Δυνατές εντυπώσεις από πλευράς ρεπερτορίου και επιπέδου ερμηνειών άφησαν οι δύο πρώτες εκδηλώσεις του νέου κύκλου του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών με τίτλο «Vive la France!» στην «Αίθουσα Δημ. Μητρόπουλος».
Τους παραδοσιακά ισχυρούς πολιτιστικούς δεσμούς της Γαλλίας με τη χώρα μας φώτισε το εναρκτήριο, ιστορικής σημασίας, ρεσιτάλ της πιανίστριας Ντιάνας Βρανούση (11/1), χαρίζοντας μίαν απολύτως ευπρόσδεκτη και επί μακρόν επιβαλλόμενη γνωριμία με το δημιουργικό έργο δύο ελληνικής καταγωγής Γάλλων συνθετών του 19ου και 20ού αιώνα.
Ο Καμίγ-Μαρί Σταματύ και η Μαριώ Φωσκαρίνα Νταμασκινό (ή επί το ελληνικότερον, Κάμιλλος-Μάριος Σταμάτης και Μαριώ Φωσκαρίνα Δαμασκηνού), γόνοι ελληνικής καταγωγής, μεγαλοαστικών οικογενειών της διασποράς, έζησαν και δημιούργησαν στο Παρίσι. Ο Σταματύ διέπρεψε τον 19ο αιώνα ως πιανίστας και κυρίως δάσκαλος πιάνου (μεταξύ άλλων, ενός Σαιν-Σανς και ενός Γκόττσαλκ), ενώ η Φωσκαρίνα (που απεβίωσε το 1920) δεν ασχολήθηκε επαγγελματικά, αλλά ερασιτεχνικά, με τη μουσική, συνθέτοντας για ίδια ευχαρίστηση αλλά και για ψυχαγωγία του περιγύρου της.
Τα αναγκαία κλειδιά για την κατανόηση του οικογενειακού, κοινωνικού και καλλιτεχνικού περιβάλλοντος των δύο συνθετών χάρισε ο κριτικός και ιστορικός μουσικής Γιώργος Β. Μονεμβασίτης στην εξαιρετικά κατατοπιστική -και όπως πάντα, γλαφυρή- εισαγωγική τού ρεσιτάλ ομιλία του. Σε αυτήν αποδόθηκε και ο δέων φόρος τιμής σε ανθρώπους, όπως ο αείμνηστος μουσικόφιλος διπλωμάτης Αλέξης Ζακυθηνός και ο ερευνητής Γιώργος Κωνστάντζος, οι οποίοι συνέβαλαν καθοριστικά, με δράσεις και εργασίες τους, στην ανάσυρση από τη λήθη των τιμωμένων.
Η ακρόαση των έργων τους έγινε μέσα σε ιδανικές συνθήκες, όχι μόνο λόγω των επιτυχημένων ερμηνειών της Βρανούση, αλλά και λόγω της έξοχης κατάρτισης του προγράμματός της, που επέτρεψε το γόνιμο διάλογο/ αναμέτρηση με έργα διάσημων συνθετών της εποχής τους (με κάποιους εκ των οποίων ο Σταματύ συνδεόταν προσωπικά!).
Εύλογα, η σύγκριση με πιανιστικές δημιουργίες των Φωρέ, Σαμπριέ, Σούμαν και Σαιν-Σανς κατέδειξε το μάλλον έλασσον διαμέτρημα των τιμωμένων ιδίως σε πρωτοτυπία/έμπνευση, όχι όμως και έλλειψη ταλέντου και συνθετικών αρετών. Χαρακτηριστικά δείγματα ρομαντικής «μουσικής σαλονιού», με επαρκή διαφάνεια και κομψότητα γραφής, τα σύντομα κομμάτια της Φωσκαρίνα (6 «Φύλλα Λευκώματος» και το νανούρισμα «Το παιδί κοιμάται….») αποτέλεσαν επιτομή της μικρής φόρμας. Τα αντίστοιχης θεματικής έργα των -σχεδόν- συγχρόνων της Σαμπριέ και Σαιν-Σανς πρόδιδαν, βέβαια, μεγαλύτερη αρμονική τόλμη και ευρηματικότητα.
Σαφώς ανώτερης αξίας ήσαν οι συνθέσεις του Σταματύ, που επιβεβαίωσαν έναν απόλυτο έλεγχο των τεχνικών και εκφραστικών δυνατοτήτων του πιάνου. Στα 5 από τα «Σκίτσα» του έργου 17 απόλαυσε κανείς την αρτιότητα της δομής, την αβίαστη μελωδικότητα, την ευγένεια του συναισθήματος. Την καταληκτική «Βαρκάδα», μια εκφραστική βαρκαρόλα, απέδωσε θαυμάσια η σολίστ, με μεγάλη αφηγηματική ρευστότητα, ιριδισμούς και φωτοσκιάσεις: μια ανάγνωση, απείρως επιβλητικότερη της πρώτης δισκογραφικής καταγραφής του 1992, παρεμπιπτόντως μοναδικής μέχρι και σήμερα έργου του Σταματύ...
