Τα δύο ρεσιτάλ που έδωσε ο πιανίστας Απόστολος Παληός σε αθηναϊκές αίθουσες κατά το τελευταίο δίμηνο επιβεβαίωσαν την ξεχωριστή θέση μεταξύ των ομοτέχνων του. Μια θέση που οριοθετεί η συνέπειά του, αφενός ως προς τις τακτικές συναυλιακές εμφανίσεις, αφετέρου ως προς τη διακονία με σεμνότητα του μεγάλου ρομαντικού ρεπερτορίου.
Πιανιστικά αριστουργήματα του ύστερου ρομαντισμού περιελάμβανε το πιο πρόσφατο (18/5) ρεσιτάλ του σολίστ, που διοργανώθηκε στην «Αίθουσα Δημήτρης Μητρόπουλος» του Μεγάρου Μουσικής από τον «Σύλλογο Οι Φίλοι της Μουσικής» για την προώθηση των εκπαιδευτικών του σκοπών.
Η βραδιά ξεκίνησε με την ανήσυχης δραματουργίας 3η Σονάτα του Σκριάμπιν και ολοκληρώθηκε με την εκτενή, νεανική 1η Σονάτα του Ραχμάνινωφ. Παρά τις διαφορές στη γραφή (πιο τολμηρή/αφαιρετική στον Σκριάμπιν, πιο κλασική/πυκνή στον Ραχμάνινωφ), αμφότερα τα ελάσσονος τονικότητας έργα είναι υψηλότατων δεξιοτεχνικών και ερμηνευτικών απαιτήσεων. Πιανίστας με γεμάτο, πλούσιο ήχο, δεδομένες (δεξιο)τεχνικές ευκολίες και αρετές φραστικής, έξυπνη χρήση του πεντάλ, ο Παληός απέδωσε αβίαστα το μουσικό συντακτικό και τη ρομαντική αρμονική γλώσσα των δύο συνθέσεων. Χωρίς να εκτονώνεται πάντοτε, το πληθωρικό συναίσθημα του Ραχμάνινωφ αποδόθηκε, σίγουρα, εναργέστερα απ’ότι η εσωτερική πυρέσσουσα ένταση του Σκριάμπιν, που προϋποθέτει άρθρωση μεγαλύτερης καθαρότητας, φαντασία και ευρύτερη γκάμα αποχρώσεων/ δυναμικών.
Αντιθέτως, ενθουσίασαν τα δύο αποσπάσματα («Ο έρωτας και ο θάνατος» και «Ερωτοτροπίες») από τη σουίτα «Γκογιέσκας» του Γρανάδος. Ρυθμική ακρίβεια, κομψότητα μελωδικής διατύπωσης, φωτοσκιάσεις, άρτια προβολή των φολκλορικών ισπανικών μοτίβων οριοθέτησαν μια ερμηνεία γεμάτη μουσικότητα που δικαίωσε τον ιδιαίτερο λυρισμό και τη γοητευτική νοσταλγικότητα του έργου.
Ένα μήνα νωρίτερα (19/4), στο πλαίσιο της καθιερωμένης ετήσιας εμφάνισής του στο «Ίδρυμα Β. & Μ. Θεοχαράκη», ο Παληός αναμετρήθηκε με πιανιστικές παραλλαγές. Στη συγκεκριμένη μουσική φόρμα -που γεννήθηκε εν πολλοίς από την εφευρετικότητα των μουσικών/ερμηνευτών του παρελθόντος- το κάθε λογής υλικό επαναλαμβάνεται παραλλαγμένο ποικιλοτρόπως.
Το πρώτο μέρος της βραδιάς καλύφθηκε από παραλλαγές του κλασικισμού και των αρχών του ρομαντισμού. Στις μέρες μας γίνεται ολοένα και περισσότερο δεκτό ότι το ύφος, η κομψότητα και η καθαρότητα άρθρωσης της κλασικής γραφής δικαιώνονται ίσως καλύτερα από τις ιδιαίτερες ποιότητες ενός πιανοφόρτε. Το αποτέλεσμα μπορεί να είναι εξίσου πειστικό, όταν ο μεγάλος ήχος του σύγχρονου πιάνου (εν προκειμένω, του θαυμάσιου Steinway του υπόγειου αμφιθεάτρου) διαπλασθεί έξυπνα από τον σολίστ. Έτσι, στις εναρκτήριες «Παραλλαγές σε φα ελάσσονα Hob.XVII:6» του Χάϋντν, ο δραματικός και συναισθηματικά φορτισμένος χαρακτήρας των θεμάτων σε μείζονα και ελάσσονα τονικότητα (ιδίως η οργή και η θλίψη της μεγάλης coda) αποδόθηκε καλά μέσω κλιμακούμενων «ρομαντικών» εξάρσεων.
Τούτες ήσαν, όμως, λιγότερο καλοδεχούμενες στις πανέμορφες και εξίσου δραματικά ανήσυχες «Παραλλαγές σε αυθεντικό θέμα» (έργο χωρίς αρίθμηση καταλόγου 80) του Μπετόβεν. Παρότι γράφτηκαν την εποχή του πρωτορομαντικής αισθητικής κινήματος «Θύελλα και ορμή», οι 32 παραλλαγές φέρουν σαφώς επιρροές από τον κόσμο του μπαρόκ. Παρά την άρτια συνολική εποπτεία, η αξιοποίηση ενός ευρύτερου φάσματος ταχυτήτων, δυναμικών και ηχητικών εκλεπτύνσεων θα επέτρεπε ίσως την εκφραστικά πληρέστερη, «αυστηρότερη» παρουσίασή τους.
