήστρα της ΕΛΣ υπό τον Γάλλο αρχιμουσικό Φιλίπ Ωγκέν.
Εύλογα, παρά το ενδιαφέρον του προγράμματος, και υπό τη σκιά της Κάλλας (ένα γιγάντιο είδωλο της οποίας προβαλλόταν αχνά στον τοίχο της σκηνής), οι ερμηνείες που προσφέρθηκαν ήσαν ανομοιογενείς, μεταξύ άλλων λόγω και της διαφορετικού βαθμού σκηνικής εξοικείωσης των τραγουδιστριών με τους αδόμενους ρόλους. Η λιγότερο έμπειρη Κουφοχρήστου ευχαρίστησε ιδιαίτερα με την προσεγμένη -σε άρθρωση, ευαισθησία και κολορατούρα- απόδοση της "Σκηνής της τρέλας" της Οφηλίας από τον "Άμλετ" του Τομά, αλλά η φωνή στερούνταν μεγαλύτερης έκτασης που θα γέμιζε το αχανές ρωμαϊκό κοίλο. Η ίδια επισήμανση ίσχυσε και για την Καραγιάννη, που κατάφερε να αντιπαρέλθει τη δυσκολία μέσω της εγνωσμένα στέρεης τεχνικής και της εμπειρίας της. Αυτό ωφέλησε πολύ την πρώτη άρια της Λουτσίας από την Α’ Πράξη της "Λουτσία ντι Λαμμερμούρ" του Ντονιτζέττι, ρόλο που έχει ερμηνεύσει πρόσφατα, και σκηνικά, με ιδιαίτερη ευαισθησία. Εξίσου ευχαρίστησε και στην άρια της Σμαράγδας από τον "Πρωτομάστορα" του Καλομοίρη, μολονότι ο ρόλος βοά για ένα πιο δραματικό τίμπρο. Η γνωστή μουσικότητα, το γεγονός ότι η ωρίμανση της φωνής την κατευθύνουν πλέον σε ρεπερτόριο λυρικής σοπράνο και η ένταση της ερμηνείας εξηγούν ένα ακόμη κερδισμένο στοίχημα.
Σε ό,τι αφορά τις δύο προσκεκλημένες υψιφώνους, η Πιρότσι απέδωσε τις δημοφιλείς άριες της Λεονώρας από τις όπερες "Δύναμη του πεπρωμένου" και τον "Τροβατόρε" του Βέρντι, οι οποίες όμως προϋποθέτουν εντελώς διαφορετική φωνητική αρματωσιά! Η δραματική ερμηνεία της πρώτης υπήρξε η κορυφαία στιγμή της βραδιάς λόγω του φλογερού πάθους της ικεσίας και της καθαρής εκφοράς του αδόμενου λόγου. Στη δεύτερη άρια, μια ρομαντική ονειροπόληση, η φωνή πρόβαλε αρκετά βαριά, χωρίς τις ποιότητες ευελιξίας και εκλεπτύνσεων που απαιτεί ο ρόλος.
Η Φόστερ πάλι απέδωσε καλά το ρετσιτατίβο και την δύσκολη άρια μιας τρίτης … Λεονώρας, αυτής -από την Α’ Πράξη- του "Φιντέλιο" του Μπετόβεν και εξαιρετικά τον θάνατο της Ιζόλδης από τον "Τριστάνο και Ιζόλδη" του Βάγκνερ - σίγουρα εντελέστερα από την ερμηνεία πριν από ένα μήνα στο Φεστιβάλ του Μπάυρωυτ. Παρά το αισθητό βιμπράτο, η φωνή ήχησε πιο ξεκούραστη στην αθηναϊκή ερμηνεία, ενώ οι αντοχές της επέτρεψαν να αναμετρηθεί με την αρκετά συμφωνική διεύθυνση του Ωγκέν, που στάθμισε κάπως ατελώς τις ισορροπίες με την ορχήστρα, φέρνοντας την στα όρια της!
