Σε μία από τις πιο ευφάνταστες μουσικές εκδηλώσεις γύρω από τα 200 χρόνια του 1821, η Εναλλακτική Σκηνή της Λυρικής φιλοξενεί το τριήμερο «A Greek Songbook», σε επιμέλεια Κορνήλιου Σελαμσή (Παρασκευή 19, Σάββατο 20 & Κυριακή 21/11). Ρωτήσαμε λοιπόν κάποιους από τους συμμετέχοντες για το πώς αντιμετώπισαν τις πηγές που ενέπνευσαν τα τραγούδια, τις οργανικές συνθέσεις και τα έργα video art που πρόκειται να παρουσιαστούν.
Κωνσταντίνος Βήτα
«Σου Φιλώ Τα Μάτια» έγραφε ο Οδυσσέας Ανδρούτσος στο τελείωμα των γραμμάτων που έστελνε στους φίλους του –κι έτσι ονομάζεται τώρα και η βιντεοπροβολή με την οποία παίρνεις μέρος στο «A Greek Songbook». Τι εντόπισες στις επιστολές του Ανδρούτσου, που να συνδέεται με το δικό μας σήμερα;
Εντόπισα την ειλικρίνεια του λόγου, την τιμιότητα, την κατανόηση, την ευγένεια, τον πόθο της καρδιάς για ελευθερία, την ένωσή του με τον Θεό, μια ιδιαίτερη ποιότητα σκέψης, τη δύναμη της θέλησης. Γενικότερα, μέσα στον γραπτό του λόγο έβλεπες τις αρετές του. Η αγάπη για τους φίλους του, τους συμπολεμιστές και πάνω απ’ όλα η αγάπη του για την Ελλάδα μέσα στην φρίκη του πολέμου δημιουργεί ένα πορτραίτο εκείνων των ημερών που ακόμα και σήμερα μας τοποθετεί όλους στο να αξιοποιήσουμε τις αρετές μας και να τοποθετηθούμε μέσα από αγάπη στα πάντα γύρω μας.
Σαβίνα Γιαννάτου
Ως «μοιρολόι-νανούρισμα για τον Αλή Πασά με ελληνικούς και αλβανικούς στίχους» περιγράφεται το τραγούδι «Και Το Κεφάλι Του Αλή…». Πώς μια κατά βάση τυραννική προσωπικότητα κέρδισε τελικά νεύματα συμπάθειας, τόσο στη δική μας, όσο και στην αλβανική παράδοση;
Ο όρος «μοιρολόι-νανούρισμα» αφορά τη μουσική και όχι τους στίχους του τραγουδιού. Οι στίχοι που έχουν επιλεγεί, κυρίως από δημοτικά τραγούδια, δεν δείχνουν τη συμπάθεια που αναφέρετε στην ερώτησή σας, αλλά καταλαβαίνω το μπέρδεμα λόγω του χαρακτηρισμού που έδωσα εγώ η ίδια στο τραγούδι.
Όμως, για να απαντήσω επί της ουσίας για τη συμπάθεια, όσον αφορά την αλβανική παράδοση, από το πολύ λίγο που ασχολήθηκα λόγω του τραγουδιού, ο Αλή Πασάς νομίζω ότι θεωρείται ο Αλβανός ηγεμόνας που αψήφησε τον σουλτάνο και επαναστάτησε εναντίον του. Άρα αντιμετωπίζεται μάλλον με σεβασμό και ίσως και με δέος. Στην ελληνική παράδοση, αντίθετα, είναι ο τύραννος που κατατρόπωσε τους Σουλιώτες και έκανε όλες τις φρικαλεότητες που θα μπορούσε κανείς να κάνει από μια θέση εξουσίας εκείνη την εποχή στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Είναι δύο διαφορετικές εκδοχές που ισχύουν και οι δύο, όπως επίσης ισχύουν και πολλά άλλα που αφορούν το ίδιο το έργο του ως ηγεμόνα, εκτός από τις απίστευτες βαναυσότητες, τις οποίες όλοι γνωρίζουμε. Όμως εγώ είμαι μόνο μουσικός και όχι ιστορικός και οι γνώσεις μου προφανώς για όλ’ αυτά είναι ελλιπέστατες.