Ομοίως, περισσότερη ελαφράδα και διαφάνεια θα ήσαν επιθυμητές στην -δεξιοτεχνικά ασφαλή και γεμάτη ευγενές συναίσθημα- ερμηνεία των μελωδικών «Σοβαρών Παραλλαγών σε ρε ελάσσονα έργο 54» του Μέντελσον.
Όπως αναμενόταν, ο Παληός έλαμψε στο δεύτερο μισό του προγράμματος που περιελάμβανε Παραλλαγές του Μπραμς, αυτές σε ρε ελάσσονα (έργο 18b) και τις υπερβατικής δεξιοτεχνίας «Παραλλαγές σ‘ένα θέμα του Παγκανίνι». Υψηλή εποπτεία της δομής, ακρίβεια σε τέμπι και ευελιξία σε δυναμικές, αφηγηματική συνοχή συνέθεσαν από κοινού με την -αναγκαία!- στέρεη δεξιοτεχνία και την ευπρόσδεκτη προσπάθεια ηχητικής διαφοροποίησης κάθε παραλλαγής μία πλούσια εκφραστική παλέτα, που νοηματοδότησε τη ρομαντική γραφή σε όλο της το μεγαλείο…
Λίγο παλαιότερα (21/2), η μοντέρνα πιανιστική δημιουργία είχε την τιμητική της στο ρεσιτάλ που έδωσε η Λενιώ Λιάτσου στην «Αίθουσα Δημήτρης Μητρόπουλος» του Μεγάρου Μουσικής. Στο πλαίσιο του κύκλου «Vive la France!» του θεσμού, η εξειδικευμένη στη σύγχρονη μουσική -μεταξύ άλλων και ως ιδρυτικό μέλος του ελληνικού συνόλου DissonArt- σολίστ παρουσίασε στο ελληνικό κοινό κομμάτια από την πιανιστική εργογραφία του από μακρόν εγκατεστημένου στο Παρίσι Έλληνα συνθέτη Γιώργου Απέργη (γ. 1945), την οποία ηχογράφησε -εξαιρετικά- πρόσφατα.
Ολόκληρο το πρώτο μισό του προγράμματος υπό τον τίτλο «Μυστικοί διάλογοι» κάλυψαν έργα σύγχρονων Ευρωπαίων συνθετών (Κρίστενσεν, Πεσσόν, Σαρρίνο), στα οποία ήσαν -λιγότερο ή περισσότερο- ορατές οι επιρροές της μουσικής του Απέργη. Η εκλεκτή ερμηνεύτρια αναφέρει σε σημείωμά της στο προγραμματικό τομίδιο ότι «η σημαντικότερη ίσως “κρυμμένη” επιρροή του Απέργη στη μουσική των άλλων τριών αφορά τη μονοχρωματική υφή – την εμμονική δηλαδή επανάληψη μιας μουσικής ιδέας, η οποία εμπλουτίζεται σταδιακά».
Στα 5 από τα «Πρελούδια για πιάνο και Max / MSP» του Δανού Κρίστενσεν (γ. 1977) -ένα συνεχιζόμενο work-in-progress- ένηχοι και άηχοι (!) φθόγγοι από δύο πιάνα ή/και την ηλεκτρονική συσκευή εναλλάσσονταν, διαμορφώνοντας ένα ιδιαίτερο ηχητικό κόσμο. Στο τρίλεπτο κομμάτι του Γάλλου Πεσσόν (γ. 1958) «La lumière n’a pas de bras pour nous porter» [Το φως δεν έχει χέρια να μας σηκώσει] συνάρπασε η εναλλαγή μεταξύ glissandi νυχιών ή ακροδαχτύλων, battuto νυχιών ή ακόμη θορύβων του πεντάλ! Μεγαλύτερων δεξιοτεχνικών και εκφραστικών απαιτήσεων, η «Σονάτα αρ. 2 για πιάνο» του Σαρρίνο (γ. 1947) αποτέλεσε έναν αέναο, ριψοκίνδυνο περίπλου μεταξύ της πιο χαμηλής και της πιο υψηλής οκτάβας του κλαβιέ με εμβόλιμες καταλλαγές, η ιδιαίτερη συνοχή της οποίας αναδείχθηκε έξοχα.
Ακολούθως, η Λιάτσου ερμήνευσε, με ανεπίληπτη καθαρότητα και συγκέντρωση, δύο έργα του Απέργη. Το «Les secrets élémentaires» [Τα στοιχειώδη μυστικά] για σόλο πιάνο αποτέλεσε μία διαδοχή από 13 μινιατούρες, που παρέπεμπαν άλλοτε σε ψιθύρους άλλοτε σε εκρήξεις, συνθέτοντας ένα ηχητικό σύμπαν από εύθραυστα, φευγαλέα γεγονότα που ωθούσαν συχνά το όργανο σε οριακές δυναμικές ακουστότητας. Στο εξίσου σαφούς δραματικής διάστασης κομμάτι «Dans le mur» [Μέσα στον τοίχο], η διαμόρφωση ενός εξίσου ενδιαφέροντος, απόκοσμου ηχητικού τόπου έγινε μέσα από τον ανταγωνισμό/διάλογο του πιάνου με τα ηλεκτρονικά, του «σώματος» με την τεχνολογία.
Τί κρίμα που η ιδιαίτερη αγάπη και κατανόηση του πιανιστικού ρεπερτορίου του 20ού και 21ου αιώνα από μια τόσο άξια σολίστ δεν συνοδεύθηκε από την αντίστοιχη διάθεση εξερεύνησης περισσότερων από μερικές δεκάδες ακροατών…
Credit φωτογραφιών: Άγγελος Παππάς (παλαιότερο ρεσιτάλ Παληού) / Χάρης Ακριβιάδης (ρεσιτάλ Λιάτσου)