Επικεφαλής μίας θαυμάσιας -…πλην κόρνων!- Ορχήστρας της ΕΛΣ, ο Ωγκέν διεύθυνε επίσης εισαγωγές από 4 από τις όπερες από τις οποίες προήλθαν οι άριες. Αβίαστα αποδόθηκε αυτή στον "Πρωτομάστορα", υποδειγματικά αυτή από τη "Δύναμη του πεπρωμένου", εξίσου επιτυχημένα και με έντονη δραματικότητα -έστω και υπό την προαναφερθείσα συμφωνική οπτική- το Πρελούδιο από τον "Τριστάνο και Ιζόλδη". Σε όλα τα έργα, ο Γάλλος μαέστρος άντλησε εστιασμένο παίξιμο από τα έγχορδα και ποιητικές σολιστικές συνεισφορές από τα εξαιρετικά φερέγγυα ξύλινα (Νικόπουλος, Σαφαριάν-Σιμονένκο, Καραγιαννίδης, Ντακοβάνος) της ορχήστρας. Παρότι ελεύθερη λαθών, η εισαγωγή στον "Φιντέλιο" ικανοποίησε λιγότερο, γιατί η οπτική υπήρξε μάλλον ρομαντική, ατελώς δηλ. προσανατολισμένη στους αισθητικούς στόχους του κινήματος "Θύελλα και ορμή".
Η θερμότατη υποδοχή του κοινού που κατέκλυσε - κυριολεκτικά!- το Ηρώδειο ολοκλήρωσε την όμορφη βραδιά, από την οποία πάντως η εύλογη "σύγκριση" με την Κάλλας και η - εξίσου εύλογη λόγω της ιδιαιτερότητας του ρεπερτορίου- απουσία ανκόρ, άφησαν μιαν κάποιαν αίσθηση ανικανοποίητου…
Αυτό ακριβώς απέφυγε το πιο χορταστικό -αν και ανορθόδοξο- γκαλά όπερας που διοργάνωσε μια εβδομάδα αργότερα (24/9) το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, με σολίστ τον δημοφιλή μας βαρύτονο Δημήτρη Πλατανιά και την εκλεκτή Ρωσίδα υψίφωνο Έλενα Στίχινα. Συνοδευόμενοι από την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών υπό τον Λουκά Καρυτινό, οι δύο διεθνώς διακεκριμένοι τραγουδιστές ερμήνευσαν άριες και ντουέτα από έργα, με τα οποία έχουν επανειλημμένα αναμετρηθεί στην καριέρα τους αλλά δεν συνδέονται -κατά το μεγαλύτερο μέρος τους- ιδιαίτερα με την Κάλλας, η οποία τα ερμήνευσε ή ηχογράφησε περιστασιακά.
Ο Πλατανιάς απέδωσε τον Πρόλογο από τους "Παλιάτσους" του Λεονκαβάλλο και άριες από τον "Αντρέα Σενιέ" του Τζορντάνο και τον "Ριγκολέττο" του Βέρντι, η Στίχινα άριες από τον "Τροβατόρε" και την "Αΐντα" του Βέρντι, αλλά και την κοσμαγάπητη άρια της Τόσκα από τη φερώνυμη όπερα του Πουτσίνι. Από κοινού ερμήνευσαν ντουέτα από τον "Σιμόνε Μποκκανέγκρα" και την "Αΐντα" του Βέρντι. Εκτός προγράμματος, ερμηνεύθηκαν 3 ακόμη αποσπάσματα από βερντιανές όπερες: ο Πλατανιάς απέδωσε το "Credo" του Ιάγου από τον "Οθέλλο", η Στίχινα το μπολερό της Έλενας από τον "Σικελικό εσπερινό", οι δυο τους το περίφημο ντουέτο Λούνα-Λεωνόρας από τον "Τροβατόρε".
Ως συνήθως, θαύμασε κανείς την ένταση τραγουδιού του Πλατανιά που συνδυάζεται όμως ολοένα και περισσότερο με την πλήρη θεατρική αντίληψη των συγκεκριμένων ρόλων. Ακόμη περισσότερο εντυπωσίασε η ομορφιά και ευελιξία του τίμπρου της Στίχινα (σπάνιο δείγμα λυρικής spinto σοπράνο!!), αλλά και η απίστευτη (δεξιο)τεχνική άνεση, που της επέτρεπε να κρατάει την καταληκτική ψηλή νότα ακόμα και μετά …το πέρας της ορχηστρικής συνοδείας! Ακούγοντας την Ρωσίδα σοπράνο αντιλαμβανόταν κανείς την ακριβή διάσταση ρόλων που ερμηνεύονται συνήθως από φωνές διαφορετικής ποιότητας και εκφραστικής παλέτας.