Κάπου διάβαζα ότι ο Λόρδος Βύρων, για παράδειγμα, τον χαρακτήρισε αιμοσταγή τύραννο αλλά ταυτόχρονα και χαρισματικό-ιδιοφυή ηγεμόνα. Στο βιβλίο επίσης του Ισμαήλ Κανταρέ «Η Κόχη της Ντροπής» μπορεί κανείς να δει μία «αλβανική» προσέγγιση για τον Αλή Πασά και τον καιρό του και να διακρίνει ίσως και μια θλίψη του συγγραφέα για τον ρόλο που θα μπορούσε να είχε διαδραματίσει ο Αλή Πασάς τότε, όσον αφορά το αλβανικό στοιχείο στα Βαλκάνια σε μια εποχή διαμόρφωσης των εθνικών ταυτοτήτων. Εάν δηλαδή τότε η «επανάστασή» του είχε βρει υποστηρικτές, εάν δηλαδή ήταν ένας άλλος άνθρωπος…
Αυτά που γράφω εδώ είναι αυτά που μου έκαναν εντύπωση, μιας και αγνοούσα τα πάντα ως προς τις διαφορετικές οπτικές γωνίες που θα μπορούσε να έχει το θέμα. Μπορεί δηλαδή και να σφάλλω. Όσον αφορά τώρα τη συμπάθεια από την ελληνική πλευρά, θα πρέπει να απευθυνθείτε σε πιο ειδικούς από μένα. Είναι πολλά εκείνα που θα πρέπει να ξέρει κανείς, για να έχει εικόνα του προσώπου και της εποχής του –και εγώ δεν τα ξέρω.
Ο λόγος όμως που διάλεξα αυτό το θέμα, ήταν η περιγραφή του κομμένου κεφαλιού του Αλή Πασά στην «Αληπασιάδα» του Χατζή Σεχρέτη. Η επιλογή μου έχει δηλαδή ως αφετηρία ένα κεφάλι που ταριχεύεται και πρόκειται να εκτεθεί ως τρόπαιο. Κάτι που στην Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν κανόνας όσον αφορούσε τους στασιαστές ηγεμόνες ή απλώς εκείνους που δεν κατάφερναν να ικανοποιήσουν την όποια επιθυμία του σουλτάνου.
Έχει ως αφετηρία τη φρίκη που προκαλεί ο αποκεφαλισμός, μαζί με την ανάγκη να περιγραφεί με ομορφιά ο θάνατος; Ίσως… Μαζί με το κεφάλι, βέβαια, το τραγούδι μιλάει και για τον Αλή, και για την κυρά-Φροσύνη και για τα Γιάννενα. Χωρίς, θέλω να ελπίζω, να διαμορφώνει απόψεις.
Δημήτρης Καμαρωτός
Με ποιους ηχητικούς και οπτικούς τρόπους, άμεσους ή και πιο υπαινικτικούς, θα ζωντανέψει ο Λόρδος Βύρωνας και τα χρόνια του στο Μεσολόγγι, στο έργο «Byron Hydrophone Recordings»;
Το έργο είναι γραμμένο για ένα μικρό σύνολο και μια ταινία μικρού μήκους, που παίζεται μαζί. Η ταινία έγινε με μουσικές προδιαγραφές, για αυτόν τον σκοπό. Η Αμαλία Μουτούση ερμηνεύει, σύμφωνα με μουσικές οδηγίες, κείμενα του Λόρδου Βύρωνα και βιογραφικά κείμενα που αφορούν τον τελευταίο χρόνο της ζωής του στο Μεσολόγγι. Γυρίστηκε στα μέρη που είναι συνδεδεμένα με τα γεγονότα. Ταυτόχρονα ηχογραφήθηκαν τα φυσικά τοπία και τα νερά της λιμνοθάλασσας, με χρήση υδρόφωνου.
Η ταινία, όπως και όλο το μουσικό έργο, έχουν σαν άξονα μια μυθοπλασία: παρακολουθούμε ένα πρόσωπο με ισχυρή σχέση με τον Λόρδο Βύρωνα και τον μύθο που τον συνοδεύει. Μας φέρνει με μουσικό τρόπο τα πρωτότυπα κείμενα, σε ιδιαίτερες ώρες και τόπους. Το πρόσωπο αυτό αναμένει, μαζί με τα όργανα που ακούγονται ζωντανά στη συναυλία, την εκπλήρωση μιας εξιδανικευμένης επικοινωνίας με τα στοιχεία της φύσης. Σαν μια μορφή από την ποίησή του, που διατρέχει τα τοπία που έζησε στο τέλος της ζωής του.