Σε μια τόσο όμορφη βραδιά, θα ήταν, τέλος, παράλειψη να μην επισημάνει κανείς την ευελιξία προσέγγισης και ανάδειξης των -διαφορετικών διαθέσεων και κλιμάτων- μινιατούρων Γάλλων συνθετών (από το χαμόγελο αυτών του Σαμπριέ και τη δραματική φόρτιση αυτών του Φωρέ μέχρι τη νοσταλγική μελαγχολία αυτών του Σαιν-Σανς) ή ακόμη την σπάνιας ακρίβειας κατάδυση στους συναισθηματικούς κόσμους τεσσάρων από τις «Παιδικές σκηνές» του Σούμαν…
Στις 22/1, τρεις εξαιρετικοί μουσικοί, ο βιολιστής Αντώνης Σουσάμογλου, ο τσελίστας Βασίλης Σαΐτης (αμφότεροι εξάρχοντες στην Κρατική Ορχήστρα Θεσσαλονίκης) και ο πιανίστας Στέφανος Θωμόπουλος έδωσαν -σε μία ασφυκτικά γεμάτη αίθουσα!- ένα θαυμάσιο ρεσιτάλ με έργα μουσικής δωματίου του Ραβέλ, που είχαν γραφεί γύρω από ή με αφορμή τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Παρότι αφιερωμένη στον Ντεμπυσσύ, η απαιτητική «Σονάτα για βιολί και βιολοντσέλο» είναι ελάχιστα επηρεασμένη από τον ιμπρεσσιονισμό και περισσότερο προσανατολισμένη στην οικονομία των εκφραστικών μέσων. Η τέχνη της αντίστιξης με την κυκλική ανάπτυξη των θεμάτων συνοδεύεται εν προκειμένω από έμφαση στο μελωδικό στοιχείο. Το στριφνό έργο αποδόθηκε με φροντίδα όχι μόνο για την αποκωδικοποίηση του μουσικού συντακτικού αλλά και για την έκφραση: ο παλμός και οι αντιθέσεις ουδέποτε απέβαιναν σε βάρος της εγγενούς ευγένειας της γραφής. Της ερμηνείας ηγήθηκε ο Σουσάμογλου με ορθοτονικά και δεξιοτεχνικά απαστράπτον παίξιμο μεγάλης εσωτερικής έντασης και συνοχής, στην οποία συνέβαλε καθοριστικά η ισοτιμία του διαλόγου με τον Σαΐτη.
Στη συνέχεια, ο χαρισματικός Θωμόπουλος αναμετρήθηκε με την πιανιστική σουίτα «Ο Τάφος του Κουπρέν», που διαθέτει μία ξεκάθαρα μπαροκική δομή ακολουθίας χορών. Η τελευταία σύνθεση για πιάνο του Ραβέλ -κάθε μέρος της οποίας είναι αφιερωμένο σε κάποιο φίλο του, που χάθηκε στο πολεμικό μέτωπο- αποδόθηκε επιτυχημένα: τα αργά μέρη με τη δέουσα κομψότητα, τα γοργά με ανήσυχο βηματισμό και μεγάλες διακινδυνεύσεις. Ο ζηλευτής δακτυλικής ευχέρειας (έξοχη τοκκάτα!) σολίστ απέφυγε ευπρόσδεκτα κάθε πρόκληση αναγωγής της εκτέλεσης στα μεγέθη και την αισθητική του μπαρόκ: αξιοποίησε στο έπακρο τις δυνατότητες του πιάνου Steinway, εστιάζοντας -με ευφυή χρήση του πεντάλ- στην κατά το δυνατό γλαφυρή παραγωγή ηχητικών αποχρώσεων και εκλεπτύνσεων, διαφοροποιώντας αβίαστα τις δυναμικές και αναδεικνύοντας τις «νεοκλασικιστικές» αρμονίες (π.χ. στη forlane). Μοναδική ένσταση: ο κάπως υπερβολικά στοχαστικός/σοβαρός τόνος της ερμηνείας.
Ολόκληρο το δεύτερο μέρος κάλυψε το εκτενές «Τρίο για βιολί, τσέλο και πιάνο», μείζον δείγμα της συνθετικής ιδιοφυίας του Ραβέλ. Μέσα σε μία αδιαφιλονίκητης μορφολογικής πληρότητας κλασική δομή, ο Γάλλος μουσουργός εξερευνά με φαντασία την τέχνη των αντιθέσεων και των χρωματισμών, αξιοποιώντας ένα (δεξιο)τεχνικό και εκφραστικό οπλοστάσιο μεγάλης γκάμας (τρίλιες, αρμονικές, γκλισάντι, τρέμολι, αρπέτζο). Εξίσου περίτεχνος είναι ο τρόπος ανάδειξης της διακριτής «φωνής» κάθε οργάνου μέσα σε μία ουσιαστικά ορχηστρικών ποιοτήτων γραφή με σποραδικές κορυφώσεις. Οι τρεις άξιοι μουσικοί αντιπαρήλθαν αυτές τις δυσκολίες με άνεση, άρτια φραστική και άρθρωση αλλά και σαφή αίσθηση του διαλόγου, που τους επέτρεψε να προβάλουν ευκρινώς τις μεν εναλλαγές διαθέσεων των τεσσάρων μερών με πλαστικότητα, τις δε διαφορετικές πηγές έμπνευσης, όπως παραδοσιακά μοτίβα ή χορούς, με μουσικότητα.
Σε αυτό ακριβώς έγκειτο, εξάλλου, το υψηλότατο επίπεδο του όλου ρεσιτάλ, στο ότι δηλ. οι Σουσάμογλου, Σαΐτης και Θωμόπουλος κατάφεραν να φωτίσουν την πολυσχιδία επιρροών του Ραβέλ στα έργα αυτής της μεταιχμιακής περιόδου, δικαιώνοντας το ιδιαίτερο, τόσο προσωπικό εκφραστικό τους στίγμα…
Credits φωτογραφιών: Χάρης Ακριβιάδης