Άξια αναφοράς ακόμη είναι το πόσο ταίριαζε το φωτεινό της ηχόχρωμα με αυτό, πιο σκοτεινό του Πλατανιά, ο ηγετικός ρόλος που κρατούσε ο βαρύτονος σε όλα τα ντουέτα (που σαφώς απαιτούν διαφορετικές ισορροπίες από αυτά, πρωτίστως ερωτικά, υψιφώνων-τενόρων) αλλά και η θαυμάσια ορχηστρική συνοδεία του Λουκά Καρυτινού, που απέδειξε γιατί θεωρείται -δικαίως- ο κορυφαίος Έλληνας οπερατικός αρχιμουσικός.
Εν προκειμένω μεταμόρφωσε την -σποραδικά προσανατολισμένη στην όπερα- Κρατική Ορχήστρα Αθηνών σε …ορχήστρα λυρικού θεάτρου! Η πλαστικότητα και το ρουμπάτο της μουσικής του διεύθυνσης, η εξαιρετικά υψηλή απόδοση του συνόλου (με το οποίο έκαναν το ντεμπούτο τους δύο λαμπροί νέοι μουσικοί, ο τσελίστας Τιμόθεος Γαβριηλίδης-Πέτριν και ο κλαρινετίστας Παναγιώτης Γιαννακάς) απογείωσαν τα σπανίως παιζόμενα ορχηστρικά αποσπάσματα από όπερες, όπως η Εισαγωγή στον "Σικελικό εσπερινό" του Βέρντι (που έτυχε μιας από κάθε άποψη συναρπαστικής ανάγνωσης) και τα ατμοσφαιρικά ιντερλούδια/ιντερμέδια από τις Β’ πράξεις δύο εμβληματικών έργων του βερισμού, της "Φεντόρας" του Τζορντάνο και της "Αντριάνας Λεκουβρέρ" του Τσιλέα. Την εμπειρία του Καρυτινού πρόδιδε και η ρευστή συνοδεία των μονωδών, μολονότι ο διάχυτος ενθουσιασμός δεν απέτρεψε κάποιες υπερβολές στις δυναμικές (που ενίσχυε η εξαιρετική ακουστική της "Αίθουσας Χρήστος Λαμπράκης"), με αποτέλεσμα να καλύπτονται ενίοτε οι φωνές στις κορυφώσεις.
Μικρές ενστάσεις για μια θαυμάσια βραδιά που έτυχε θυελλωδών επευφημιών των φιλόμουσων που γέμισαν ασφυκτικά τη μεγάλη αίθουσα του Μεγάρου. Τελικά, όσο και αν αναρωτιέται κανείς κατά πόσο ένα τέτοιο πρόγραμμα αποτελούσε ιδανικό φόρο τιμής στην Κάλλας, η ποιότητα των ερμηνειών και ο ενθουσιασμός που αυτές προκάλεσαν δικαίωσαν τουλάχιστον σε απόλυτο βαθμό τον εορταστικό χαρακτήρα που οφείλει να έχει ένα οπερατικό γκαλά!
Λεζάντα πρώτης φωτογραφίας: Οι συντελεστές του γκαλά με τίτλο "Η Κάλλας στο Ηρώδειο" που διοργάνωσε (16/9) η Εθνική Λυρική Σκηνή επευφημούνται από το κοινό: εκατέρωθεν του αρχιμουσικού Φιλίπ Ωγκέν (κέντρο) διακρίνονται -από αριστερά προς τα δεξιά- οι υψίφωνοι Βασιλική Καραγιάννη, Άννα Πιρότσι, Νίνα Κουφοχρήστου και Κάθριν Φόστερ © Ανδρέας Σιμόπουλος