MC Yinka
Η Κομμούνα της Άνδρου, στην οποία εστιάζετε με τον Παύλο Κατσιβέλη, είναι ίσως η πιο άγνωστη πτυχή της Ελληνικής Επανάστασης. Πόση χιπ χοπ δυναμική εντόπισες στην προκήρυξή της;
Και πόσο εύκολο ήταν, πρακτικά, να λειτουργήσει ως λιμπρέτο του μουσικού σας έργου «komuna»; Η «Προκήρυξη της Άνδρου» ήταν σίγουρα αποτέλεσμα μιας λαϊκής επιταγής της συγκεκριμένης περιοχής. Αγγίζει το ιδεατό, είναι μια επιθυμία, μια ανάγκη για ενότητα και αυτο-οργάνωση για το κοινό συμφέρον, πάντα με βάση τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Ο χιπ χοπ λόγος, από τη γέννησή του και σε πολλές του εκφάνσεις, εκφράζεται με όχημα τα παραπάνω. Από το "The Message" των Grandmaster & Furious Five, που ήταν μια αναφορά στο ευτελισμένο κοινωνικό και βιοτικό επίπεδο των Αφροαμερικανών στα τέλη της δεκαετίας του 1970 ως το "Fight The Power", κομμάτι-προτροπή των Public Enemy, μέχρι το "Alrite" του Kendrick Lamar: έναν ύμνο για το κίνημα Black Lives Matter σε μια εποχή που η αστυνομική βαναυσότητα σκοτώνει τη μαύρη κοινότητα.
Η επιλογή της προκήρυξης ως λιμπρέτο έγινε φυσικά διότι από μόνο του το κείμενο έχει έναν ρυθμό, μια αυξομείωση στις δυναμικές του η οποία σε εμπνέει να το «ντύσεις» μουσικά –πόσο μάλλον να το ερμηνεύσεις. Η μουσική επένδυση του Παύλου Κατσιβέλη δίνει την αίσθηση του παραδόξου και απόκοσμου. Σαν να βρισκόμαστε σε άλλη διάσταση, διότι αυτή η «komuna» εν τέλει δεν δημιουργήθηκε ποτέ.
Μάρθα Φριντζήλα
Ο καταδικασμένος νεανικός έρωτας της Σουσάνας και του Σαρή Μπαλή είναι μια ιστορία του 1821 με παντός καιρού δυναμική. Τι μουσικά περιθώρια άνοιξε το περιεχόμενό της για να πλέξετε με τον Βασίλη Μαντζούκη το παραδοσιακό με το σύγχρονο;
Δεν προσπαθήσαμε να παντρέψουμε το παραδοσιακό με το σύγχρονο. Η ανάγνωσή μας είναι σύγχρονη γιατί είμαστε άνθρωποι της εποχής μας. Όμως η παραδοσιακή μουσική και η δημοτική ποίηση είναι μάλλον πιο «σύγχρονη» κι από εμάς.
Όσο για το θέμα του τραγουδιού, αυτό κι αν είναι τραγικά επίκαιρο. Ο έρωτας ανάμεσα σε αλλόθρησκους ήταν κατακριτέος και παραμένει κατακριτέος όσο οι κοινωνίες χειραγωγούνται από την Εκκλησία και την ανοησία διχαστικών μυαλών και νόμων. Ο έρωτας της Σούσας με τον Σαρή Μπαλή είναι ένας αληθινός έρωτας, με μεταφυσικές ποιότητες και μεγάλη δύναμη, ένας έρωτας που φέρνει στο φως τις παθογένειες τής «κανονικής» κοινωνίας και λάμπει μες στην αγνότητα και την αλήθεια.
Μουσικά μας ενδιαφέρει να βρούμε τρόπους να πούμε κι εμείς την ιστορία αυτού του μεγάλου έρωτα, όπως το έκαναν αιώνες τώρα οι μουσικοί πριν από μας με αμεσότητα, συγκίνηση και ομορφιά.
Παύλος Παυλίδης
Όπως δήλωσες, ανακάλυψες τον Μπάιρον χάρη στη συμμετοχή σου στο «A Greek Songbook». Τι εκτίμησες περισσότερο περιδιαβαίνοντας στο έργο και στις ιδέες του;
Αυτό που με εντυπωσίασε στη βιογραφία του Μπάιρον ήταν κατ’ αρχάς ότι η εκκίνηση της ζωής του ήταν αρκετά δύσκολη. Βιάστηκε σε παιδική ηλικία από τη νταντά του, έζησε μέσα στη φτώχια με τη μητέρα του και ξαφνικά, κάπου στην εφηβεία, η ζωή του άλλαξε ραγδαία και απέκτησε μαζί με τον τίτλο ευγένειας και τον πλούτο που αυτός σήμαινε.
Όρμησε στη ζωή με τον ίδιο τρόπο που διέσχισε κολυμπώντας τον Βόσπορο. Έζησε στα όρια. Υπερασπίστηκε με μεγάλο κόστος τους κοινωνικά αδυνάμους στο Βρετανικό Κοινοβούλιο, άλλαξε την ποίηση της εποχής του και ακολουθήσε τα πάθη του ως το τέλος. Η ζωή του ήταν ένα φλεγόμενο όνειρο. Έζησε πυρετωδώς.
Μιχάλης Σιγανίδης
Η «μνήμη του ερωτικού σώματος της επανάστασης» είναι μία από τις πιο ιντριγκαδόρικες φράσεις στο πρόγραμμα του Greek Songbook. Ποια είναι τα κύρια γνωρίσματα αυτής της μνήμης;
Σας φαίνεται ιντριγκαδόρικη γιατί η συνενοχή είναι το κοινό στοιχείο και των δυο, έρωτος και επανάστασης. Τα κύρια γνωρίσματα, νομίζω, είναι η αγωνιώδης ισορροπία παραβατικότητας και πίστης, αθωότητας και ηδονής, αφοβίας και ευφυΐας, ιδιωτικού και δημόσιου βίου. Το Σώμα του Χριστού στον Επιτάφιο παραδίδεται όπως οι ανεπιφύλακτοι εραστές στα έργα του Κέντζι Μιζογκούτσι. Χωρίς δεύτερη σκέψη, ανεπιφύλακτα, καμιά εικονικότητα.
Giorni senza domani e il desiderio di te. Τη μνήμη αυτού του σώματος νοσταλγούμε σαν αγρίμια όταν συνερχόμαστε ερωτικώς ή παίζουμε μουσική. Γενναίοι έρωτες Γενναίου Κολοκοτρώνη, αμήν.
Φώτης Σιώτας
Οι καιροί αλλάζουν διαρκώς, φαίνεται όμως ότι πάντα αρέσει στον Έλληνα να ακούει την ιστορία για τον Ιωάννη Καποδίστρια και τις πατάτες, όπως κι αν προσδιορίζει κάθε φορά τον εαυτό του. Γιατί;
Η γοητεία του απαγορευμένου είναι ακαταμάχητη. Επίσης μας αρέσει να γελάμε με τη μανία που έχουμε να θεωρούμε σημαντικό ό,τι επιβάλει η εξουσία ή η μόδα ή γνώμη των πολλών –και ανάλογα να αλλάζουμε τη στάση και τη γνώμη μας χωρίς να κρίνουμε αν είναι χρήσιμο ή ουσιαστικό για μας.
Αυτό υπάρχει στην προφορική παράδοση, στις ιστορίες μας, στα τραγούδια, στο θέατρο και στους συγγραφείς μας. Αυτοσαρκασμός. Αυτό είναι ωραίο. Δεν είναι ωραίο να μακιγιάρουμε τα κουσούρια μας, μιλώντας για το πόσο διαφορετικοί είμαστε από τους άλλους λαούς, μόνο και μόνο επειδή είμαστε Έλληνες.
Περισσότερες πληροφορίες
«A Greek Songbook»
Ένα ελληνικό βιβλίο τραγουδιών για τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση σε επιμέλεια του συνθέτη Κορνήλιου Σελαμσή. Συμμετέχουν πάνω από 30 δημιουργοί της λόγιας και της δημοφιλούς μουσικής και των παραστατικών τεχνών.